bezpieczeństwo narodu. Zastrzeżenie to ograniczało użycie rydwanów, gdyż do pojazdów tych zaprzęgano właśnie konie (Pwt 17:16). Kiedy Samuel ostrzegał Izraelitów przed ciężarami, jakie nałoży na nich człowieczy król, zapowiedział: „Waszych synów będzie zabierał i jako swoich umieszczał ich w swych rydwanach” (1Sm 8:11). Uzurpator Absalom (a później także Adoniasz) dosiadł rydwanu, przed którym biegło 50 mężczyzn (2Sm 15:1; 1Kl 1:5). Dawid po pokonaniu króla Coby zachował 100 koni do rydwanów (2Sm 8:3, 4; 10:18).

Kiedy król Salomon rozbudował armię izraelską, zwiększył liczbę rydwanów do 1400 (1Kl 10:26, 29; 2Kn 1:14, 17). Oprócz Jerozolimy istniały jeszcze inne miejscowości, zwane miastami rydwanów, gdzie znajdowały się obiekty niezbędne do utrzymania tego mobilnego sprzętu bojowego (1Kl 9:19, 22; 2Kn 8:6, 9; 9:25).

Po śmierci Salomona rydwany były w powszechnym użyciu zarówno w królestwie północnym, jak i południowym. W królestwie izraelskim był „dowódca połowy rydwanów”, z czego wynika, że istniały tam dwa korpusy tych pojazdów (1Kl 16:9). Króla Jehu można było rozpoznać po szalonej jeździe rydwanem (2Kl 9:20). Kilku władców judzkich i izraelskich: Achab, Jehoram, Achazjasz i Jozjasz, odniosło na rydwanie śmiertelne rany (1Kl 22:34-38; 2Kl 9:21, 24, 27; 2Kn 18:33, 34; 35:23, 24).

Prorok Izajasz oznajmił buntowniczym Izraelitom: „Biada tym, którzy zstępują do Egiptu po pomoc, którzy polegają na koniach i którzy pokładają ufność w rydwanach wojennych, że są liczne, i w rumakach, że są bardzo potężne, lecz którzy nie patrzą na Świętego Izraela i nie szukają Jehowy” (Iz 31:1).

Rydwan stosowano głównie w walce, ale bywał też użyteczny przy ściganiu dzikich zwierząt. Czasami używano go również w celach pokojowych. Józef jako zarządca zasobów żywności w Egipcie jeździł honorowym rydwanem, ustępującym jedynie rydwanowi faraona. Gdy do Egiptu przybył jego ojciec, Józef na spotkanie z nim wyjechał rydwanem (Rdz 41:43; 46:29). Po śmierci Jakuba mnóstwo rydwanów znalazło się w kondukcie pogrzebowym, który udał się z Egiptu do jaskini Machpela, nabytej przez Abrahama na grobowiec (Rdz 50:7-14). Z rydwanu jako środka transportu korzystali również królowie Rechoboam i Achab, wódz wojsk syryjskich Naaman oraz etiopski urzędnik, który zaprosił ewangelizatora Filipa, by się przysiadł do niego na drodze do Gazy (1Kl 12:18; 18:44, 45; 2Kl 5:21, 26; Dz 8:28-31, 38). W bogato udekorowanych rydwanach z baldachimem odbywali pochody zwycięscy władcy. Odstępczy królowie Judy poświęcili słońcu rydwany i ciągnące je konie (2Kl 23:11).

Znaczenie przenośne. W użyciu przenośnym i proroczym rydwany, podobnie jak łuk i miecz, symbolizują wojnę (Iz 21:7, 9; Za 9:10). W Biblii powiedziano, że „rydwanów wojennych Boga są dziesiątki tysięcy, krocie tysięcy”, co wskazuje na Jego niezwyciężoną moc, którą potrafi zgładzić swych przeciwników (Ps 68:17; 2Kl 6:17).

(hebr. chafarparòt).

Małe zwierzę podobne do myszy, pokryte krótkim futrem. Uważa się, że hebrajska nazwa tego stworzenia pochodzi od rdzenia oznaczającego „kopać” (Rdz 26:15), toteż niektórzy uczeni odnoszą ją do różnych zwierząt zamieszkujących nory, takich jak szczury, myszy, ślepce czy skoczki. Jednakże w leksykonie L. Koehlera i W. Baumgartnera uznano, że chafarparòt to „ryjówka” (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 322).

Zwierzęta te mają długi, szpiczasty ryjek, małe oczy i okrągłe uszy, które wyglądają na oklapnięte. Ryjówki są bardzo żarłoczne i w ciągu dnia potrafią zjeść więcej pokarmu, niż same ważą. Żywią się głównie owadami i robakami, choć niekiedy zjadają też małe zwierzęta o porównywalnych rozmiarach, a nawet większe od siebie, np. myszy. Zdaniem I. Aharoniego w Izajasza 2:20 chodzi o ryjówkę z gatunku Crocidura religiosa (Osiris, Brugia 1938, t. 5, s. 463).

Przyrząd pisarski służący do żłobienia znaków na takich materiałach, jak glina czy wosk (Ps 45:1; Iz 8:1; Jer 8:8). Rylec do pisma klinowego był sporządzany na ogół z trzciny lub twardego drewna, a jego koniec miał kształt kwadratu albo trójkąta.

Do żłobienia liter w kamieniu albo metalu używano rylca bądź dłuta metalowego lub z innego twardego materiału. Patriarcha Hiob oświadczył: „O, gdyby teraz spisano moje słowa! O, gdyby zapisano je w księdze! Rylcem żelaznym i ołowiem gdybyż na zawsze wykuto je w skale!” (Hi 19:23, 24). Najwyraźniej pragnął, żeby jego słowa wyryto w skale, a litery wypełniono ołowiem, bo dzięki temu byłyby trwalsze. Setki lat później Jehowa oznajmił, że grzechy Judy zostały zapisane żelaznym rylcem, a więc są nie do usunięcia (Jer 17:1).

Plac miejski będący ośrodkiem handlu; w starożytności na Bliskim Wchodzie i w imperium rzymskim także miejsce publicznych zebrań. W miastach greckich i rzymskich taki plac otaczały posągi i budynki publiczne, m.in. budowle religijne. Na rynku załatwiano też prawdopodobnie