zmienił politykę zagraniczną: urząd Antypasa powierzył Herodowi Agryppie I, Aretasowi zaś pozwolił władać Damaszkiem. Zachowała się damasceńska moneta z imieniem Aretasa, którą datuje się właśnie na ten okres.

(„gruda ziemi”).

1. Najprawdopodobniej jeden z mężczyzn zamordowanych ok. 778 r. p.n.e. razem z królem izraelskim Pekachiaszem przez uzurpatora imieniem Pekach, któremu towarzyszyło 50 Gileadczyków (2Kl 15:23-25).

2. Część Baszanu podbita, gdy Izrael przebywał jeszcze na wsch. brzegu Jordanu, i przydzielona plemieniu Manassesa. Region Argobu najwyraźniej stanowił królestwo Oga i jak czytamy, składało się nań 60 warownych miast oraz wiele osad wiejskich (Pwt 3:4, 5, 13, 14). Była to „ziemia Refaitów”, czyli olbrzymów.

Argob rozciągał się na wsch. od Morza Galilejskiego. Tradycyjnie utożsamia się go z Al-Ladża — pokrytą lawą krainą położoną ok. 32 km na pd. od Damaszku. Jednakże opisany w Księdze Powtórzonego Prawa obszar, na którym były osady wiejskie, pasuje raczej do żyznej równiny leżącej bardziej na zach. i przypuszczalnie obejmował tereny między Nahr ar-Rukkad, Nahr al-ʽAlan i Nachal Jarmuk. Na tym rozległym płaskowyżu miasta nie miały naturalnych obwarowań, toteż potrzebne im były wspomniane w Biblii ‛wysokie mury’. Ruiny takich dużych miast można znaleźć na całym terytorium Baszanu.

Za panowania Salomona Argob był jednym z 12 okręgów zarządzanych przez pełnomocników odpowiedzialnych za dostarczanie żywności na dwór królewski (1Kl 4:7, 13).

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:9, 10; zob. HAMAN).

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:8, 10; zob. HAMAN).

Prawdopodobnie mężczyzna, który ok. 778 r. p.n.e. został w Samarii zamordowany razem z królem izraelskim Pekachiaszem przez uzurpatora Pekacha (2Kl 15:25).

(„palenisko ołtarza Bożego” lub „lew Boży”).

1. Moabita, którego dwóch synów zabił Benajasz (2Sm 23:20; 1Kn 11:22).

2. Jeden z dziewięciu naczelników, którymi posłużył się Ezdrasz do zebrania wykwalifikowanych „sług dla domu naszego Boga”. Wydarzyło się to wiosną 468 r. p.n.e., gdy ok. 1500 Izraelitów miało wyruszyć z Ezdraszem znad rzeki Ahawa do Jerozolimy (Ezd 8:15-17, 31).

3. Kryptonim użyty w odniesieniu do Jerozolimy w Izajasza 29:1, 2, 7. W Jerozolimie znajdowała się świątynia Boga, a w niej ołtarz ofiarny. Dlatego można powiedzieć, iż miasto to było paleniskiem ołtarza Bożego. Miało również stanowić ośrodek czystego wielbienia Jehowy. Orędzie zawarte w Izajasza 29:1-4 ma jednak złowieszczy charakter i zapowiada zagładę, która spotkała Jerozolimę z rąk Babilończyków w 607 r. p.n.e.; miasto stało się wtedy „paleniskiem ołtarza” w innym sensie: płynęła nim przelana krew, zostało strawione przez ogień i było pełne ciał ofiar tej zagłady. Przyczyny owego nieszczęścia podano w wersetach 9-16. Jednakże z Izajasza 29:7, 8 wynika, iż narody pustoszące Jerozolimę nie osiągną swego ostatecznego celu.

1. Król Ellasaru sprzymierzony z Kedorlaomerem i dwoma innymi królami. Wspólnie stłumili bunt Sodomy, Gomory i ich sojuszników oraz uprowadzili Lota z rodziną. Abraham dogonił Ariocha i jego sprzymierzeńców, pokonał ich i uwolnił Lota (Rdz 14:1-16; zob. KEDORLAOMER). Nie wiadomo, gdzie leżał starożytny Ellasar (zob. ELLASAR).

2. Dowódca straży przybocznej Nebukadneccara; otrzymał rozkaz zabicia wszystkich mędrców babilońskich, gdyż nie potrafili przypomnieć i wyjaśnić snu króla. Gdy Arioch dowiedział się, że Daniel gotów jest opowiedzieć ten sen i podać jego wyjaśnienie, „śpiesznie wprowadził Daniela przed króla” (Dn 2:12-25).

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:9, 10; zob. HAMAN).

1. Dzięki arce Noego przodkowie wszystkich żyjących obecnie ludzi przeżyli ogólnoświatowy potop z lat 2370-2369 p.n.e. (zob. NOE; POTOP). Noe otrzymał od Jehowy dokładne wskazówki dotyczące rozmiarów i konstrukcji arki, jej oświetlenia i wentylacji, a także materiałów, z których miał ją zbudować (Rdz 6:14-16).

Konstrukcja i rozmiary. Arka (hebr. tewáh; gr. kibotòs) była prostopadłościenną skrzynią i zapewne miała kanciaste narożniki i płaskie dno. Nie musiała mieć zaokrąglonego dna ani ostrego dziobu, które by pozwalały szybciej pływać; nie trzeba nią było sterować, musiała jedynie być wodoszczelna i unosić się na powierzchni. Jednostka pływająca o takim kształcie była bardzo stabilna, niewywrotna i miała mniej więcej o jedną trzecią większą pojemność niż statek o typowym kształcie. Z boku arki znajdowały się drzwi umożliwiające załadunek i rozładunek.

Arka miała 300 łokci długości, 50 łokci szerokości i 30 łokci wysokości. Jeśli przyjąć, że łokieć miał 44,5 cm (niektórzy uważają, że starożytny łokieć miał 56 lub 61 cm), to wymiary arki wynosiły 133,5 × 22,3 × 13,4 m, czyli była ona o przeszło połowę krótsza niż transatlantyk Queen Elizabeth 2. Współcześni projektanci statków stosują ten sam stosunek długości do szerokości (6 do 1). Całkowita pojemność arki wynosiła więc ok. 40 000 m³. Szacuje się, że jej wyporność niemal dorównywała wyporności ogromnego 269-metrowego Titanica, który zbudowano w XX w. Pod względem rozmiarów znacznie przewyższała wszystkie starożytne statki handlowe. Wewnątrz była wzmocniona dwoma dodatkowymi kondygnacjami, a łączna powierzchnia trzech pokładów wynosiła ok. 8900 m².

Noemu powiedziano: „Wykonasz w arce cohar [dach lub okno]” (Rdz 6:16). Nie jest do końca jasne, co to było ani jak zostało wykonane. Zdaniem niektórych uczonych słowo cohar jest spokrewnione z wyrazem oznaczającym światło, dlatego tłumaczą je na „okno” (Bg, Bw) lub „otwór” (STint). Inni jednak słowo cohar łączą z późniejszym rdzeniem arabskim oznaczającym „wierzch (dłoni)”, „grzbiet (zwierzęcia)” lub „pokład (statku)”, czyli coś oddalonego od ziemi czy wody, i dlatego tłumaczą je na „dach” (AT, JB, RS) lub „przykrycie” (Bp). W jeszcze innych przekładach słowo to oddano jako ‛prześwitujący dach’ (BWP) lub ‛nakrycie przepuszczające światło’ (BT). Noemu kazano wykończyć cohar „na łokieć od góry” (Rdz 6:16).

Bardzo możliwe więc, że cohar nie było pojedynczym kwadratowym okienkiem o szerokości jednego łokcia, ale raczej wysokim na łokieć otworem o całkowitej powierzchni niemal 140 m², biegnącym pod dachem wzdłuż czterech ścian i zapewniającym odpowiednie oświetlenie i wentylację. Niewykluczone, że dach arki nie tylko pozwalał na wystarczający przepływ powietrza, ale też miał lekko nachylone połacie. Na temat takiej możliwości J. F. Armstrong napisał w dziele Vetus Testamentum (Lejda 1960, s. 333): „Jeśli cohar tłumaczy się na ‚światło (= okno)’ lub nawet na ‚(płaski) dach’, trudno zrozumieć zdanie: ‚Wykończysz je na łokieć od góry’. Gdyby jednak chodziło o dach dwuspadowy, ten ‚łokieć od góry’ może się odnosić do różnicy wysokości między górną krawędzią dachu a zwieńczeniem ścian. Używając współczesnych określeń architektonicznych, ‚łokieć’ byłby wysokością słupków, na których opiera się kalenica. (...) Gdyby powyższe założenie było zgodne z prawdą, dach arki Noego miałby nachylenie 4 procent (1 łokieć wysokości — 25 łokci od ściany do górnej krawędzi dachu), umożliwiające swobodny odpływ wody deszczowej”.

