poznali prawdę biblijną. Prorok Jeremiasz oświadczył: „Słowo twoje staje się dla mnie radosnym uniesieniem i radością mego serca; bo jest nade mną wzywane twoje imię, Jehowo, Boże Zastępów” (Jer 15:16).

Radości przysparza ponadto kierowanie się we własnym życiu i w zborze chrześcijańskim sprawiedliwymi „sądowniczymi rozstrzygnięciami” Jehowy — zwłaszcza w czasach, gdy świat lekceważy sprawiedliwość i prawość (Ps 48:11). Istotne powody do radości daje także wspaniała nadzieja na przyszłość („Radujcie się w nadziei”; Rz 12:12; Prz 10:28). Chrześcijanie radują się perspektywą wybawienia (Ps 13:5). Poza tym cieszą się, kiedy z ich pomocą inni poznają Jehowę i zaczynają Mu służyć (Flp 4:1; 1Ts 2:19). Źródłem wielkiego zadowolenia jest też zgromadzanie się i współpraca z ludem Bożym (Ps 106:4, 5; 122:1).

Radość mimo prześladowań. Chrześcijanin strzegący swego serca zachowuje radość nawet pomimo prześladowań, które choć same w sobie nie są niczym przyjemnym, dają sposobność odniesienia zwycięstwa dzięki trwaniu w lojalności. Bóg pomaga swoim wiernym sługom (Kol 1:11). Prześladowania dowodzą też, że osoba, która ich doznaje, cieszy się Jego uznaniem. Dlatego, jak powiedział Jezus, lżeni i prześladowani chrześcijanie powinni ‛skakać z radości’ (Mt 5:11, 12; Jak 1:2-4; 1Pt 4:13, 14).

Inne radosne dary Boże. Jehowa daje ludziom jeszcze wiele innych darów, z których codziennie mogą czerpać radość. Należy do nich zaliczyć małżeństwo (Pwt 24:5; Prz 5:18), prawe i mądre dzieci (Prz 23:24, 25), pokarm (Kzn 10:19; Dz 14:17), wino (Ps 104:14, 15; Kzn 10:19) oraz mnóstwo dzieł stwórczych (Jak 1:17; 1Tm 6:17).

Pozorna lub krótkotrwała radość. Jezus mówił o ludziach, którzy słuchają prawdy i z radością ją przyjmują, jednak nie potrafią pojąć jej rzeczywistego znaczenia. Ponieważ nie pielęgnują słowa zasianego w ich sercach, w razie ucisku lub prześladowania szybko tracą radość i się gorszą (Mt 13:20, 21). Pozorna i krótkotrwała jest też radość wynikająca z dążeń materialistycznych. A kto cieszy się z cudzego nieszczęścia — nawet gdy przytrafia się ono osobie, która go nienawidzi — odpowie za swój grzech przed Jehową (Hi 31:25-30; Prz 17:5; 24:17, 18). Młodzi ludzie uważają czasami, że chcąc nacieszyć się życiem, trzeba ulegać „pragnieniom przydarzającym się w młodości”. Ale taki sposób myślenia nie jest mądry (2Tm 2:22; Kzn 11:9, 10). Temu, „kto kocha uciechę”, źle się powiedzie (Prz 21:17; Kzn 7:4). W błędzie jest także chrześcijanin, który czerpie radość z porównywania siebie z drugimi. Powinien raczej ‛sprawdzać, jakie jest jego dzieło, i mieć powód do radosnego uniesienia ze względu na samego siebie’ (Gal 6:4).

Wiecznotrwała radość. Jehowa obiecał Izraelitom, że zostaną oswobodzeni z niewoli w Babilonie. W 537 r. p.n.e. sprowadził ich z powrotem do Jerozolimy, a gdy położono fundament świątyni, naród wielce się radował (Ezd 3:10-13; Iz 35:10; 51:11; 65:17-19). Ale proroctwo Izajasza (Iz 65:17) spełni się jeszcze na większą skalę wraz z nastaniem „nowego nieba i nowej ziemi”; wtedy to cały rodzaj ludzki będzie na zawsze doznawał radości pod władzą „Nowej Jerozolimy” (Obj 21:1-3).

