Kopalnia odkrywkowa litych surowców skalnych. Wydobywa się w niej np. wapienie i marmury, których złoża leżą tuż pod powierzchnią ziemi. Jak się przypuszcza, duży teren w okolicy dzisiejszej Bramy Damasceńskiej w Jerozolimie był w starożytności kamieniołomem. Pierwsza biblijna wzmianka o tego rodzaju kopalni pojawia się w Jozuego 7:4, 5, gdzie powiedziano, że ok. 3000 Izraelitów uciekało spod Aj aż do Szebarim, co znaczy „kamieniołomy”. Podczas przygotowań do budowy świątyni Salomon polecił wyciosać w górach Libanu wielkie kamienie fundamentowe i powołał do tej pracy dziesiątki tysięcy ludzi (1Kl 5:13-18; 6:7). Gdy Jehoasz przystąpił do naprawy świątyni, również wynajął do pracy kamieniarzy (2Kl 12:11, 12). Jezusa pochowano w grobowcu wykutym w skale (Mt 27:59, 60; Mk 15:46).

Do kamieniołomu i wykonywanej w nim pracy nawiązuje sugestywna metafora, którą posłużył się Jehowa za pośrednictwem Izajasza (Iz 51:1). Jak wynika z kontekstu, „skałą” najwyraźniej był Abraham, praojciec Izraelitów, a „czeluścią dołu” — Sara, której łono wydało Izaaka, ich przodka (Iz 51:2). Ponieważ jednak do narodzin Izaaka doszło w rezultacie cudownej interwencji Bożej, metafora ta może mieć jeszcze inne, duchowe znaczenie. W Powtórzonego Prawa 32:18 Jehowę nazwano ‛Skałą, która zrodziła’ Izraela, ‛Tym, który w bólach porodowych wydał go na świat’ (występuje tu ten sam czasownik, którego w Iz 51:2 użyto w odniesieniu do Sary).

Czasami tym samym słowem co kamieniołom określano wydobywany z niego materiał. Dlatego hebrajski wyraz pesilím, w Sędziów 3:19, 26 przetłumaczony na „kamieniołomy”, w innych miejscach oddano przez „ryte wizerunki” (Pwt 7:5; Ps 78:58; Iz 10:10). Z tego powodu niektórzy tłumacze sugerują, że w miejscu, gdzie Ehud zawrócił, by złożyć osobistą wizytę Eglonowi, stały pogańskie bożki wykute w kamieniołomach. Inni jednak używają w tych wersetach określenia „kamieniołomy”.

Pewien wgląd w starożytne metody pozyskiwania surowca dają stare kamieniołomy, w których odkryto ślady nieukończonych robót. W skale wykuwano wąskie, głębokie kanały. Wbijano w nie suche drewno, które potem polewano wodą, by napęczniało i rozsadziło skałę. W czasach rzymskich w kamieniołomach wydobywano bloki o masie pięciu, a nawet dziesięciu ton. Do transportowania ich na miejsce budowy zatrudniano rzesze niewolników, którzy przesuwali je po kłodach lub ciągnęli na saniach.

Wybrukowane miejsce w Jerozolimie, gdzie rzymski namiestnik Poncjusz Piłat zasiadł na fotelu sędziowskim, gdy sądził Jezusa Chrystusa (Jn 19:13). Po hebrajsku miejsce to nazywało się „Gabbata”; pochodzenie tego słowa jest niejasne, prawdopodobnie oznacza ono „wzgórze”, „wyżynę” lub „otwartą przestrzeń”. Jego grecki odpowiednik, Lithòstroton („kamienny bruk”), może wskazywać na miejsce wyłożone ozdobną mozaiką.

„Kamienny Bruk”, na którym Jezus stanął przed Piłatem, miał jakiś związek z „pałacem namiestnikowskim” (Jn 19:1-13). Być może chodziło o plac przed pałacem Heroda Wielkiego. Niektórzy uczeni uważają, że było to jakieś miejsce w pobliżu twierdzy Antonia (albo nawet jej wewnętrzny dziedziniec), położonej na pn. zach. od świątyni. Dokładna lokalizacja „Kamiennego Bruku” nie jest jednak znana (zob. ANTONIA; PAŁAC NAMIESTNIKA).

