pracę lub usługę) słowo ʼetnán, pochodzące od rdzenia natán („dawać”), występuje w Biblii wyłącznie w odniesieniu do zapłaty za nierząd, literalny bądź symboliczny. Dlatego oznacza ono raczej dar niż wynagrodzenie należne za pracę i ma negatywny wydźwięk. Prawo zabraniało, by w celu dopełnienia jakiegoś ślubu ktoś przynosił do sanktuarium „zapłatę nierządnicy” lub „zarobek psa”, prawdopodobnie pederasty (Pwt 23:18). A zatem wzmianka o tym, że zapłata Tyru za nierząd z narodami stanie się czymś świętym dla Jehowy, najwyraźniej oznaczała, iż Najwyższy uświęci zysk Tyru, innymi słowy: dopilnuje, by został on wykorzystany zgodnie z Jego wolą i dla pożytku Jego sług (Iz 23:17, 18; por. Neh 13:16). Zarówno Juda, jak i Izrael były winne nierządu z obcymi narodami (Eze 23:1-16; Oz 9:1; Mi 1:6, 7). Ale Bóg szczególnie potępił Jerozolimę za jej niespotykane postępowanie. W przeciwieństwie do nierządnic, które zwykle żądają zapłaty, Jerozolima sama dawała zapłatę narodom uprawiającym z nią nierząd (Eze 16:26-34, 41).

Mieszanina stosowana do spajania cegieł lub kamieni (np. w murze) albo nakładana na powierzchnię ściany (Kpł 14:42, 45; 1Kn 29:2; Iz 54:11; Jer 43:9). W starożytnej Palestynie do budowy lepszych domów używano zaprawy z wapna, piasku i wody, odpornej na działanie warunków atmosferycznych. Inny rodzaj zaprawy, stosowany jako tynk, sporządzano z piasku, popiołu i wapna. Czasami dodawano jeszcze oliwę lub smarowano nią ścianę po otynkowaniu, co zapewniało lepszą wodoodporność. W Egipcie (nawet w czasach nowożytnych) do tynkowania ścian używano mieszaniny złożonej z dwóch części gliny, jednej części wapna oraz jednej części słomy i popiołu.

Budowniczowie wieży Babel zamiast zwyczajnej zaprawy stosowali asfalt, który „służył im za zaprawę” (Rdz 11:3). Późniejsi Babilończycy zapewne wydobywali asfalt z podziemnych złóż w pobliżu miasta Hit, leżącego nad Eufratem niedaleko Babilonu. Według Herodota gorącego asfaltu użyto jako zaprawy do budowy brzegów fosy oraz murów miejskich Babilonu (Dzieje, I, 179).

Gdy Izraelici byli niewolnikami Egipcjan, ci „uprzykrzali im życie ciężką niewolniczą pracą przy zaprawie glinianej i cegłach” (Wj 1:14). Zaprawę mieszano, zazwyczaj udeptując ją nogami, do osiągnięcia półpłynnej konsystencji. W celu zwiększenia spoistości dodawano do niej drobno pociętą słomę. Później, gdy Izraelici mieszkali już we własnym kraju, gliniana zaprawa i cegły z błota stanowiły podstawowe materiały budowlane tam, gdzie brakowało dobrego kamienia.

Cegły wykonane z mułu nie były odporne na deszcz. Dlatego nowe ściany tynkowano, a zniszczone naprawiano przy użyciu zaprawy. Jeśli jednak taką ścianę otynkowano samym wapnem albo ubogą zaprawą z niewielką ilością wapna lub bez niego, trudno było oczekiwać, że przetrzyma silną burzę (por. Eze 13:11-16).

Choroba zakaźna, która szybko się rozprzestrzenia, może przybrać rozmiary epidemii i powodować śmierć. Hebrajski odpowiednik słowa „zaraza” (déwer) wywodzi się od rdzenia oznaczającego „zgładzić” (2Kn 22:10). W licznych wersetach zaraza ma związek z wykonaniem przez Boga wyroku na ludziach reprezentujących Jego imię lub na ich wrogach (Wj 9:15; Lb 14:12; Eze 38:2, 14-16, 22, 23; Am 4:10; zob. PLAGA).

