proroka Jeremiasza, że kości zmarłych mieszkańców Jerozolimy, którzy uprawiali bałwochwalstwo — nawet królów, kapłanów i proroków — zostaną wydobyte z grobów i będą niczym „gnój na powierzchni roli” (Jer 8:1, 2).

Niektórzy doszukują się w Powtórzonego Prawa 33:14 świadectwa pogańskich wpływów lub przesądów związanych z księżycem. W Biblii warszawskiej powiedziano tam o „darze, któremu księżyce wzrost dają”. Inne współczesne przekłady pokazują jednak, że słowo jerachím, oddane tu przez „księżyce”, oznacza po prostu „miesiące” lub „miesiące księżycowe” i dotyczy miesięcznych okresów, w których dojrzewają plony.

Inni uważają, że Psalm 121:6 wskazuje na przekonanie, iż światło księżyca może wywołać chorobę. Po przeczytaniu całego psalmu staje się jednak jasne, że taki pogląd jest bezpodstawny, gdyż w poetycki sposób wyrażono tu ufność w ochronę Bożą przez cały czas i we wszelkich okolicznościach, bez względu na to, czy jest dzień i świeci słońce, czy też jest noc i świeci księżyc.

Jeszcze innych razi słowo „lunatyk”, pojawiające się w Biblii gdańskiej w Mateusza 4:24 i 17:15. Określenie to nawiązuje do greckiego wyrazu seleniázomai, który dosłownie znaczy „rażony księżycem”. Współczesne przekłady zazwyczaj tłumaczą je na „epileptyk”. Użycie przez Mateusza w tych dwóch miejscach w odniesieniu do epileptyka potocznego określenia greckiego nie znaczy, że przypisywał tę chorobę księżycowi ani że tak twierdzi Biblia; po prostu użył słowa, którym najwidoczniej w tamtych czasach zazwyczaj posługiwali się ludzie mówiący po grecku. Przy okazji warto zauważyć, że obecnie słowo „lunatyzm” jest przyjętą nazwą pewnych zaburzeń snu, choć wcale nie przypisuje się ich wpływowi księżyca. Podobnie dzisiejsi chrześcijanie mówiący np. po angielsku dalej nazywają pierwszy dzień tygodnia Monday (dosł. „dzień księżyca”), choć wcale nie uważają go za dzień poświęcony księżycowi.

W naszej erze. Za czasów Chrystusa Jezusa i apostołów Żydzi nie praktykowali kultu księżyca. Oczywiście zgodnie z przymierzem Prawa przestrzegali dni nowiu. Ortodoksyjni Żydzi w dalszym ciągu traktują dzień nowiu każdego miesiąca jako pomniejszy dzień przebłagania za grzechy popełnione w poprzednim miesiącu.

W dniu 14 Nisan, gdy księżyc wchodził w fazę pełni, obchodzono Paschę; w tym samym dniu Jezus ustanowił Pamiątkę, czyli Wieczerzę Pańską, która miała upamiętniać jego śmierć (Mt 26:2, 20, 26-30; 1Ko 11:20-26).

Chociaż przymierze Prawa przestało obowiązywać, niektórzy chrześcijanie pochodzenia żydowskiego oraz inni dalej świętowali dni nowiu oraz sabaty i dlatego Paweł udzielił im korygujących rad, zapisanych w Kolosan 2:16, 17 i Galatów 4:9-11.

Niezidentyfikowany lud zaliczony do sprzymierzeńców Egiptu. Zarówno Kub, jak Etiopia, Put i Lud oraz „synowie kraju przymierza” (co może się odnosić do Izraelitów, którzy po zamordowaniu Gedaliasza w 607 r. p.n.e. uciekli do Egiptu) mieli ‛paść od miecza’ (Eze 30:4, 5). W niektórych przekładach Biblii znajduje odzwierciedlenie opinia, że Kub oznacza Libię (Bp; Bw; LXX).

Zobacz NACZYNIA.

(hebr. lm. barburím).