Prawo Mojżeszowe nakazywało, by karę śmierci wykonywać przez obrzucenie skazanego kamieniami (Kpł 20:2). Chodziło o ‛usunięcie zła spośród ludu’. Wieść o zastosowanej karze miała dotrzeć do wszystkich Izraelitów i odstraszyć ich od dopuszczenia się podobnego przestępstwa (Pwt 13:5, 10, 11; 22:22-24). Kamienując złoczyńcę, dawali dowód, że gorliwie popierają religię prawdziwą, nie chcą, by cokolwiek ściągało hańbę na imię Boże, i pragną zachować czystość zboru.

Przestępcę skazywano na ukamienowanie dopiero wtedy, gdy co najmniej dwóch świadków złożyło przeciwko niemu zgodne zeznania; oni też jako pierwsi rzucali w niego kamieniami (Kpł 24:14; Pwt 17:6, 7). Perspektywa wystąpienia w roli egzekutorów niewątpliwie skłaniała ich do tego, by dobrze się zastanowili, co chcą powiedzieć, i odstręczała ich od składania fałszywego świadectwa, które w tym wypadku także karano śmiercią (Pwt 19:18-20).

Kamienowanie na ogół odbywało się poza miastem (Lb 15:35, 36; 1Kl 21:13; por. jednak Pwt 22:21). Zwłoki mogły być następnie ku przestrodze zawieszone na palu — ale tylko do zachodu słońca. Należało je pochować jeszcze tego samego dnia (Pwt 21:21-23).

Jezus powiedział, że Jerozolima ‛zabijała proroków i kamienowała tych, którzy zostali do niej posłani’ (Mt 23:37; por. Heb 11:37). Nawet jego samego próbowano ukamienować (Jn 8:59; 10:31-39; 11:8). W ten sposób zabito Szczepana (Dz 7:58-60). W Listrze fanatyczni Żydzi „ukamienowali Pawła i wywlekli go za miasto, mniemając, że umarł” (Dz 14:19; por. 2Ko 11:25).

Przestępstwa, za które karano ukamienowaniem, omówiono pod hasłem PRZESTĘPSTWA I KARY.

Materiał powszechnie stosowany w budownictwie. Ze względu na swą trwałość kamień ogromnie pomaga archeologom w poznawaniu zamierzchłej przeszłości. Egipcjanie, Asyryjczycy i inni wznosili z niego np. świątynie, pałace i pomniki. Na wielu zachowały się obrazy albo inskrypcje opisujące wydarzenia i zwycięstwa oraz ukazujące jakieś zwyczaje, co pozwala poznać historię i życie codzienne danego narodu. Hebrajczycy często używali kamieni do budowy domów (Kpł 14:40, 41), murów (Neh 4:3, Prz 24:31), ołtarzy (Wj 20:25), do wyrobu kamieni młyńskich (Sdz 9:53), naczyń (Jn 2:6), odważników (Prz 16:11), do zakrywania studni, jaskiń i grobowców (Rdz 29:8; Joz 10:18; Jn 11:38) i do różnych innych celów. Ale w przeciwieństwie do narodów pogańskich nie wznosili pomników zdobionych płaskorzeźbami, dlatego niewiele wiadomo o tym, jak wyglądali, jak się ubierali itd. Niemniej Biblia mówi o dziejach, życiu i mentalności Izraelitów znacznie więcej niż można się dowiedzieć z kamiennych zabytków o jakimkolwiek innym narodzie.

Kamieniarstwo było wysoko rozwiniętym rzemiosłem (2Sm 5:11; 1Kl 5:18). Kamienie na świątynię budowaną przez Salomona w Jerozolimie wycinano w kamieniołomie tak dokładnie, że na miejscu nie trzeba ich było już docinać (1Kl 6:7).

