w tamtym okresie dość bogaci — mieli dziesiątki tysięcy sztuk z trzody i ze stada, a także osłów (Lb 31:32-34). Wśród ich kosztowności znalazły się złote ozdoby ważące ponad 190 kg (obecna wartość przeszło 2 150 000 dolarów) (Lb 31:50-52).

Wygląda na to, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni nosili złote ozdoby, m.in. kolczyki w nosie i uszach. Midianiccy królowie chodzili w „szatach z wełny barwionej czerwonawą purpurą”, a naszyjniki, najwidoczniej z ozdobami w kształcie księżyca, miały nawet ich wielbłądy (Sdz 8:21, 26; Lb 31:50).

Zapewne znaczną część swych bogactw Midianici zdobyli, zajmując się handlem i dokonując grabieży (por. Rdz 37:28; Sdz 6:5, 6). Już za dni Józefa karawany midianickie podróżowały do Egiptu. Właśnie takiej karawanie wiozącej do tego kraju wonne żywice Józef został sprzedany przez swych przyrodnich braci (Rdz 37:25, 28).

Prawdopodobnie jakiś czas przed wejściem Izraelitów do Ziemi Obiecanej edomski król Hadad (syn Bedada) pokonał Midianitów na polu moabskim (Rdz 36:35; 1Kn 1:46).

Nakłonienie Izraelitów do grzechu. Później Midianici okazali wrogość Izraelitom, gdy razem z Moabitami opłacili Balaama, by ich przeklął (Lb 22:4-7). Kiedy ten plan się nie powiódł, za radą Balaama Midianici i Moabici przebiegle posłużyli się swymi kobietami, które nakłoniły tysiące izraelskich mężczyzn do niemoralności i bałwochwalstwa w związku z Baalem z Peor (Lb 25:1-9, 14-18; 31:15, 16; 1Ko 10:8; Obj 2:14). Potem Izraelici z nakazu Bożego wywarli pomstę na Midianitach. Spalili ich miasta i obozy otoczone murem, a jako łup wzięli tysiące zwierząt domowych oraz wiele przedmiotów ze złota. Z wyjątkiem dziewic, uśmiercili wszystkich Midianitów, w tym również pięciu królów: Ewiego, Rekema, Cura, Chura i Rebę (Lb 31).

Nie minęły trzy stulecia, a Midianici na tyle otrząsnęli się po tej klęsce, że byli w stanie narzucić Izraelitom swe jarzmo na siedem lat (por. Sdz 6:1; 11:25, 26). Ci koczownicy nadciągali razem z Amalekitami i „mieszkańcami Wschodu”, mając ze sobą stada, a także mnóstwo wielbłądów, i plądrowali ziemię Izraelitów aż do Gazy, zabierali im zwierzęta domowe i niszczyli plony (Sdz 6:2-6).

Druzgocąca klęska z rąk Gedeona. W końcu gdy Izraelici wołali do Jehowy o pomoc, na wyzwoliciela wybrał On Gedeona (Sdz 6:7-16). Za jego pośrednictwem sprowadził na Midianitów tak ciężką porażkę, że od tamtej pory nie ma już wzmianek o tym, by uciskali Izraelitów (Sdz 8:28). Śmierć ponieśli książęta Oreb i Zeeb oraz królowie Zebach i Calmunna (Sdz 7:25; 8:5, 21; zob. GEDEON). Jeszcze setki lat później to zwycięstwo nad Midianitami przytaczano jako przykład zadania wrogom dotkliwej klęski (Iz 9:4; 10:24-26; zob. też Ps 83:9-11).

Z dawną nienawiścią Midianitów kontrastuje zapowiedź z pewnego proroctwa o odrodzeniu, że nadejdzie czas, gdy „młode wielbłądy z Midianu i z Efy” przyniosą na Syjon dary (Iz 60:5, 6, 11-14).

3. „Midianem” (oraz „krainą Midian” lub „ziemią Midian”) nazywano też terytorium zajmowane przez Midianitów (1Kl 11:18; Hab 3:7). Powszechnie uważa się, iż potomkowie Midiana osiedlili się głównie w pn.-zach. części Półwyspu Arabskiego, nieco na wsch. od zatoki Akaba. Ale nie wiadomo, jak daleko sięgało ich terytorium; zresztą w różnych okresach dziejów zapewne się to zmieniało. W czasach Mojżesza liczni Midianici najwyraźniej mieszkali niedaleko Moabu i obszarów podległych władzy amoryckiego króla Sychona (Lb 22:4; 31:8-12; Joz 13:21).

Sam Mojżesz spędził w ziemi Midian ok. 40 lat. Poślubił tam Cypporę, jedną z siedmiu córek midianickiego kapłana Jetry (zob. JETRO). Urodziła mu ona dwóch synów: Gerszoma i Eliezera. Pasąc owce swego teścia, Mojżesz dotarł w górzyste okolice Horebu, co sugeruje, że mieszkał niedaleko zatoki Akaba. Trudno jednak powiedzieć, czy region w pobliżu góry Horeb należał wówczas do „ziemi Midian” (Wj 2:15-22; 3:1; 4:18-20; 18:1-4; Dz 7:29, 30). Jak się wydaje, w późniejszym czasie Midianem nazywano też przynajmniej jakąś część Edomu (1Kl 11:14-18).

Przyrząd do tłoczenia powietrza, które jest w nim zasysane przez zawór, a wypychane dyszą wylotową. Za pomocą miechów można znacznie skuteczniej podtrzymywać ciąg w piecu niż wówczas, gdy się czymś wachluje lub też dmucha przez jakąś rurkę, np. wydrążoną trzcinę. Miech miał bardzo prostą konstrukcję. Był to umocowany na ramie albo podstawie worek zakończony dyszą (z żelaza lub trzciny, z ognioodporną glinianą końcówką), którą wkładano do pieca. W mniejszych piecach kuźniczych stosowano miechy ręczne, ale w dużych, wytwarzających wysoką temperaturę używano podwójnych miechów nożnych. Deptano je na przemian jedną i drugą nogą, pociągając jednocześnie za sznurek, żeby ponownie napełnić powietrzem opróżniony worek. Aby zapewnić stały ciąg powietrza w dużym piecu, dwóch ludzi obsługiwało dwa takie podwójne miechy. Hebrajski odpowiednik słowa „miech”, mappúach, pochodzi od rdzenia nafách, oznaczającego „tchnąć; dmuchać” (Rdz 2:7). O urządzeniu tym bezpośrednio wspomniano w Biblii tylko raz (Jer 6:29), choć być może właśnie do niego nawiązano w Izajasza 54:16 i Ezechiela 22:20, 21. Wersety te mają znaczenie przenośne i dotyczą procesu rafinacji metali (zob. RAFINACJA, RAFINER).

Zobacz BROŃ, ZBROJA.

Zobacz LANE MORZE, MIEDZIANE MORZE.

Miedziana podobizna węża wykonana przez Mojżesza podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu. Niedaleko granicy Edomu lud zaczął się buntować — narzekał na cudownie dostarczaną mannę oraz brak wody. Jehowa ukarał Izraelitów, posyłając między nich jadowite węże. W rezultacie wiele osób zmarło od ich ukąszeń. Gdy Izraelici okazali skruchę i Mojżesz wstawił się za nimi, Jehowa kazał mu sporządzić wizerunek węża i umieścić go na słupie sygnałowym. Dzięki temu „jeśli wąż kogoś ukąsił, ten zaś utkwił wzrok w miedzianym wężu, to pozostawał przy życiu” (Lb 21:4-9; 1Ko 10:9).

Biblia nie podaje dokładnie, jakie węże zesłał Jehowa. Hebrajskie wyrażenie przetłumaczone w Liczb 21:6 na „jadowite węże” (hannechaszím hasserafím) znaczy też „ogniste węże”, co być może nawiązuje do pieczenia lub stanu zapalnego wywołanego ich jadem.

Izraelici zachowali miedzianego węża, a później zaczęli oddawać mu niestosowną cześć i ‛kadzili przed nim dymem ofiarnym’. Ponieważ zrobili z niego bożka, więc gdy judzki król Ezechiasz (745-717 p.n.e.) przeprowadzał reformy religijne, kazał doszczętnie rozbić tego ponad 700-letniego węża. W hebrajskim tekście 2 Królów 18:4 powiedziano, że zaczęto go nazywać nechusztán. Niektóre przekłady zostawiają w tym miejscu właśnie to słowo (por. Bp, BT, Bw). W leksykonie L. Koehlera i W. Baumgartnera podano, że określenie nechusztán prawdopodobnie znaczy „wąż z brązu” lub „wąż-bożek z brązu” (Hebräisches und aramäisches Lexikon zum Alten Testament, Lejda 1983, s. 653). W Przekładzie Nowego Świata słusznie więc fragment ten brzmi: „Zwano go miedzianym wężem-bożkiem”.

Jezus Chrystus wskazał na prorocze znaczenie miedzianego węża i wydarzeń, które się rozegrały na pustkowiu. W rozmowie z Nikodemem oznajmił: „Ponadto nikt nie wstąpił do nieba oprócz tego, który z nieba zstąpił — Syna Człowieczego. I jak Mojżesz uniósł w górę węża na pustkowiu, tak musi być uniesiony w górę Syn Człowieczy, aby każdy, kto w niego wierzy, miał życie wieczne” (Jn 3:13-15). Mojżesz umieścił miedzianego węża na słupie; podobnie Syn Boży został przybity do pala — jak złoczyńca i grzesznik, jak ktoś przeklęty (Pwt 21:22, 23; Gal 3:13; 1Pt 2:24). Osoby pokąsane przez jadowite węże, które zesłał Jehowa, najwyraźniej musiały spoglądać na miedzianego węża z wiarą. Do zdobycia życia wiecznego również niezbędna jest wiara — wiara w Chrystusa.

Miedź (hebr. nechòszet; gr. chalkòs) to miękki, kowalny metal, któremu łatwo nadać żądany kształt. Nic nie wskazuje na to, by starożytni potrafili hartować czystą miedź, wiedzieli jednak, że przez kucie na zimno można utwardzić krawędź tnącą narzędzia. Domieszka innego metalu znacznie zwiększa twardość miedzi. Jednym z takich stopów jest brąz, powstały m.in. z połączenia miedzi z cyną (dawne sprzęty wykonane z brązu zawierają 2-18 procent cyny). Starożytni używali też mosiądzu, stopu miedzi z cynkiem, choć uzyskiwano go w inny sposób niż obecnie.

Hebrajskie słowo chaszmanním, tłumaczone na „wyroby z brązu” (Ps 68:31, NŚ) lub „brąz” (w. 32, Bp), występuje w Biblii tylko raz. Jego znaczenie jest niepewne; oddaje się je również jako „możnowładcy” (w. 32, BT), „dostojnicy” (w. 32, Bw), „zacni książęta” (w. 32, Bg) lub „posłowie” (67:32, Wk).

Miedź w stanie wolnym nie była rozpowszechniona; można ją było uzyskać przez wytapianie rud zawierających jej tlenki, węglany lub siarczki. Kopalnie miedzi znajdowały się na terenie doliny Wadi al-Araba, stanowiącej część Rowu Jordanu i rozciągającej się na pd. od Morza Martwego aż do zatoki Akaba — na wsch. krańcu Morza Czerwonego (Hi 28:2-4). Miedź występowała również w górach Ziemi Obiecanej (Pwt 8:9). Salomon sporządzał miedziane odlewy niedaleko Sukkot (1Kl 7:14-46; 2Kn 4:1-18). Dużo miedzi znajdowało się na Cyprze. Biblia wymienia także inne miejsca, z których sprowadzano ten metal: Jawan, Tubal i Meszech (Eze 27:13).

Miedź i jej stopy miały wiele różnych praktycznych zastosowań. Miedź jest jednym z najstarszych znanych metali; Tubal-Kain wyrabiał z niej naczynia jeszcze przed potopem z czasów Noego (Rdz 4:22). Sporządzano z niej przybory do domu i sanktuarium: garnki, misy, patelnie, łopatki i widełki (Wj 38:3; Kpł 6:28; Jer 52:18). Wykonywano