(od rdzenia oznaczającego: „zielony”; prawdopodobnie: „pierwszy zielony pęd”).

Kobieta, której domownicy powiadomili Pawła o zatargach w zborze korynckim (1Ko 1:11). Apostoł w swym liście nie wyjaśnia, czy Chloe była chrześcijanką, mieszkającą w Koryncie albo w Efezie (skąd pisał). Ponieważ jednak wspomina o jej domownikach — mając na myśli członków rodziny lub niewolników — przynajmniej niektórzy z nich musieli być chrześcijanami znanymi Koryntianom.

Zobacz DZIECKO; SYN.

Kiedy w domu nie było mężczyzny, który by utrzymywał i chronił rodzinę, osierocone dziecko i owdowiała żona byli bardziej narażeni na ucisk i trudności. Dlatego Prawo Mojżeszowe dbało o dobro sierot i wdów (a także obcych przybyszów) — gwarantowało im sprawiedliwość i możliwość zdobycia pożywienia (Wj 22:22-24; Pwt 24:17). Z myślą o tych ubogich zostawiano na polach pokłosie, nie otrząsano z drzew wszystkich oliwek i nie zbierano do końca winogron z winnic (Pwt 24:19-21). Byli mile widzianymi gośćmi np. na dorocznym Święcie Zbiorów (Święcie Szałasów), podczas którego mogli przyłączyć się do ucztowania (Pwt 16:9-14). Co trzy lata specjalna dziesięcina, którą normalnie Izraelici spożywali w Jerozolimie, była składana w bramach ich rodzinnych miast, a „chłopcu nie mającemu ojca” przysługiwało wtedy prawo do jej części (Pwt 14:28, 29; 26:12, 13).

Jakie znaczenie ma troska o sieroty wśród sług Bożych?

O potrzebach bezbronnych sierot i wdów łatwo można zapomnieć, więc gdy Jehowa oceniał, jak dalece Izrael trzyma się prawości lub jak dalece od niej odchodzi, wspominał o „chłopcu bez ojca”. Kiedy lud był zdrowy duchowo, troszczył się o sieroty. Kiedy zaś wypaczał sprawiedliwość, zawsze je zaniedbywał. Było to zatem oznaką ogólnonarodowego zepsucia (Ps 82:3; 94:6; Iz 1:17, 23; Jer 7:5-7; 22:3; Eze 22:7; Za 7:9-11; Mal 3:5). Na tym, kto ciemiężył sieroty, ciążyło przekleństwo Jehowy (Pwt 27:19; Iz 10:1, 2). Bóg nazwał się ich Wykupicielem (Prz 23:10, 11), Wspomożycielem (Ps 10:14) i Ojcem (Ps 68:5). Sprawował sąd na ich rzecz (Pwt 10:17, 18), okazywał im miłosierdzie (Oz 14:3), wspomagał ich (Ps 146:9) i zachowywał przy życiu (Jer 49:11).

Troska o tych, którzy stracili rodziców lub współmałżonka, jest też jedną z cech charakterystycznych prawdziwego chrystianizmu. Uczeń Jakub napisał do chrześcijan: „Forma oddawania czci, która jest czysta i nieskalana z punktu widzenia naszego Boga i Ojca, polega na tym: opiekować się sierotami i wdowami w ich ucisku oraz zachowywać siebie nie splamionym przez świat” (Jak 1:27).

Grecki odpowiednik słowa „sierota” (orfanòs) występuje w sensie przenośnym w Jana 14:18 i tłumaczony jest także na: „opuszczeni” (AS), „osieroceni” (NŚ), ‛sami jak sieroty’ (Wp).

