z którego usunięto taką plagę. W takim wypadku zabijano jednego ptaka i w jego krwi maczano żywego, którego następnie wypuszczano, by uniósł ze sobą grzech (Kpł 14:1-8, 49-53).

Obydwa kozły miały być zdrowe, bez skazy i jak najbardziej do siebie podobne. Każdy z nich miał równe szanse, że na niego padnie los dla Jehowy. Po złożeniu w ofierze kozła dla Jehowy arcykapłan kładł ręce na głowie tego, który pozostał przy życiu, i wyznawał nad nim grzechy ludu. Następnie „przygotowany mężczyzna” wypędzał tego kozła na pustkowie (Kpł 16:20-22). W ten sposób kozioł dla Azazela symbolicznie unosił grzechy popełnione przez lud w poprzednim roku i znikał z nimi na pustkowiu.

O obu kozłach powiedziano, że stanowią jeden dar ofiarny za grzech (Kpł 16:5). Posłużenie się dwoma zwierzętami najwyraźniej miało uwypuklić, co osiągano dzięki takiemu przebłaganiu za grzechy ludu. Pierwszego kozła składano w ofierze. Nad drugim wyznawano grzechy ludu i odsyłano go daleko na pustkowie, co uwydatniało głębię przebaczenia udzielanego przez Jehowę skruszonym grzesznikom. Psalm 103:12 zapewnia: „Jak daleko jest wschód słońca od jego zachodu, tak daleko odsunął od nas nasze występki”.

Apostoł Paweł wyjaśnił, że Jezus, składając w ofierze za grzechy ludzkości swe doskonałe człowiecze życie, osiągnął dużo więcej, niż uzyskiwano dzięki „krwi byków i kozłów” (Heb 10:4, 11, 12). ‛Dźwiga nasze choroby’ i został ‛przebity za nasz występek’ (Iz 53:4, 5; Mt 8:17; 1Pt 2:24). Jezus „poniósł” grzechy wszystkich przejawiających wiarę w wartość jego ofiary. Pokazał, że Bóg postanowił całkowicie puścić grzeszność w niepamięć. W takim sensie kozioł „dla Azazela” wyobraża ofiarę Jezusa Chrystusa.

(„Jehowa góruje siłą”).

1. Jeden z sześciu muzyków grających na harfach, którzy uczestniczyli w pochodzie z okazji sprowadzenia Arki Przymierza do Jerozolimy (1Kn 15:21).

2. Ojciec Hoszei, księcia plemienia Efraima za czasów Dawida (1Kn 27:16, 20, 22).

3. Lewita, jeden z dziesięciu pełnomocników ustanowionych przez króla Ezechiasza, aby sprawowali pieczę nad przynoszeniem danin do domu Jehowy (2Kn 31:12, 13).

Ojciec księcia Nehemiasza, który był inną osobą niż namiestnik Nehemiasz, pisarz księgi biblijnej, choć żył w tym samym czasie (Neh 3:16).

(od rdzenia oznaczającego: „wykopać” [motyką]).

Miasto w Szefeli strzegące górnego krańca doliny Ela. Utożsamia się je z Tall Zakarija (Tel ʽAzeka), ok. 26 km na pn. zach. od Hebronu.

Pierwsza wzmianka o tym mieście pojawia się w Jozuego 10:5-11 w związku z atakiem pięciu kananejskich królów na Gibeon. Wojska Jozuego, które przybyły z odsieczą, ścigały Kananejczyków „aż do Azeki i Makkedy” (ok. 30 km). Miasto zostało później przydzielone plemieniu Judy (Joz 15:20, 35).

Za panowania króla Saula (1117-1078 p.n.e.) Filistyni zgromadzili swe wojska między Socho i Azeką i wystawili do walki Goliata jako harcownika. Gdy nadciągnęli Izraelici, obie armie stanęły po przeciwnych stronach doliny Ela; po niespodziewanym zwycięstwie Dawida nad Goliatem Filistyni uciekli (1Sm 17:1-53).

Kiedy po śmierci Salomona (ok. 998 p.n.e.) nastąpił podział narodu, król judzki Rechoboam umocnił Azekę, Lachisz (Lakisz) i inne strategiczne miejscowości (2Kn 11:5-10). Wykopaliska prowadzone w Tall Zakarija odsłoniły pozostałości murów i wież oraz ślady wskazujące na to, że w najwyższym miejscu wzniesienia stała warowna twierdza.

Gdy babilońskie wojska Nebukadneccara najechały królestwo Judy (609-607 p.n.e.), Azeka i Lachisz były dwoma ostatnimi z warownych miast, które upadły przed zagładą Jerozolimy (Jer 34:6, 7). Potwierdzają to odkryte zapisane ostraki, zwane listami z Lakisz, z których jeden zawiera wiadomość wysłaną zapewne z jakiejś placówki do dowódcy wojskowego Lachisz. Oto jej fragment: „Patrzymy na sygnały z Lakisz według rozkazów, które mój pan wydał, ponieważ nie możemy już dostrzec sygnałów z Azeka” (S. Gądecki, Archeologia biblijna, Gniezno 1994, t. 1, s. 338). Jeśli, jak się zdaje, wiadomość tę napisano w czasie najazdu Babilończyków, jej treść wskazywałaby na to, iż Azeka już upadła i dlatego nie dochodziły z niej żadne sygnały.

Po 70-letnim okresie spustoszenia kraju Azeka była jednym z miast ponownie zaludnionych przez Żydów, którzy powrócili z wygnania (Neh 11:25, 30).

(„silny jest Gad”).

Głowa domu patriarchalnego, którego część członków wróciła do Jerozolimy z Zerubbabelem w 537 r. p.n.e. (Ezd 2:12; Neh 7:17), a część z Ezdraszem w r. 468 p.n.e. (Ezd 8:12). To prawdopodobnie jeden z jego potomków potwierdził „wiarogodną umowę” przygotowaną przez Nehemiasza (Neh 9:38; 10:1, 14, 15).