Konsekwencja łamania prawa Bożego. Bóg ostrzegł Izraelitów, że jeśli przestaną dotrzymywać warunków przymierza, które z nimi zawarł, to ‛ześle na nich zarazę’ (Kpł 26:14-16, 23-25; Pwt 28:15, 21, 22). Pismo Święte łączy zdrowie — zarówno fizyczne, jak i duchowe — z błogosławieństwem Bożym (Pwt 7:12, 15; Ps 103:1-3; Prz 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Obj 21:1-4), a choroby z grzechem i niedoskonałością (Wj 15:26; Pwt 28:58-61; Iz 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Jn 5:14). A zatem choć w niektórych sytuacjach to sam Jehowa Bóg w jednej chwili sprowadzał na kogoś chorobę — np. trąd na Miriam, Uzzjasza czy Gechaziego (Lb 12:10; 2Kl 5:25-27; 2Kn 26:16-21) — to jednak wydaje się, że w wielu wypadkach choroby i zarazy były naturalną i nieuchronną konsekwencją grzesznego postępowania danego człowieka bądź ludu. Osoby te po prostu zbierały to, co posiały — na własnym ciele odczuwały skutki swych postępków (Gal 6:7, 8). O ludziach dopuszczających się rażącej niemoralności apostoł Paweł napisał, że Bóg „wydał ich na pastwę nieczystości, żeby między sobą hańbili swe ciała, (...) na samych sobie otrzymując pełną odpłatę należną za ich błąd” (Rz 1:24-27).

Wśród Izraelitów. Kiedy Bóg informował Izraelitów o skutkach lekceważenia Jego woli, wymienił wiele chorób. Prawo, które im dał, chroniło ich przed takimi chorobami, ponieważ zawierało wzniosłe zasady moralne i przepisy dotyczące higieny (zob. CHOROBY I ICH LECZENIE [Wiarygodność wzmianek biblijnych]). Poza tym miało dobroczynny wpływ na stan emocjonalny i psychiczny Izraelitów (Ps 19:7-11; 119:102, 103, 111, 112, 165). W Kapłańskiej 26:14-16 czytamy nie o sporadycznym przestąpieniu Prawa, lecz o całkowitym odrzuceniu jego wskazań, co niewątpliwie mogło uczynić naród podatnym na różnego rodzaju choroby i infekcje. Historia zarówno starożytna, jak i nowożytna potwierdza, że tak właśnie się dzieje.

Gdy naród izraelski pogrążył się w rażącym odstępstwie, sam o sobie mówił, że ‛gnije’ z powodu swych buntów i grzechów, jak to zapisał prorok Ezechiel (Eze 33:10, 11; por. 24:23). Zgodnie z biblijną zapowiedzią Izrael ucierpiał od „miecza i klęski głodu, i zarazy”, szczególnie podczas najazdu Babilończyków (Jer 32:24). Częste wymienianie zarazy obok miecza i głodu (Jer 21:9; 27:13; Eze 7:15) harmonizuje ze znanymi faktami. Wojnie z reguły towarzyszą braki żywności i choroby. Kiedy wrogie wojska najeżdżają kraj, ustają prace polowe, a zapasy żywności są konfiskowane bądź palone. Oblegane miasta zostają odcięte od dostaw z zewnątrz i ludziom, którzy tłoczą się w niehigienicznych warunkach, zaczyna zaglądać w oczy głód. Spada odporność na choroby i w rezultacie śmiertelne żniwo zbierają zarazy.

Podczas „zakończenia systemu rzeczy”. Zapowiadając zniszczenie Jerozolimy oraz „zakończenie systemu rzeczy”, Jezus wskazał, że w dniach poprzedzających „wielki ucisk” ludzi utrapią m.in. zarazy (Mt 24:3, 21; Łk 21:10, 11, 31, 32). A słowa z Objawienia 6:1-8, zapisane po zburzeniu Jerozolimy (któremu towarzyszyły choroby i wielki głód), dotyczyły przyszłego okresu wojen, głodu i „śmiertelnej plagi”. Miał on nastąpić po pojawieniu się jeźdźca w koronie, który wyrusza na białym koniu, żeby zwyciężać. Opis tego jeźdźca odpowiada opisowi z Objawienia 19:11-16, który odnosi się do królującego Chrystusa Jezusa.