Prawo Mojżeszowe przewidywało karę w formie chłosty. Wykonywano ją kijem lub rózgą. O liczbie uderzeń decydowali sędziowie, uwzględniając wagę występku, jak również motywy, okoliczności itp. Sposób ukarania ściśle określono w Prawie: „Sędzia każe położyć go twarzą do ziemi i przed swoim obliczem wymierzyć uderzenia według liczby odpowiadającej jego niegodziwemu czynowi”. Jednak nie wolno było przekroczyć 40 uderzeń (Pwt 25:2, 3). Ograniczenie to poparto stwierdzeniem, iż więcej uderzeń stanowiłoby pohańbienie winowajcy w oczach rodaków. Jest to jeden z przykładów ukazujących, że Prawo nadane za pośrednictwem Mojżesza nie pozwalało stosować okrutnych ani wymyślnych kar. Celem kary było skorygowanie człowieka, a nie mściwe znęcanie się nad nim, jak to bywało u innych narodów. Gdyby osoba wymierzająca chłostę przekroczyła dozwoloną liczbę uderzeń, miała zostać ukarana. Dlatego Żydzi ograniczyli tę liczbę do 39, żeby przez pomyłkę nie przekroczyć ustalonego limitu i nie złamać prawa (2Ko 11:24).

Hebrajczyk, który miał niewolnika albo niewolnicę, mógł uderzyć ich kijem, jeśli byli nieposłuszni lub się buntowali. Jeżeli jednak niewolnik zmarł w wyniku takiego bicia, właściciela należało ukarać. Gdy niewolnik żył jeszcze dzień lub dwa, uznawano to za dowód, że właściciel nie miał zamiaru go zabić. Przysługiwało mu prawo wymierzania kary, ponieważ niewolnik był „jego pieniądzem”. Istniało bardzo małe prawdopodobieństwo, by komuś zależało na całkowitym zniszczeniu swej cennej własności, czyli na poniesieniu straty. Poza tym jeśli niewolnik zmarł po upływie dnia lub dwóch, nie było pewności, czy śmierć spowodowało bicie, czy coś innego. Gdy więc niewolnik przeżył dzień albo dwa, właściciel nie ponosił kary (Wj 21:20, 21).

Jeżeli mężczyzna oskarżył swą żonę o to, że w chwili ślubu oszukańczo podawała się za dziewicę, ale jego oskarżenie okazało się fałszywe, to starsi miasta jako sędziowie mieli go skarcić, a ponadto nałożyć na niego grzywnę, gdyż zniesławił dziewicę izraelską. Skarcenie mogło polegać na wymierzeniu mu pewnej liczby uderzeń (Pwt 22:13-19).

W Biblii wielokrotnie podkreślono wartość tej formy karcenia. W Przysłów 20:30 pokazano, że może ono głęboko poruszyć winowajcę i przynieść mu prawdziwy pożytek. Powiedziano tam: „Rany tłuczone oczyszczają ze zła, a ciosy — najskrytsze części brzucha”. Osoba karcona powinna zrozumieć, że postąpiła głupio i musi coś zmienić (Prz 10:13; 19:29). Komuś naprawdę mądremu nie trzeba zadawać razów, wystarczy mu upomnienie słowne.

Ponieważ wszyscy ludzie urodzili się „z przewinieniem” i zostali poczęci „w grzechu” (Ps 51:5), Pismo Święte radzi, by rodzice karcili swe dzieci, czasami także literalną rózgą (Prz 22:15). Tym sposobem można uchronić dziecko od nieszczęść, a nawet uratować je od śmierci (Prz 23:13, 14).

Wydaje się, że w późniejszym okresie Żydzi nie ograniczali się do stosowania rózgi, ale używali też bicza (Heb 11:36). Biczowanie to surowsza forma kary niż bicie rózgami i chociaż w czasach, gdy na ziemi przebywał Jezus, było usankcjonowane prawnie, nie miało podstaw w Prawie Mojżeszowym (Mt 10:17; 23:34). W Misznie, która jest zapisem tradycji ustnej, tak opisano biczowanie:

„Ręce przywiązane ma do słupa, jedną po każdej stronie. Urzędnik synagogi zadziera mu ubranie aż po szyję — jeśli jest wystrzępione lub rozprute, to nie szkodzi — i obnaża jego pierś, a za nim kładzie kamień. Urzędnik staje na kamieniu z rzemieniem z cielęcej skóry w ręku. Rzemień rozdziela się na dwa pasma, a dalej na cztery, a przymocowany jest z góry i z dołu dwoma cienkimi paskami (ze skóry osła).

