prawdopodobnie w IV w. p.n.e., świątyni na górze Garizim, mającej stanowić konkurencję dla świątyni w Jerozolimie. Inni uważają, że zaostrzenie stosunków nastąpiło ponad sto lat później. Gdy Jezus rozpoczynał swą służbę, świątynia na górze Garizim nie istniała już od ok. 150 lat, ale oba narody wciąż dzieliła ogromna przepaść (Jn 4:9). Samarytanie dalej oddawali cześć Bogu na górze Garizim (Jn 4:20-23), a Żydzi odnosili się do nich z pogardą (Jn 8:48). Jezus wykorzystał tę postawę Żydów do udzielenia ważnej lekcji poglądowej w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10:29-37).

Pięcioksiąg samarytański. Od najdawniejszych czasów Samarytanie uznają tylko pierwszych pięć ksiąg Biblii, i to w ich własnej wersji, zapisanych ich pismem i znanych jako Pięcioksiąg samarytański. Pozostałą część Pism Hebrajskich, może z wyjątkiem Księgi Jozuego, odrzucają. Między Pięcioksięgiem samarytańskim a tekstem masoreckim istnieje ok. 6000 różnic, w większości drobnych. Niektóre jednak są dość istotne, jak np. fragment z Powtórzonego Prawa 27:4 — w wersji samarytańskiej zamiast o górze Ebal jest tam mowa o górze Garizim jako o miejscu, gdzie Mojżesz miał wypisać prawa na pobielonych kamieniach (Pwt 27:8). Oczywistym powodem wprowadzenia tej zmiany była chęć poparcia poglądu, iż świętą górą Boga jest właśnie góra Garizim.

Ponieważ jednak Samarytanie uznawali Pięcioksiąg, wierzyli, że nadejdzie prorok większy niż Mojżesz (Pwt 18:18, 19). W I w. wypatrywali Chrystusa, Mesjasza, i jedni go rozpoznali, inni zaś odrzucili (Łk 9:52-56; 17:16-19; Jn 4:9-43). Później w wyniku działalności ewangelizacyjnej pierwszych chrześcijan wielu Samarytan przyjęło chrystianizm (Dz 8:1-17, 25; 9:31; 15:3).

(ס) (sámech).

Piętnasta litera alfabetu hebrajskiego. Sámech reprezentuje głoskę, którą wymawiali Efraimici, gdy usiłowali powiedzieć słowo „szibbolet”, zaczynające się od szin (שׁ), a nie od sámech (Sdz 12:6; zob. też SIN, SZIN). W tekście hebrajskim sámech jest początkową literą każdego z ośmiu wersetów Psalmu 119:113-120.

Imię lub tytuł jednego z babilońskich książąt, którzy weszli do Jerozolimy zaraz po tym, jak latem 607 r. p.n.e. zrobiono wyłom w jej murach (Jer 39:3).

Piąty z wymienionych królów Edomu, którzy panowali, zanim w Izraelu zaczął rządzić król. Samla pochodził z Masreki (Rdz 36:31-37; 1Kn 1:47, 48).

(„wyżyna”).

Wyspa na Morzu Egejskim niedaleko zach. wybrzeża Azji Mniejszej. Paweł zatrzymał się tam na krótko, gdy wracał ze swej trzeciej podróży misjonarskiej (Dz 20:15).

Samos leży na pd. zach. od Efezu i pn. zach. od Miletu i jest oddzielona od azjatyckiego cypla Samsun Daği cieśniną o szerokości ok. 1,5 km. Ta górzysta wyspa ma ok. 43 km długości i 23 km szerokości. W okresie podróży misjonarskich Pawła była wolnym państwem. Główne tamtejsze miasto, będące zarazem portem, również nosiło nazwę Samos. Wyspa słynęła z kultu Hery (odpowiedniczka rzymskiej bogini Junony, patronki małżeństwa i macierzyństwa), której świątynia pod względem wspaniałości rywalizowała ze świątynią Artemidy Efeskiej.

Według relacji biblijnej statek, którym Paweł wracał do Jerozolimy, zatrzymał się naprzeciw Chios, po czym popłynął jakieś 100 km dalej na pd. wzdłuż wybrzeża Azji Mniejszej i ‛zawinął do Samos, kolejnego zaś dnia przybył do Miletu’ (Dz 20:15). W niektórych manuskryptach fragment ten poszerzono o dodatkową informację: „Zawinęliśmy do Samos i po postoju w Trogylion następnego dnia dotarliśmy do Miletu” (JB; por. Bg). Miałoby to oznaczać, że statek nie został w porcie w Samos, ale przepłynął na drugą stronę cieśniny i tam rzucił kotwicę, korzystając z osłony wysokiego cypla. Jednakże nazwa Trogylion nie występuje w najstarszych i najbardziej wiarogodnych manuskryptach, toteż odrzucili ją w swych wydaniach krytycznych Westcott i Hort oraz Nestle i Aland. Statek Pawła najwyraźniej zatrzymał się na krótko w Samos, po czym popłynął dalej do Miletu.

(prawdopodobnie: „trackie Samos”).

Górzysta wyspa w pn.-wsch. rejonie Morza Egejskiego; w jej pn. części leży miasto o tej samej nazwie. Podczas drugiej podróży misjonarskiej apostoła Pawła (przypuszczalnie wiosną r. 50 n.e.) jego statek popłynął z Troady w pn.-zach. Azji Mniejszej „prosto do Samotraki”. Nie ma jednak wzmianki o tym, by Paweł zszedł tam na ląd (Dz 16:11). Obecnie wyspa ta nie posiada dobrego portu, choć przy jej brzegach są miejsca, gdzie można bezpiecznie rzucić kotwicę.

Grecki wyraz tłumaczony na „samowolny” (Tyt 1:7; 2Pt 2:10, Bp, Bw, NŚ) dosłownie znaczy „podobający się sobie” i „odnosi się do kogoś, kto dba wyłącznie o swoje korzyści i postępuje tylko według własnej woli, nie licząc się z innymi” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, t. 3, s. 342).