do tyłu. Dostojnie brodząc, poszukują żab, małych krabów lub drobnych gadów; kiedy indziej stoją w bezruchu i cierpliwie czekają, aż podpłynie nieduża ryba, a wtedy błyskawicznie wyrzucają szyję i nadziewają zdobycz na ostry dziób. Machając wielkimi skrzydłami, lecą majestatycznie — z wyciągniętymi do tyłu nogami, esowato wygiętą szyją i głową schowaną między barkami. Pod tym względem różnią się od żurawi i ibisów, które podczas lotu wyprostowują zarówno nogi, jak i szyję.

W Palestynie mieszka sporo gatunków czapli, np. czapla siwa (Ardea cinerea), czapla olbrzymia (Ardea goliath) i czapla purpurowa (Ardea purpurea). Te nawet półtorametrowej długości ptaki można spotkać nad Jeziorem Galilejskim, wzdłuż brzegów Jordanu i Kiszonu, na terenach podmokłych oraz na wybrzeżu morskim.

Poza tym w Palestynie powszechnie występują szczególnie piękne i pełne wdzięku czaple z rodzaju Egretta. Ptaki te często mają śnieżnobiałe upierzenie i osiągają 50-90 cm długości. Z kolei czapla złotawa (Bubulcus ibis) nierzadko towarzyszy pasącemu się bydłu, żywiąc się wypłoszonymi przez nie owadami.

Na bagnach Palestyny spotyka się również czaplowate z podrodziny bąków, mające bardziej krępe ciało i brązowawe upierzenie. Bąk (Botaurus stellaris), długości ok. 75 cm, charakteryzuje się upierzeniem w czarne, żółte i białe plamki; od spodu jest żółtawy w brązowe pasy i ma żółtozielone nogi. Dzięki takiej kolorystyce ptak doskonale komponuje się z trzcinami, w których mieszka, i gdy wyczuwa niebezpieczeństwo, zastyga w bezruchu z szyją i dziobem skierowanymi ku górze. Pionowe prążki na upierzeniu powodują, że całkowicie wtapia się w otoczenie i trudno go wypatrzyć. Oprócz tego w Palestynie mieszka bączek (Ixobrychus minutus). Ptaki z podrodziny bąków słyną z tego, że gwałtownie wyginając głowę oraz szyję i wypychając powietrze z przełyku, wydobywają z siebie niskie, buczące lub bulgoczące dźwięki.

Zobacz MAGIA I CZARY.

Zobacz KMIN, CZARNUSZKA.

Zobacz KOLORY.

Zobacz CZAS DOBREJ WOLI; KALENDARZ; WYZNACZONE CZASY NARODÓW.

W 2 Koryntian 6:2 apostoł Paweł przytacza Izajasza 49:8, gdzie jest napisane: „Oto, co rzekł Jehowa: ‚W czasie dobrej woli odpowiedziałem ci i pomogłem ci w dniu wybawienia; i strzegłem cię, żeby cię ustanowić przymierzem dla ludu, by przywrócić tę ziemię do poprzedniego stanu, by doprowadzić do ponownego objęcia spustoszonych dziedzictw’”. Pierwotnie słowa te najwyraźniej zostały skierowane do Izajasza, jako przedstawiciela narodu izraelskiego (Iz 49:3). Było to niewątpliwie proroctwo dotyczące odrodzenia, a zatem po raz pierwszy spełniło się wtedy, gdy Izraelici uwięzieni w Babilonie usłyszeli wezwanie: „Wyjdźcie!”, zostali uwolnieni, powrócili do swej spustoszonej ojczyzny i przystąpili do jej odbudowy (Iz 49:9).