W Biblii nazwa ta pojawia się tylko jeden raz, w 1 Królów 4:23 (JB, NŚ), gdzie „kukułki [barburím]” wymieniono wśród artykułów żywnościowych dostarczanych codziennie na dwór Salomona. Co prawda inne przekłady tłumaczą barburím na „drób” (Bw) lub „ptactwo” (1Kl 5:3, BT, BWP), ale to hebrajskie słowo najwyraźniej odnosi się do określonego ptaka. Choć zdaniem niektórych chodzi o kapłona, perliczkę, gęś albo indyka (Kr), leksykograf W. Baumgartner (Hebräisches und aramäisches Lexikon zum Alten Testament, Lejda 1967, s. 147) opowiada się za „kukułką”, za którą może też przemawiać jej arabska nazwa — abu burbur.

Kukułka zwyczajna (Cuculus canorus) i kukułka czubata (Clamator glandarius) pojawiają się w Palestynie na początku marca w trakcie wędrówki na pn. Kukułka jest ptakiem średniej wielkości; ma lekko zakrzywiony, spiczasty dziób, toteż przypomina z wyglądu małego ptaka drapieżnego. Najczęściej charakteryzuje się niepozornym ubarwieniem, w którym przeważają kolory od jasnoszarego lub jasnobrązowego po rdzawy bądź czarny. Spód ciała ma na ogół białawy w czarne prążki.

Według niektórych kukułka jest zbyt mała, by mogła się znaleźć wśród potraw Salomona; warto jednak zauważyć, że w starożytności na Bliskim Wschodzie sprzedawano nawet oskubane wróble (Mt 10:29). Poza tym wspomniane kukułki były „utuczone”, a w dziele The American Cyclopædia (1883, t. V, s. 557) tak powiedziano o tych ptakach: „Jesienią obrastają w tłuszcz i dlatego są cenione jako pożywienie; starożytni mieli do nich słabość i przypisywali ich mięsu działanie lecznicze”.

Kukułka nie jest ani padlinożercą, ani drapieżcą, lecz pożytecznym zjadaczem owadów. Należała do ptaków ceremonialnie czystych i mogła być podawana na królewskim stole Salomona.

Człowiek utykający na nogę. Niektórzy są kulawi od dzieciństwa z powodu wrodzonych wad budowy (Dz 3:2; 14:8), ale najczęściej ułomność ta jest wynikiem wypadku lub choroby.

Kapłaństwo Aaronowe. Kulawy potomek Aarona nie mógł usługiwać jako kapłan, choć wolno mu było jeść rzeczy dostarczane kapłanom na utrzymanie (Kpł 21:16-23). Jehowa życzył sobie, by kapłani cieszyli się bardzo dobrym zdrowiem fizycznym, gdyż reprezentowali Go w Jego sanktuarium. Również Chrystus, jako większy Arcykapłan, był „lojalny, niewinny, nieskalany, oddzielony od grzeszników” (Heb 7:26).

Ofiary. Ofiary nakazane w Prawie Mojżeszowym stanowiły zapowiedź doskonałej ofiary Chrystusa i dlatego nie wolno było na nie przeznaczać kulawych zwierząt (Kpł 22:19, 20; Pwt 15:21). Odstępczy Izraelici łamali ten zakaz, toteż Bóg ich zganił: „Gdy przynosicie [na ofiarę] zwierzę kulawe lub chore [mówicie]: ‚To nic złego’. Przyprowadź je, proszę, do swego namiestnika. Czy będzie miał w tobie upodobanie albo czy przyjmie cię życzliwie? (...) Czy może mi sprawiać przyjemność coś z waszej ręki?” (Mal 1:8, 13). Apostoł Paweł najwyraźniej odniósł to wymaganie w sensie duchowym do chrześcijan, upraszając ich: ‛Oddajcie swoje ciała jako ofiarę żywą, świętą, godną upodobania Boga, na świętą służbę pełnioną waszą zdolnością rozumowania’ (Rz 12:1).

