faraona rzuci ją ku niebiosom”. Mojżesz i Aaron posłusznie „nabrali więc sadzy z pieca do wypalania i stanęli przed faraonem, a Mojżesz rzucił ją ku niebiosom i na człowieku oraz na zwierzęciu wystąpiły wrzody pokrywające się pęcherzami” (Wj 9:8-10).

Palestyńskie piece garncarskie odkryte w Megiddo miały kształt litery U i wymiary 2,5 na 3 m. W piecach tych palenisko znajdowało się u podstawy litery U. Powietrze wlatujące od spodu paleniska nagrzewało się i przepływało przez obie komory wypałowe, po czym uchodziło dwoma przewodami kominowymi umieszczonymi w tylnej części pieca.

Piece do wypalania wapna. W Palestynie, obfitującej w wapienie, już w starożytności wypalano wapno w specjalnych piecach. W bliższych nam czasach często sytuowano je na stokach wzgórz, tak by zbocze stanowiło tylną ścianę. Budowano je z nieociosanych kamieni bez użycia zaprawy — luki uzupełniano gliną. W górnej części pozostawiano duży otwór wylotowy. Wnętrze pieca dokładnie wypełniano pokruszonym wapieniem, po czym w mieszczącym się pod spodem palenisku rozpalano chrust. Znajdujący się u dołu pieca wlot powietrza zapewniał silny ciąg, dzięki któremu płomienie strzelały w górę i rozgrzewały wapień. Żeby uzyskać wapno, prażono surowiec przez kilka dni (zob. WAPNO).

Pierwsza bezpośrednia wzmianka o piecu do wypalania występuje w Biblii w Rodzaju 19:28. Powiedziano tam, że gdy Abraham spojrzał w dół na płonące Sodomę, Gomorę i cały Okręg, zobaczył, iż „gęsty dym wychodził z ziemi jak gęsty dym z pieca do wypalania!”

Kiedy Izraelici zgromadzili się u stóp góry Synaj „na spotkanie z prawdziwym Bogiem”, oglądali napawające lękiem zjawiska, m.in. „góra Synaj wszędzie dymiła wskutek tego, że Jehowa zstąpił na nią w ogniu; i jej dym wznosił się jak dym z pieca do wypalania, a cała góra bardzo drżała” (Wj 19:17, 18).

Według Biblii gdańskiej w 2 Samuela 12:31 o Dawidzie powiedziano, iż ammonickich jeńców ‛wegnał w piec cegielny’. Ale po poprawieniu jednej litery w tekście hebrajskim sens tego wersetu jest taki, że Dawid ‛kazał im pracować przy wyrobie cegieł’ (NŚ; por. BT, Bw).

Pieczenie polega na poddawaniu produktów żywnościowych działaniu płomieni, żaru lub gorącego powietrza. Najczęstszym hebrajskim odpowiednikiem czasownika „piec” jest ʼafáh, od którego pochodzi słowo ʼoféh („piekarz”) (Rdz 19:3; 40:2). Inny hebrajski odpowiednik czasownika „piec” (ʽug; Eze 4:12) najwyraźniej jest spokrewniony ze słowem ʽugáh, oznaczającym „okrągły placek” (Rdz 18:6; zob. PLACEK).

U Hebrajczyków pieczenie chleba i placków należało do głównych obowiązków kobiet, choć w niektórych większych domach zajmowali się tym niewolnicy. Przemawiając w imieniu Jehowy, Samuel oznajmił Izraelitom, którzy domagali się ustanowienia człowieczego króla: „Będzie zabierał wasze córki, by sporządzały maści, a także gotowały i piekły” (1Sm 8:13). Czasami jednak mężczyźni nadzorowali pieczenie lub sami się nim zajmowali. Wskazuje na to zachowanie Lota, gdy w Sodomie odwiedzili go dwaj aniołowie: „Wyprawił dla nich ucztę i napiekł przaśnych placków, i zaczęli jeść” (Rdz 19:1-3).

W czasach biblijnych chleb na ogół wypiekano w piecach (zob. PIEC). Czasami rozpalano ogień na ułożonych obok siebie kamieniach, a gdy się dobrze rozgrzały, usuwano z nich popiół i kładziono ciasto. Po jakimś czasie placek przewracano na drugą stronę i zostawiano do całkowitego upieczenia (Oz 7:8). Podróżni niekiedy piekli placki w płytkim dole wyłożonym kamieniami, na których wcześniej rozpalano ognisko. Po usunięciu węgli na rozgrzanych kamieniach kładziono ciasto i zapewne kilka razy je przewracano (1Kl 19:6).

Izraelici często składali jako ofiarę zbożową coś „upieczonego w piecu”, pochodzącego „z patelni” lub „z głębokiego rondla” (Kpł 2:4-7). Patelnia miała postać grubego glinianego talerza z rowkami (nieco podobnego do dzisiejszej gofrownicy), choć używano też żelaznych panwi (Eze 4:3).

W miastach pracowali zawodowi piekarze. Gdy przed upadkiem Jerozolimy w 607 r. p.n.e. w mieście brakowało żywności, Jeremiasz, którego trzymano na Dziedzińcu Straży, codziennie — aż do wyczerpania się zapasów — dostawał okrągły bochenek „z ulicy piekarzy” (Jer 37:21). Najwidoczniej więc piekarnie były skupione w Jerozolimie przy jednej ulicy. Kiedy wiele lat później pod kierownictwem Nehemiasza odbudowywano mury Jerozolimy, naprawiono też Wieżę Pieców Piekarskich (Neh 3:11; 12:38). Nie wiadomo, skąd się wzięła jej nazwa, ale być może pochodziła od znajdujących się w pobliżu pieców piekarskich.