Jednakże zapowiedź, że „sługa” Jehowy zostanie ‛ustanowiony przymierzem dla ludu’ (Iz 49:8), a także ‛światłem narodów, by wybawienie Boże sięgało po kraniec ziemi’ (Iz 49:6), ma wyraźnie mesjański charakter i odnosi się do Chrystusa Jezusa (por. Iz 42:1-4, 6, 7 z Mt 12:18-21). Skoro Jehowa miał ‛odpowiedzieć’ i ‛pomóc’ swemu słudze w „czasie dobrej woli”, więc musi chodzić o czas ziemskiego życia Jezusa, kiedy to „zanosił [on] błagania oraz gorące prośby do Tego, który mógł go wybawić od śmierci, i ze względu na swą zbożną bojaźń został łaskawie wysłuchany” (Heb 5:7-9; por. Łk 22:41-44; 23:46; Jn 12:27, 28; 17:1-5). A zatem był to dla Syna Bożego „dzień wybawienia”, okres, w którym miał dogodną sposobność dowieść swej doskonałej lojalności wobec Boga, dzięki czemu „stał się odpowiedzialny za wiecznotrwałe wybawienie wszystkich, którzy są mu posłuszni” (Heb 5:9).

Niemniej sposób, w jaki Paweł przytoczył to proroctwo, pozwala zastosować je także do tych chrześcijan, których nawoływał, żeby „nie przyjmowali niezasłużonej życzliwości Bożej, a potem chybiali jej celu”. Do nich to bowiem powiedział (po przytoczeniu Izajasza 49:8): „Oto teraz jest szczególny czas dobrej woli. Oto teraz dzień wybawienia” (2Ko 6:1, 2). W dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. chrześcijanie ci stali się duchowym „Izraelem Bożym” (Gal 6:16), ale jeśli „czas dobrej woli” naprawdę miał się dla nich okazać „dniem wybawienia”, musieli stale dowodzić, że są godni niezasłużonej życzliwości Bożej.

Skoro proroctwo to pierwotnie dotyczyło odrodzenia, więc także w późniejszym czasie odnosiło się do uwolnienia z niewoli duchowej i odzyskania pełnego uznania w oczach Bożych (por. Ps 69:13-18).

Z kolei rodowitym Żydom, którzy nie dostrzegli, iż jest to „czas dobrej woli”, i nie skorzystali ze sposobności wejścia w skład Izraela duchowego, Paweł oznajmił, że zwraca się do narodów nieżydowskich, i uzasadnił to cytatem z Izajasza 49:6, wyjaśniając: „Przecież Jehowa nałożył na nas przykazanie tymi słowy: ‚Ustanowiłem cię światłem narodów, abyś był wybawieniem aż po kraniec ziemi’” (Dz 13:47). Ponieważ określenia „czas” i „dzień” wskazują na coś przejściowego, użycie ich zachęca do natychmiastowego działania i robienia mądrego użytku z owej dogodnej pory, tzn. skorzystania z miłosierdzia Bożego i sposobności wybawienia, zanim czas dobrej woli dobiegnie końca (Rz 13:11-13; Ef 5:15-20; 1Ts 5:6-11).

Wyrażenie występujące sześć razy w Księdze Daniela. Odnosi się do okresu zakończenia jakiegoś systemu rzeczy i jego ostatecznej zagłady. Prorok Daniel uzyskał wgląd w wydarzenia mające się rozegrać w dalekiej przyszłości. Potem usłyszał polecenie: „Ty zaś, Danielu, okryj te słowa tajemnicą i zapieczętuj księgę aż do czasu końca. Wielu będzie przebiegać i nastanie obfitość prawdziwej wiedzy” (Dn 12:4).

Biblista Thomas Scott, żyjący w pierwszej połowie XIX w., tak skomentował ten werset: „Na zakończenie anioł dał Danielowi do zrozumienia, że to proroctwo pozostanie ‚zapieczętowaną księgą’ — niejasną i mało zrozumiałą — ‚aż do czasu końca’ (...) I tak się też w samej rzeczy stało: wiele proroctw Danielowych nieustannie nastręczało olbrzymich trudności i stanowiło ‚zamknięte słowa’ nawet dla ogółu wiernych. (...) Ostatnimi czasy wielu ogromnym nakładem sił badało bieg dziejów, by ustalić, które z tych proroctw już się spełniły, oraz porównywało te proroctwa z innymi wersetami, by wyrobić sobie sąd o tym, co jeszcze ma się stać. Dzięki tym wysiłkom rzucono na nie sporo światła. W miarę jak będą się urzeczywistniać, staną się coraz bardziej zrozumiałe, a przyszłe pokolenia będą nimi mniej zdziwione i odniosą z nich więcej pożytku niż my” (Explanatory Notes, 1832). Okoliczność, że na początku XIX w. nie pojmowano jeszcze proroctw Daniela, wyraźnie dowodzi, iż wtedy nie nastał jeszcze przepowiedziany „czas końca”, w którym mieli je zrozumieć „wnikliwi” słudzy prawdziwego Boga (Dn 12:9, 10).