Ochrona Jehowy. Król Salomon modlił się do Jehowy, by wysłuchał swego narodu, gdy ten w obliczu zarazy będzie błagał Go o pomoc, wyciągając dłonie ku świątyni (1Kl 8:37-40; 2Kn 6:28-31). A w Psalmie 91 znajduje się pocieszające zapewnienie, że Jehowa potrafi ochronić swego wiernego sługę także przed duchową szkodą, którą mogłaby mu wyrządzić moralna i duchowa „zaraza idąca w mroku”.

Wzajemne przyrzeczenie zawarcia małżeństwa. Wśród Hebrajczyków zaręczyny zwykle były poprzedzone rozmowami prowadzonymi przez rodziców, zwłaszcza przez ojców przyszłych narzeczonych (Rdz 21:21; 24:1-4; 38:6). Często jednak uwzględniano życzenia pana młodego (Sdz 14:2). Dziewczyna, która dziedziczyła po ojcu zmarłym bez męskiego potomka, mogła zostać żoną tego, kogo sobie upodobała, pod warunkiem że należał do jej plemienia (Lb 36:6). Narzeczoną Izaaka w gruncie rzeczy wybrał Jehowa (Rdz 24:50, 51). W innych wypadkach wyborem żony i oświadczynami zazwyczaj zajmowali się rodzice lub ojciec pana młodego, po czym następowały oficjalne zaręczyny. Przeprowadzali je rodzice oblubienicy i na ogół przyjaciel lub przedstawiciel prawny oblubieńca (Rdz 24:1-4; Jn 3:29).

Ważnym elementem zaręczyn była opłata za narzeczoną, określana słowem mòhar, które w Biblii występuje trzy razy (Rdz 34:12; Wj 22:16, 17; 1Sm 18:25). Przeważnie wręczano ją rodzicom dziewczyny. Sługa Abrahama dał „wyborne rzeczy” matce i bratu Rebeki, Labanowi, który odegrał ważną rolę w doprowadzeniu do zaręczyn (Rdz 24:53). Za narzeczoną można też było zapłacić pełnieniem służby (Rdz 29:15-30; Joz 15:16). Jak wynika z Wyjścia 22:16, 17, jeżeli dziewczyna została uwiedziona, mòhar wręczano ojcu jako rekompensatę nawet wtedy, gdy ten nie zgadzał się, by córka poślubiła winowajcę. Czasami oblubienica dostawała od ojca „pożegnalny dar”, a niekiedy — jak Rebeka — otrzymywała podarunki już podczas zaręczyn (1Kl 9:16; Rdz 24:53; Joz 15:17-19).

Wśród Hebrajczyków narzeczeni byli traktowani jak małżeństwo, choć do chwili dopełnienia obrzędów weselnych nie współżyli ze sobą (Rdz 19:8, 14; Sdz 14:15, 16, 20).

Zaręczyny były dla Żydów wiążącym zobowiązaniem, jeśli więc nie doszło do małżeństwa — ponieważ pan młody zmienił zdanie lub uzasadniała to jakaś ważna przyczyna — młoda kobieta nie mogła nikogo poślubić, dopóki nie została prawnie uwolniona przez wręczenie jej świadectwa rozwodowego (Mt 1:19). Jeżeli w okresie narzeczeństwa dopuściła się rozpusty z innym mężczyzną, uznawano ją za cudzołożnicę i skazywano na śmierć (Pwt 22:23, 24). Natomiast jeśli doszło do współżycia między mężczyzną i niewolnicą przeznaczoną dla innego, ale nie wykupioną, oboje uznawano za winnych i wymierzano im karę. Ponieważ jednak kobieta nie została jeszcze wyzwolona, nie miała to być kara śmierci (Kpł 19:20-22).

Zaręczonego mężczyznę zwalniano ze służby wojskowej (Pwt 20:7).

Biblia nie ogranicza wieku narzeczonych. Współcześnie na Bliskim Wschodzie dziewczęta nieraz wychodzą za mąż po ukończeniu 16 roku życia, a czasami wcześniej. Talmudyści uznawali, że mężczyzna może zawrzeć małżeństwo dopiero wtedy, gdy ma 13 lat i jeden dzień, a kobieta — 12 lat i jeden dzień.

Po zaręczynach na ogół nie czekano zbyt długo z małżeństwem, chociaż niekiedy potrzebny był