Jakub. Kiedy Jakub miał ok. 97 lat, przez całą noc mocował się ze zmaterializowanym aniołem. Zdołał go przytrzymać, dopóki ten mu nie pobłogosławił. Podczas tych zmagań anioł dotknął panewki stawu biodrowego Jakuba i doszło w jej obrębie do przesunięcia. W rezultacie Jakub zaczął kuleć (Rdz 32:24-32; Oz 12:2-4). Miało mu to przypominać, że chociaż — jak powiedział anioł — ‛walczył z Bogiem [z Jego aniołem] i z ludźmi, tak iż w końcu przemógł’, w rzeczywistości nie pokonał potężnego wysłannika Bożego. Jedynie dzięki przyzwoleniu Boga mógł walczyć z aniołem, by w ten sposób wyszło na jaw, jak bardzo zabiega o błogosławieństwo Jehowy.

Okazywanie względów. Pismo Święte uczy okazywania względów osobom ułomnym. Hiob wspomniał, że także wtedy, gdy mu się dobrze powodziło, ‛nogami był dla kulawego’ (Hi 29:15). Jezus oraz jego uczniowie współczuli chorym i kalekim i niejednemu z nich przywrócili zdrowie (Mt 11:4, 5; 15:30, 31; 21:14; Dz 3:1-10; 8:5-7; 14:8-10).

Znaczenie przenośne. Chełpliwi Jebusyci — przekonani, że ich twierdza stanowi bezpieczne schronienie — drwili z Dawida: „‚Nie wejdziesz tu, ale odeprą cię ślepi i kulawi’, myśleli bowiem: ‚Dawid tu nie wejdzie’”. Być może rzeczywiście postawili takie osoby na murach, jak donosi o tym Flawiusz (Dawne dzieje Izraela, VII, III, 1), i dlatego Dawid powiedział: „Kto walczy z Jebusytami, niech dojdzie przez tunel wodny zarówno do kulawych, jak i ślepych, których nienawidzi dusza Dawida!” Owi kulawi i ślepi byli symbolem zniewagi, jakiej dopuścili się Jebusyci — nie tylko wobec Dawida, lecz co ważniejsze, także wobec wojska Jehowy. Właśnie za takie zuchwalstwo Dawid znienawidził Jebusytów, również kulawych i ślepych. Niewykluczone też, że ‛kulawymi i ślepymi’ nazwał drwiąco samych przywódców tego ludu (2Sm 5:6-8).

Bardzo różnie są tłumaczone słowa z wersetu 8: „Dlatego mówi się: ‚Ślepy ani kulawy nie wejdzie do domu’”. Wypowiedź ta nie została przypisana Dawidowi, co może sugerować, że inni ukuli takie powiedzenie w odniesieniu do osób, które tak jak Jebusyci były chełpliwe lub zbyt pewne siebie. Albo też zdanie to miało znaczyć: „Nie wpuścimy nikogo, kto utrzymuje stosunki z tak nieprzyjaznymi ludźmi jak Jebusyci”. Inni tłumaczą ten fragment następująco: „Ponieważ ślepi i kulawi mówili: Nie wejdzie do tego domu” lub „Ponieważ nawet ślepi i kulawi powiedzieli: Nie wejdzie do tego domu” (R. Barrett, Synopsis of Criticisms, Londyn 1847, t. II, cz. II, s. 518; KJ, uwaga marginesowa).

W późniejszym okresie Eliasz zapytał Izraelitów: „Jak długo będziecie utykać, mając dwa różne poglądy? Jeśli Jehowa jest prawdziwym Bogiem, to idźcie za nim, a jeśli Baal, to idźcie za nim”. W tamtych czasach Izraelici twierdzili, że wielbią Jehowę, ale jednocześnie czcili Baala. Ich chwiejność i niezdecydowanie przypominały sposób, w jaki porusza się człowiek kulawy. Podczas przeprowadzanej wówczas próby prorocy Baala od rana do południa bezskutecznie usiłowali nakłonić swego boga, by im odpowiedział, „i utykając, chodzili wokół ołtarza, który zrobili”. Być może w taki drwiący sposób opisano rytualny taniec fanatycznych czcicieli Baala albo też faktycznie