Wyrażenie „czas końca” zostało także użyte w związku z pewnymi wydarzeniami z dziejów rządów ludzkich. W Daniela 11:40 powiedziano: „A w czasie końca król południa wda się z nim [królem północy] we wzajemne przepychanie i król północy niczym burza uderzy na niego z rydwanami i jeźdźcami oraz licznymi okrętami”. Następnie proroctwo opisuje poczynania „króla północy” i zaznacza, że „dojdzie [on] do swego kresu” (Dn 11:41-45). A zatem „czas końca” niewątpliwie oznacza tutaj okres poprzedzający zagładę „króla północy” — zwłaszcza że, jak wcześniej powiedziano, będzie on prześladował „wnikliwych”, czyli sług Bożych, „aż do czasu końca”, tzn. czasu swego końca (Dn 11:33-35).

W innym miejscu zapowiedziano, że w „czasie końca” powstanie „król o srogim obliczu”, który się sprzeciwi „Księciu książąt”, ale zostanie „złamany”, czyli zniszczony. Miał się on pojawić u schyłku istnienia królestw wyłonionych z podzielonego na cztery części mocarstwa greckiego (Dn 8:8-25). Ponieważ z tego samego imperium wywodzili się „król północy” i „król południa”, więc to zapewne jeden z nich miał w „czasie [swego] końca” być „królem o srogim obliczu”.

Wyrażenie „czas końca” nie oznacza „końca czasu” ani „końca świata” lecz okres, którego kulminacją będzie koniec lub zagłada tego, o czym mówi dane proroctwo. Pismo Święte nie pozostawia wątpliwości, że czas jako taki się nie skończy. Na przykład psalmista napisał o ziemi: „Nic nią nie zachwieje po czas niezmierzony, na zawsze” (Ps 104:5). Skoro nasza planeta będzie dalej istnieć, to nie skończy się także czas rozumiany jako wielkość fizyczna. Wprawdzie w Objawieniu 10:6 występuje zwrot, który można przetłumaczyć: „Czasu już nie będzie” (Bg), ale z kontekstu wynika, że chodzi o dodatkowy czas, tzn. że dobiegnie końca jakiś wyznaczony okres. Dlatego w innych przekładach powiedziano: „To już długo nie potrwa” (Bw) lub „nie będzie już zwlekania” (NŚ; por. Bp, BT). A. T. Robertson opatrzył ten werset następującym komentarzem: „Nie oznacza to, że chronos (czas) (...) przestanie istnieć, lecz że nie będzie już zwlekania z zadęciem w siódmą trąbę (werset 7); jest to odpowiedź na pytanie: ‚Jak długo? [‚Dokądże?’, NŚ]’ (6:10)” (Word Pictures in the New Testament, 1933, t. VI, s. 372).

Hebrajski wyraz ʽolám mieści w sobie pojęcie czasu nieokreślonego lub niedającego się zmierzyć. Leksykograf W. Gesenius definiuje go następująco: „Ukryty, niejasny, (...) bardzo odległy, długotrwały czas, którego początek lub koniec (...) tonie w mroku” (Hebräisches und chaldäisches Handwörterbuch über das Alte Testament, wyd. 5, cz. 2, Lipsk 1857, s. 99). Myśl kryjącą się w omawianym słowie dobrze więc oddają określenia takie jak: „czas niezmierzony” (Ps 25:6), „istniejące przez czas niezmierzony” (Hab 3:6), „od dawna”, „dawno temu”, ‛dawny’ (Rdz 6:4; Joz 24:2; Prz 22:28; 23:10) oraz „długotrwały” (Kzn 12:5).

Wyraz ʽolám bywa łączony z czymś lub kimś wiecznym (1Kl 2:45, przyp. w NW). Prorok Izajasz napisał: „Jehowa, Stwórca krańców ziemi, jest