Jehowa wyraźnie powiedział, z czego należy zbudować tę ogromną arkę: „Uczyń sobie drewnianą arkę z drzewa żywicznego [dosł. „z drzew gòfer”]” (Rdz 6:14). Niektórzy uważają, że chodzi tu o cyprys lub inne podobne drzewo. W tamtej części świata nie brakuje cyprysów, a starożytni Fenicjanie i Aleksander Wielki używali drewna cyprysowego do wyrobu okrętów; robi się tak nawet obecnie, gdyż jest ono wyjątkowo odporne na wodę i gnicie. Drzwi i słupy wykonane z cyprysu podobno przetrwały nawet 1100 lat. Poza tym Noemu kazano nie tylko uszczelnić szpary, lecz także ‛powlec arkę smołą wewnątrz i na zewnątrz’ (zob. ASFALT).

Wystarczająca ładowność. Lista pasażerów arki była dość imponująca. Oprócz Noego, jego żony, trzech synów i ich żon na pokład należało też zabrać „spośród wszelkiego ciała po dwa” żywe stworzenia. Bóg powiedział Noemu: „Będą to samiec i samica. Z latających stworzeń według ich rodzajów i ze zwierząt domowych według ich rodzajów, i ze wszystkich innych poruszających się zwierząt ziemi według ich rodzajów — wejdą tam do ciebie z każdego po dwa, żebyś je zachował przy życiu”. Z czystych zwierząt i ptaków należało wziąć po siedem z każdego rodzaju. Trzeba też było zgromadzić dla wszystkich tych stworzeń tyle różnorodnego pożywienia, żeby im starczyło na ponad rok (Rdz 6:18-21; 7:2, 3).

Wspomniane „rodzaje” zwierząt odnoszą się do wyraźnie i niezmiennie rozgraniczonych przez Stwórcę grup, w ramach których zwierzęta mogą się rozmnażać ‛według swego rodzaju’. Niektórzy szacują, że setki tysięcy istniejących obecnie gatunków zwierząt w gruncie rzeczy należą do stosunkowo niewielkiej liczby rodzin czy „rodzajów”, np. takich jak koniowate czy bydło domowe. Wytyczone przez Jehowę granice uniemożliwiające krzyżowanie się przedstawicieli różnych „rodzajów” były i są nieprzekraczalne. Biorąc to pod uwagę, niektórzy badacze twierdzą, że do powstania całej różnorodności współczesnych gatunków wystarczyłoby, gdyby w arce były tylko 43 „rodzaje” ssaków, 74 „rodzaje” ptaków i 10 „rodzajów” gadów. Inni przyjmują wyższe liczby: 72 „rodzaje” czworonogów i niecałe 200 „rodzajów” ptaków. O tym, że ogromna rozmaitość zwierząt może pochodzić od tak niewielu „rodzajów”, które przeżyły potop, świadczy niezwykła różnorodność widoczna w obrębie rodzaju ludzkiego — poszczególni ludzie są niscy lub wysocy, szczupli lub tędzy, mają rożne kolory włosów, oczu i skóry, ale wszyscy wywodzą się od jednej rodziny Noego.

Powyższe szacunki mogą wydawać się zbyt skromne, skoro np. The Encyclopedia Americana (1977, t. 1, ss. 859-873) podaje, że istnieje ponad 1 300 000 gatunków zwierząt. Przeszło 60 procent z nich stanowią jednak owady. Poza tym spośród 24 000 płazów, gadów, ptaków i ssaków aż 10 000 to ptaki, a 9000 płazy i gady, z których spora część mogła przeżyć na zewnątrz arki; tylko 5000 to ssaki, obejmujące także walenie, które też mogły pozostać poza arką. Inni uczeni szacują, że jest tylko 290 gatunków ssaków lądowych większych od owcy i ok. 1360 mniejszych od szczura (B. C. Nelson, The Deluge Story in Stone, 1949, s. 156; A. M. Rehwinkel, The Flood in the Light of the Bible, Geology, and Archaeology, 1957, s. 69). A zatem nawet jeśli wziąć pod uwagę te wyższe liczby, arka mogła pomieścić po parze wszystkich tych zwierząt.

Pięć miesięcy po rozpoczęciu się potopu „arka spoczęła na górach Ararat”, zapewne jednak nie na najwyższym szczycie (5165 m), lecz gdzieś na odpowiednim terenie, gdzie wszyscy wygodnie żyli na pokładzie jeszcze przez kilka miesięcy. W końcu po roku i dziesięciu dniach od rozpoczęcia się potopu drzwi zostały znowu otwarte i wszyscy opuścili arkę (Rdz 7:11; 8:4, 14).