Znaczenie przenośne. Chrześcijan namaszczonych duchem przebywających na ziemi przyrównano do świątyni, której „fundamentowym kamieniem narożnym” jest Jezus Chrystus (zob. KAMIEŃ NAROŻNY). Na tym „fundamentowym kamieniu narożnym” namaszczeni naśladowcy Chrystusa ‛są niczym żywe kamienie budowani jako duchowy dom’. Żydowscy przywódcy religijni, „budowniczowie” swego narodu, odrzucili Jezusa, nie uznali go za „główny kamień narożny”; potknęli się na nim, gdyż nie byli posłuszni Słowu Bożemu (Ef 2:19-22; 1Pt 2:4-8; Mt 21:42; Mk 12:10; Łk 20:17; Rz 9:32, 33).

Królestwo Boże zostało przyrównane do kamienia ‛odciętego bez udziału rąk’, który zmiażdży wszystkie inne królestwa i położy im kres. Królestwo to samo będzie trwać „po czasy niezmierzone” (Dn 2:34, 44, 45).

W Objawieniu 2:17 wyniesiony do chwały Jezus Chrystus obiecuje, że „zwyciężającemu” chrześcijaninowi da „biały kamyk [„kamień”, BWP], a na kamyku napisane nowe imię, którego nie zna nikt oprócz tego, kto je otrzymuje”. „Kamyk” jest tu tłumaczeniem greckiego słowa pséfon. Apostoł Paweł użył go, gdy wspominał, jak niegdyś prześladował chrześcijan: „Oddawałem głos [pséfon, dosł. „kamyk do głosowania”] przeciwko nim” (Dz 26:10). Kamykami takimi posługiwano się w sądach przy wydawaniu wyroku lub wyrażaniu swego zdania w kwestii czyjejś winy bądź niewinności. Białe oznaczały uwolnienie od winy i kary, czarne — potępienie. A zatem biały kamyk wydaje się wskazywać, że w oczach Chrystusa „zwyciężający” jest niewinny i czysty i zasługuje na miano jego ucznia.

Zobacz KLEJNOTY, DROGOCENNE KAMIENIE; MASYW SKALNY.

Zobacz ŻARNA.

Kamień umieszczony w narożniku budynku w miejscu zetknięcia się ścian, które łączy i wiąże. Kamieniami narożnymi na ogół były prostopadłościenne ciosane bloki, układane w narożniku na przemian krótszym i dłuższym bokiem, od fundamentu do dachu budynku.

Najważniejszą rolę odgrywał fundamentowy kamień narożny. W budynkach użyteczności publicznej lub murach miejskich na ogół wybierano do tego celu szczególnie solidny kamień. Właśnie do niego spuszczano pion, by móc odpowiednio ułożyć pozostałe kamienie. Od uwzględnienia jego pozycji zależało prawidłowe wzniesienie całej budowli. Fundamentowy kamień narożny, który nieraz miał ogromne rozmiary, łączył w jedną całość różne elementy konstrukcji.

Innym ważnym kamieniem narożnym była „głowica węgła” (Ps 118:22) — najwyraźniej najwyższy, wieńczący kamień budowli. Wiązał on od góry dwie ściany, zapobiegając ich rozpadnięciu się i zawaleniu konstrukcji.

Kładzeniu fundamentu świątyni w czasach Zerubbabela towarzyszyła radość i wysławianie Jehowy (Ezd 3:10, 11). Przepowiedziano również, że gdy Zerubbabel „przyniesie kamień szczytowy”, będą wznoszone w związku z nim okrzyki: „Jaki piękny! Jaki piękny!” (Za 4:6, 7). Natomiast w związku ze smutkiem i spustoszeniem czekającym Babilon Jehowa zapowiedział: „Nie będą brać z ciebie kamienia na narożnik ani kamienia na fundamenty, gdyż staniesz się bezludnymi pustkowiami po czas niezmierzony” (Jer 51:26).

Znaczenie przenośne i symboliczne. Nawiązując do stwarzania ziemi, Bóg zapytał Hioba: