wprzągłby się z nią nierówno w jarzmo (2Ko 6:14), w którym ogromnie trudno byłoby osiągnąć jedność myśli i czynów.

Podziemna jama z wylotem na zewnątrz, inaczej: grota. Słowo „jaskinia” jest tłumaczeniem hebrajskiego meʽaráh (Rdz 19:30) i greckiego spélaion (Jn 11:38). Hebrajski wyraz chor oznacza „otwór”, „dół” czy „dziurę”, nieraz na tyle dużą, że mogła pomieścić człowieka (1Sm 14:11; 2Kl 12:9; Hi 30:6). „Dół” to po hebrajsku także mechilláh (Iz 2:19).

Wapienne skały Palestyny — np. góra Karmel i okolice Jerozolimy — kryją w sobie mnóstwo jaskiń. Dlatego Pismo Święte często o nich wspomina, nieraz w znaczeniu symbolicznym. Niektóre były tak obszerne, że mogły pomieścić kilkaset osób. Jedne służyły za stałe mieszkania (przykładem może być Petra), w innych urządzano tymczasowe schronienia, grobowce, cysterny, stajnie lub magazyny. W tych naturalnych kryjówkach odkryto wiele cennych znalezisk archeologicznych.

Jaskinie zapewniały schron w obliczu niebezpieczeństwa. Pierwsza wzmianka o jaskini dotyczy miejsca, w którym zamieszkał Lot z dwiema córkami, gdy ze strachu opuścili Coar (Rdz 19:30). Pod Makkedą pięciu sprzymierzonych królów amoryckich ukryło się przed Jozuem w jaskini, która potem stała się ich wspólnym grobem (Joz 10:16-27). W czasach króla Saula niektórzy Izraelici chowali się w jaskiniach przed Filistynami (1Sm 13:6; 14:11). Kiedy Dawid uciekał przed gniewem Saula, schronił się w jaskini niedaleko Adullamu, gdzie dołączyło do niego „około czterystu mężów” (1Sm 22:1, 2). Dalej ścigany przez króla, schował się później w jaskini na pustkowiu En-Gedi, a gdy Saul wszedł tam „za swoją potrzebą”, odciął mu skraj płaszcza (1Sm 24:1-15). Być może właśnie pod wpływem tych przeżyć Dawid ułożył Psalmy 57 i 142, na co wskazują ich nagłówki. Kiedy został królem, jaskinia Adullam najwidoczniej była jego kwaterą główną podczas wyprawy przeciw Filistynom (2Sm 23:13; 1Kn 11:15). Gdy podła Jezebel próbowała zabić wszystkich proroków Jehowy, 100 z nich ukryło się w jaskiniach, gdzie karmił ich Abdiasz (1Kl 18:4, 13). Podobnie Eliasz uciekł przed gniewem Jezebel do jaskini na Horebie i tam otrzymał od Boga polecenie, żeby wrócił i namaścił na króla Chazaela, jak również Jehu (1Kl 19:1-17). Opierając się na tych licznych przykładach, apostoł Paweł słusznie mógł pisać o mężach wiary, którzy „tułali się po (...) jaskiniach i jamach w ziemi” (Heb 11:38). Wiele lat później prześladowani chrześcijanie rzymscy chronili się i spotykali w podziemnych katakumbach.

Jaskinie służyły często za miejsce pochówku zmarłych. W skalistym gruncie, jaki przeważa w Palestynie, trudno było kopać groby. Druga jaskinia wymieniona w Biblii to Machpela pod Hebronem, którą Abraham kupił na grobowiec i w której pochowano najpierw Sarę, a potem jego samego, Rebekę, Jakuba i Leę (Rdz 23:7-20; 25:9, 10; 49:29-32; 50:13). „Grobowiec pamięci” Łazarza, przyjaciela Jezusa, ‛był właściwie jaskinią’ (Jn 11:38).

Jaskinie znakomicie nadawały się na magazyny, zwłaszcza w niebezpiecznych czasach. Na przykład za dni Gedeona „synowie Izraela przygotowali sobie podziemne spichlerze w górach, a także jaskinie i miejsca trudno dostępne”, w których chowali swe zapasy przed napadającymi ich Midianitami (Sdz 6:2). Tak samo Zwoje znad Morza Martwego zostały najwyraźniej dla bezpieczeństwa ukryte w grotach w pobliżu Wadi Kumran, na pn. zach. od tego morza, i przetrwały w nienaruszonym stanie wiele stuleci do r. 1947, gdy odkryto pierwsze z nich.

Znaczenie przenośne. Jezus oskarżył wymieniających pieniądze w świątyni, że czynią z niej „jaskinię zbójców” (Mt 21:13; Jer 7:11). Proroctwa zapisane w Księdze Izajasza i w Objawieniu zapowiadają, że niektórzy będą usiłowali uciec przed wyrokami Bożymi, „przed grozą Jehowy”, chowając się „do jaskiń”, ale według Ezechiela nawet w tych „umocnionych miejscach” nie ukryją się przed Bogiem (Iz 2:19-21; Eze 33:27; Obj 6:15-17).

(hebr. deròr).

W języku hebrajskim słowo deròr zapisuje się identycznie jak słowo tłumaczone na „oswobodzenie” (Kpł 25:10; Iz 61:1) i zdaniem niektórych komentatorów określa swobodnie latającą, pełną wdzięku jaskółkę.

Jaskółki często budują swe miseczkowate gniazda (z pozlepianych grudek gliny) w domach i innych budynkach, zwykle pod okapem dachu. Kiedyś gnieździły się w świątyni jerozolimskiej — jak obecnie w różnych budynkach na terenie Izraela. Później na szczycie świątyni Heroda umieszczono zaostrzone złote bolce, by nie mogły tam siadać żadne ptaki (J. Flawiusz, Wojna żydowska, V, V, 6 [224]).

Psalmista, przejęty tęsknotą za dziedzińcami domu Jehowy, mówi, że jaskółka zbudowała sobie gniazdo (w którym umieściła młode) właśnie w świątyni, zapewne gdzieś w pobliżu „wspaniałego