W starożytnym Egipcie nadworny piekarz najwyraźniej cieszył się dużym poważaniem. Na malowidle ściennym z grobowca Ramzesa III w Dolinie Królów w Tebach ukazano pracę królewskiej piekarni. Widać tam ugniatanie ciasta nogami, formowanie bochenków chleba i przygotowywanie pieca. W Księdze Rodzaju opisano, jak pewien nadworny piekarz w Egipcie naraził się swemu władcy i trafił do więzienia. Miał tam sen, w którym ujrzał siebie z trzema koszami chleba na głowie, a z najwyższego kosza chleb wyjadały ptaki. Trzeciego dnia ów „przełożony piekarzy” został zabrany z więzienia i stracony, zgodnie z wykładnią snu podaną przez Józefa: „Trzy kosze to trzy dni. Za trzy dni faraon podniesie twoją głowę i zawiesi cię na palu; a ptaki będą z ciebie wyjadać twoje ciało” (Rdz 40:1-3, 16-22).

Przedmiot służący do odciskania (zwykle w glinie lub wosku) znaku poświadczającego prawo własności, autentyczność czegoś bądź zawartą umowę. Starożytne pieczęcie wykonywano z kawałka twardego materiału (kamienia, kości słoniowej albo drewna), w którym ryto lustrzane odbicie liter lub wzorów. Nadawano im różne kształty, np. stożka, kostki, walca, skarabeusza bądź głowy zwierzęcia. (Sygnety, czyli pierścienie używane do pieczętowania, omówiono pod hasłem PIERŚCIEŃ). Pieczęcie cylindryczne miały zwykle długość od 2 do 4 cm. Ponieważ na ich bocznej powierzchni były wyrzeźbione wzory, więc gdy przetaczano je po wilgotnej glinie, pozostawiały podłużny, wypukły odcisk. Często bywały przewiercone, by można je było zawiesić na sznurku.

Na pieczęciach egipskich i mezopotamskich widnieją symbole religijne, a także rośliny, zwierzęta i proste sceny. Babilońska „Pieczęć pokuszenia” (z Muzeum Brytyjskiego) przedstawia drzewo, po którego jednej stronie siedzi mężczyzna, po drugiej kobieta, a za nią unosi się wąż. Pieczęcie zawierały często imię i stanowisko właściciela. Na przykład na jednej z pieczęci znalezionych w Palestynie napisano: „Własność Szema, sługi Jeroboama” (Archeologia Palestyny, red. L. W. Stefaniak, Poznań 1973, ss. 984, 1066).

Odciski pieczęci mogły być dowodem własności lub autentyczności, mogły też zapobiegać fałszowaniu dokumentów czy otwieraniu innych opieczętowanych rzeczy, takich jak woreczki, drzwi i grobowce (Hi 14:17; Dn 6:17; Mt 27:66). Kiedy prorok Jeremiasz nabył pole, jeden egzemplarz aktu kupna, potwierdzony podpisami świadków, opieczętowano, a drugi pozostał otwarty. Pieczętowany dokument zapewne składano, przewiązywano sznurkiem, na który nanoszono grudkę wosku lub innej miękkiej substancji, po czym odciskano pieczęć. Gdyby w przyszłości została zakwestionowana dokładność niezabezpieczonego dokumentu, można było go porównać z tym, który opieczętowano w obecności świadków (Jer 32:10-14, 44). Ktoś, komu powierzono pieczęć królewską, mógł wydawać urzędowe rozporządzenia, których autentyczność potwierdzał właśnie jej odcisk (1Kl 21:8; Est 3:10, 12; 8:2, 8, 10). Przyłożenie pieczęci do dokumentu mogło też oznaczać akceptację zawartych w nim warunków (Neh 9:38; 10:1). Znaleziono liczne ucha dzbanów z odciskami pieczęci. Na niektórych widnieje imię właściciela i zawartość dzbanów, na innych informacje o ilości lub jakości przechowywanych w nich produktów.

Znaczenie przenośne. Do realnego zastosowania pieczęci nawiązuje szereg symboli biblijnych. O Mesjaszu przepowiedziano, że ‛opatrzy pieczęcią wizję oraz proroka’. Znaczyło to, że spełniając proroctwa, niejako przyłoży na nich pieczęć poświadczającą, iż są autentyczne i natchnione przez Boga (Dn 9:24; por. Jn 3:33). Ponieważ odcisk pieczęci był znakiem własności, czyli posiadania, więc obrzezanie stało się dla Abrahama „pieczęcią” jego prawości (Rz 4:11). Apostoł Paweł pomógł uwierzyć wielu chrześcijanom z Koryntu, toteż byli oni pieczęcią potwierdzającą prawdziwość jego apostolstwa (1Ko 9:1, 2). O chrześcijanach z I w. powiedziano, że zostali „opieczętowani” duchem świętym, będącym zadatkiem ich niebiańskiego dziedzictwa (Ef 1:13, 14; 4:30). Pieczęć ta zaświadcza, że są własnością Boga (2Ko 1:21, 22) i że naprawdę mają widoki na życie w niebie. Jak wynika z Księgi Objawienia, liczba opieczętowanych ma ostatecznie wynosić 144 000 (Obj 7:2-4; 9:4).

Opieczętowanie wyobraża w Biblii zamknięcie czegoś, ukrycie, objęcie tajemnicą. Prorocze orędzia były ‛zapieczętowane’ wtedy, gdy ich nie rozumiano (Dn 12:4, 9; Obj 5:1; 22:10; por. Iz 8:16;