„Uchwyt bicza miał długość równą szerokości dłoni, a rzemień miał szerokość taką jak dłoń. Jego koniec sięgał brzucha (skazańca). Jedną trzecią uderzeń wymierzano mu z przodu (w pierś), a dwie trzecie z tyłu. Nie uderzano go, gdy stał lub siedział, ale tylko w postawie schylonej, jako że jest powiedziane: ‚Sędzia każe go położyć’ (Pwt 25, 2). Kat bił go jedną ręką z całej siły (...).

„Jeśli dana osoba skona pod uderzeniami, człowiek wymierzający chłostę wolny jest od odpowiedzialności, jeśli jednak wymierzył większą ilość razów, niż była wyznaczona, i wskutek tego osoba zmarła, kat zostaje wygnany do miasta ucieczki”.

„Ile uderzeń należy odmierzyć? Czterdzieści minus jedno; jako że jest powiedziane: ‚W liczbie czterdziestu uderzeń’ (Pwt 25, 2 i nast.), chodzi więc o liczbę bliską czterdziestu” (Makkot 3:12-14, 10; A. Cohen, Talmud, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1995, ss. 324, 325).

Niezwykły sposób biczowania zastosował Gedeon wobec 77 książąt i starszych z Sukkot, którzy nie chcieli dać jego ludziom żywności, gdy ścigał królów Midianu. Najwyraźniej sporządził bicze z cierni i innych kolczastych roślin z pustkowia, którymi ich ‛wymłócił’. Napisano, że ‛dał im nauczkę’ (Sdz 8:7, 14, 16).

Inne narody stosowały okrutniejsze formy chłosty i nie ograniczały jej do 40 uderzeń. Egipscy nadzorcy z pewnością bardzo dotkliwie bili Izraelitów, którzy byli w niewoli (Wj 2:11, 12; 5:14, 16).

Rzymianie mieli zwyczaj chłostać winowajcę rózgami po uprzednim zdarciu z niego szat wierzchnich (Dz 16:22, 23). Greckie słowo rabdízo, przetłumaczone w Dziejach 16:22 na „bić rózgami”, jest spokrewnione z wyrazem rábdos („rózga; laska”) (por. Mt 10:10). Inne pokrewne im słowo to rabdoúchos, które w Dziejach 16:35, 38 zostało oddane jako „liktorzy” i dosłownie znaczy „trzymający rózgę” (por. NTint).

Oprócz rózg Rzymianie używali też bicza. Ofiarę ‛rozciągano’, zapewne przywiązując jej ręce rzemieniami do słupa (Dz 22:25, 29). Liczba wymierzonych uderzeń zależała od dowódcy. Kara biczowania zwykle poprzedzała zawieszenie kogoś na palu. W Biblii powiedziano, że gdy Piłat uległ żądaniom Żydów, aby przybić Jezusa do pala, i wydał im Barabasza, to „wziął Jezusa i go ubiczował” (Jn 19:1; Mt 20:19). Czasami Rzymianie używali bicza podczas ‛przesłuchania’, by wydobyć od ofiary przyznanie się do winy lub jakieś informacje (Dz 22:24, 25). Na „biczować” tłumaczy się dwa greckie czasowniki: mastigòo (Mt 10:17) i mastízo (Dz 22:25). Oba są spokrewnione z wyrazem mástiks, który może oznaczać w sensie dosłownym „biczowanie” (Dz 22:24; Heb 11:36), a w przenośnym — „ciężkie dolegliwości” (lub „ciężką chorobę”) (Mk 3:10; 5:34). Prawo nie pozwalało jednak na biczowanie obywatela rzymskiego. Przepisy lex Valeria i lex Porcia, ustanowione w różnych latach pomiędzy r. 509 a 195 p.n.e., zwalniały obywateli rzymskich od kary biczowania: lex Valeria po odwołaniu się do ludu, a lex Porcia bez konieczności takiego odwołania.

Najokrutniejsze narzędzie biczowania zwano flagellum. Składało się z uchwytu, do którego przymocowywano kilka sznurów bądź rzemieni. Obciążano je ostrymi kawałkami kości lub metalu, żeby zadawane razy były bardziej bolesne i dotkliwe. Grecki rzeczownik fragéllion („bicz”, Jn 2:15) pochodzi od łacińskiego flagellum. Pokrewny czasownik