W obecnym świecie zaznawanie pełnej i niezmąconej radości jest niemożliwe z powodu niegodziwości, chorób i śmierci. Ale zgodnie z biblijną zasadą, że „mądry król rozprasza niegodziwców”, Jezus Chrystus jako Władca unicestwi wszystkich wrogów Boga i prawości (Prz 20:26; 1Ko 15:25, 26). W ten sposób zostaną usunięte wszelkie przeszkody na drodze do odczuwania pełni radości, gdyż nawet „śmierci już nie będzie ani żałości, ani krzyku, ani bólu już nie będzie” (Obj 21:4). Żałoba po śmierci bliskich ustąpi miejsca radości ze zmartwychwstania. Świadomość tego już dzisiaj pokrzepia chrześcijan i dlatego ‛nie smucą się oni jak pozostali, którzy nie mają nadziei’ (1Ts 4:13, 14; Jn 5:28, 29).

1. (Od rdzenia oznaczającego: „uzdrowić”). Syn Beniamina, w 1 Kronik 8:1, 2 nazwany piątym. Imienia tego brak na liście przybyłych do Egiptu (Rdz 46:21), nie jest też wymienione wśród rodów z plemienia Beniamina (Lb 26:38-40). Może to nasuwać wniosek, że niezależnie od miejsca urodzenia Rafa wkrótce umarł bezpotomnie albo że jego potomkowie weszli w skład innego rodu.

2. (Skrócona forma imienia Refajasz: „Jah uzdrowił”). Potomek Beniamina poprzez Saula, nazwany też Refajaszem (1Kn 8:33-37; 9:43).

Rafinacja to rozdzielanie i oczyszczanie metali, a rafiner to osoba, która się tym zajmuje. Przez wielokrotne wytapianie metalu w glinianych piecach rafinacyjnych, zwanych tyglami, usuwano z niego żużel i nieczystości (Ps 12:6; Prz 17:3; 27:21). W okolicy starożytnego Sukkot, gdzie za czasów Salomona wydobywano i wytapiano metale, odnaleziono pozostałości hałd żużlu. Czasami nieczystości wypalano, a niekiedy stosowano ług rafinerski (zob. PRACZ), by spieniony żużel łatwiej było zebrać z powierzchni (Iz 1:25; Mal 3:2). Rafiner siedział przed piecem opalanym węglem drzewnym i za pomocą miechów tłoczył do niego powietrze (Jer 6:29; Mal 3:3).

Złoto często zawiera różne ilości srebra. Nie wiadomo, jak w czasach biblijnych rozdzielano te metale, ale do każdego przypuszczalnie stosowano inną metodę, na co wskazuje wypowiedź z Przysłów 17:3 i 27:21: „Dla srebra jest tygiel rafinacyjny, a dla złota — piec”. Kwas azotowy najwyraźniej został odkryty dopiero w IX w. n.e., a zatem wcześniej złoto oczyszczano inaczej. Na przykład jeśli złoto zawiera ołów, nieczystości można wytopić jako żużel, podczas gdy ołów wiąże złoto. Następnie w wyniku powolnego utleniania ołowiu zawartego w stopie (proces zwany kupelacją) otrzymuje się jako pozostałość czyste złoto. Proces ten wymaga sporych umiejętności, gdyż w zbyt wysokiej temperaturze lub przy zbyt szybkim utlenianiu razem z ołowiem usunięto by złoto. Wytapiacz uczy się oceniać i kontrolować proces rafinacji na podstawie barwy płynnego metalu (por. Ps 12:6; Jer 6:28-30; Eze 22:18-22). Pismo Święte wspomina też o stosowaniu ługu do oczyszczania srebra (Mal 3:2, 3).

Jeśli ruda miedzi jest tlenkiem lub węglanem, to po spaleniu mieszanki pokruszonej rudy z węglem drzewnym otrzymuje się miedź w postaci metalicznej. Jeśli jednak ruda jest siarczkiem, niezbędne jest wstępne prażenie, podczas którego siarka wypala się jako dwutlenek siarki, a jednocześnie siarczek miedzi zamienia się w tlenek miedzi. Może on potem zostać zredukowany do czystego metalu za pomocą węgla drzewnego.

Uzyskanie żelaza jest trudniejsze, gdyż wymaga bardzo wysokiej temperatury. Topi się ono w temperaturze 1535°C. Starożytni budowali jednak piece hutnicze wyposażone w miechy, które wymuszały ciąg powietrza, podobnie jak to się odbywa we współczesnych wielkich piecach (Pwt 4:20; Jer 6:29; Eze 22:20-22). Nie znamy szczegółów konstrukcji hebrajskich pieców do wytopu żelaza, ale być może wyglądały podobnie do tych, które istniały w starożytnych Indiach. Zbudowane z gliny, kształtem przypominały gruszkę. Ich średnica przy podstawie wynosiła ok. 1,2 m, a u góry 0,3 m. Miały też miechy z koziej skóry z dyszami dołączonymi do glinianych rur, którymi tłoczono powietrze do dolnej części pieca. Po załadowaniu do pieca węgla drzewnego rozpalano ogień i dodawano rudę. Następnie na wierzchu układano jeszcze jedną warstwę węgla drzewnego. Żar podtrzymywano przez trzy do czterech godzin. Po zakończeniu procesu rozbijano przód pieca, żeby wydobyć bryłkę metalu.

Ołów można łatwo uzyskać z powszechnie spotykanej rudy — galeny, będącej siarczkiem ołowiu. Najpierw rudę się praży, wtłaczając jednocześnie powietrze, dzięki któremu siarczek ołowiu zamienia się w tlenek ołowiu; siarka natomiast łączy się z tlenem i tworzy gazowy dwutlenek siarki. Następnie tlenek ołowiu zostaje zmieszany z węglem drzewnym i wrzucony do pieca hutniczego; powstający dwutlenek węgla wydobywa się na zewnątrz, a w tyglu pozostaje płynny ołów.

Znaczenie przenośne. Do rafinera, który zajmuje się oczyszczaniem, przyrównano samego Jehowę. Jego Słowo jest niezwykle czyste (2Sm 22:31; Ps 18:30; 119:140; Prz 30:5). To wypróbowane Słowo jest jednym ze środków, za pomocą których Bóg uwalnia swój lud od wszelkich grzesznych zanieczyszczeń (Ps 17:3; 26:2; 105:19; Dn 12:9, 10; Mal 3:3). Także próby ogniowe przyczyniają się do oczyszczenia wiernych (Iz 48:10; Dn 11:35; Za 13:9; por. 1Pt 1:6, 7). Natomiast niegodziwcy zostają uznani za spieniony żużel, który nadaje się jedynie do wyrzucenia na stertę bezwartościowych odpadów (Ps 119:119; Prz 25:4, 5; Eze 22:18-20).

(od rdzenia oznaczającego: „uzdrowić”).

Beniaminita, którego syn Palti należał do 12 mężczyzn wysłanych w roku 1512 p.n.e. na zwiady do ziemi Kanaan (Lb 13:9, 16).

(hebr. Ráhaw, od rdzenia oznaczającego: „natarczywie nalegać”).

Symboliczne określenie użyte po raz pierwszy w Księdze Hioba (9:13; 26:12), gdzie przetłumaczono je na „atakujący” (NŚ). W drugim z tych wersetów kontekst oraz paralelna konstrukcja wskazują na związek z wielkim potworem morskim. Identyfikację tę potwierdza wypowiedź z Izajasza 51:9: „Czyś to nie ty roztrzaskało Rahaba, przebiło potwora morskiego?”

Rahab, „potwór morski”, stał się symbolem Egiptu i faraona, który sprzeciwiał się Mojżeszowi i Izraelitom. W Izajasza 51:9, 10 nawiązano do wybawienia Izraelitów z Egiptu: „Czyś to nie ty [ramię Jehowy] wysuszyło morze, wody ogromnej toni? Ty, któreś uczyniło głębiny morza drogą dla wykupionych, żeby się przeprawili?” W Izajasza 30:7 ponownie powiązano „Rahaba” z Egiptem. A w Psalmie 87:4 „Rahab” pojawia się jako pierwszy wśród wymienionych wrogów Izraela — obok Babilonu, Filistei, Tyru i Kusz — co również pozwala na utożsamienie go z Egiptem. W targumach w wersecie tym występuje słowo