Doniesienia o odnalezieniu szczątków arki jak dotąd nie zostały potwierdzone.

2. Tego samego hebrajskiego słowa (tewáh) użyto w odniesieniu do małej skrzynki, w której Jochebed ukryła swe ładne, trzymiesięczne dziecko (później nadano mu imię Mojżesz). Znalazła ją wśród trzcin nad brzegiem Nilu córka faraona. Skrzynka ta była wykonana z papirusu i uszczelniona asfaltem i smołą (Wj 2:2-4, 10, przyp. w NW; 6:20).

3. Skrzynia z drewna akacjowego, w którym do czasu sporządzenia Arki Świadectwa przechowywano drugą parę kamiennych tablic z Prawem danych Mojżeszowi na górze Synaj (Pwt 10:1-5). Hebrajskie słowo ʼaròn, w Powtórzonego Prawa 10:1-5 przetłumaczone na „Arkę”, w innych miejscach jest oddawane przez „trumnę” (Rdz 50:26) lub „skrzynię” (2Kl 12:9 [przyp. w NW], 10; 2Kn 24:8, 10, 11).

4. Zobacz hasło ARKA PRZYMIERZA.

Święta skrzynia stojąca w Miejscu Najświętszym przybytku, a potem świątyni zbudowanej przez Salomona. Została wykonana na polecenie Jehowy i według Jego wskazówek.

W odniesieniu do Arki Przymierza użyto w Biblii ponad 20 określeń. Najczęściej nazywano ją „Arką Przymierza [hebr. ʼaròn habberít; gr. kibotòs tes diathékes]” (Joz 3:6; Heb 9:4) i „Arką Świadectwa” (Wj 25:22). Określeń tych używali różni pisarze i czynili to zamiennie.

Rozmiary i wygląd. Gdy Jehowa podawał Mojżeszowi wskazówki dotyczące budowy przybytku, najpierw przekazał mu projekt Arki, stanowiącej najważniejszy element przybytku i całego obozu izraelskiego. Skrzynia ta miała 2,5 łokcia długości, 1,5 łokcia szerokości i 1,5 łokcia wysokości (ok. 111 × 67 × 67 cm). Była wykonana z drewna akacjowego, a wewnątrz oraz na zewnątrz została pokryta szczerym złotem. Miała też wieńczące ją „wokoło złote obramowanie”. Jej pokrywa była zrobiona ze szczerego złota, a nie tylko z drewna pokrytego złotem, i miała taką długość i szerokość jak Arka. Na obu końcach pokrywy umieszczono dwa wykute w złocie cheruby; były zwrócone do siebie twarzami, a ich skrzydła rozpościerały się w górę i osłaniały Arkę (Wj 25:10, 11, 17-22; 37:6-9). Pokrywę tę nazywano również „pokrywą przebłagalną” (NŚ) lub „przebłagalnią” (BT) (Heb 9:5; por. przyp. w NW; Wj 25:17; zob. POKRYWA PRZEBŁAGALNA).

Do przenoszenia Arki służyły długie drążki. Wykonano je również z drewna akacjowego i pokryto złotem; każdy z nich był umieszczony w dwóch złotych pierścieniach znajdujących się po bokach Arki. Drążków nie wyjmowano z pierścieni, toteż noszący Arkę nie musieli jej dotykać. Arka stała na czterech nogach („chodzące nogi; nogi ułożone jak do chodzenia”), umiejscowionych w jej rogach, ale nie wiadomo, jaką miały wysokość (C. F. Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament: Genesis und Exodus, Lipsk 1878, s. 551). Być może pierścienie były umocowane tuż nad nogami lub nawet na samych nogach (Wj 25:12-16; Lb 4:5, 15; 1Kl 8:8; 1Kn 15:15).

Poświęcenie i zastosowanie. Korzystając z materiałów ofiarowanych przez lud, Becalel i jego pomocnicy, obdarzeni mądrym sercem, wykonali Arkę dokładnie według wskazówek (Wj 35:5, 7, 10, 12; 37:1-9). Kiedy w rok po wyjściu Izraelitów z Egiptu ukończono i ustawiono przybytek, Mojżesz wziął dwie kamienne tablice z Prawem i umieścił je w Arce (z Pwt 10:1-5 wynika, że od chwili otrzymania ich na górze do czasu przeniesienia