babilońskiej taką nazwę nosił okręg w Judzie, którego „księciem” był Malkijasz (Neh 3:14). Ponieważ w Jeremiasza 6:1 wymieniono Bet-Hakkerem razem z Tekoą, niejeden uważa, że znajdowało się ono na pd. od Jerozolimy, pomiędzy nią a Tekoą. O takim właśnie położeniu wspomniał Hieronim w IV w. n.e., używając przy tym nazwy Betacharma. Zgodnie z tym poglądem niektórzy sugerują, że może chodzić o dzisiejsze Chirbat Salih (Ramat Rachel), leżące 4,5 km na pd. pd. zach. od Wzgórza Świątynnego. Inni jednak są zdania, że wzmianka o Tekoi wcale nie musi oznaczać, iż Bet-Hakkerem znajdowało się w pobliżu, i utożsamiają je z miejscem o nazwie ʽAjn Karem (ʽEn Kerem) (co znaczy: „źródło winnicy”), 7,5 km na zach. pd. zach. od Wzgórza Świątynnego. Ta żyzna okolica pełna gajów oliwnych i winnic leży u podnóża góry Dżabal ʽAli, z której szczytu widać Górę Oliwną, fragment Jerozolimy, a na zach. — Morze Śródziemne. Na szczycie odnaleziono duże kopce kamieni, które zdaniem pewnych uczonych służyły do nadawania sygnałów ogniowych wspomnianych przez Jeremiasza (zob. BET-KAR).

Miasto po wsch. stronie Jordanu w ziemi, o którą poprosiło plemię Gada ze względu na jej dobre pastwiska. Zostało zbudowane lub odbudowane przez Gadytów i chociaż leżało na nizinie, było jednym z ich miast warownych (Lb 32:1, 34, 36; Joz 13:27).

Wydaje się, że pozostałości nazwy tego miasta zachowały się w nazwie Tall ar-Rama w Wadi ar-Rama na równinach Moabu, choć pierwotne Bet-Haran (Bet-Haram) utożsamia się z Tall Iktanu, ok. 13 km na wsch. pn. wsch. od miejsca, gdzie Jordan wpływa do Morza Martwego. W pobliżu znajdowały się słynne gorące źródła; być może m.in. z tego powodu król Herod wybudował w tej okolicy pałac. Na początku naszej ery Tall ar-Rama znane było pod nazwą Livias, nadaną przez Heroda Antypasa; później zmieniono ją na Julias.

(„dom spustoszeń”).

Wysunięty najdalej na pd. punkt terenu zajmowanego przez Izraelitów obozujących na równinach moabskich przed przekroczeniem Jordanu i wejściem do ziemi kananejskiej (Lb 33:48, 49). Obóz rozciągał się od Bet-Jeszimot do Abel-Szittim. Miejsca, z którymi się je dzisiaj identyfikuje, są oddalone od siebie o ok. 8 km. Bet-Jeszimot jest utożsamiane z Tall al-ʽAzajma, leżącym niedaleko pn.-wsch. krańca Morza Martwego, ok. 19 km na pd. wsch. od Jerycha. W pobliżu znajduje się Chirbat Suwajma — w czasach rzymskich osiedle to było znane pod grecką nazwą Besimo. Niedaleko bije też obfite źródło. Tall al-ʽAzajma usytuowane jest na płaskowyżu górującym nad okolicznymi równinami, u wylotu jednej z dolin potoków, które opadają ze wznoszących się na wsch. gór.

Bet-Jeszimot znajdowało się na obszarze podległym Sychonowi, królowi Amorytów, a gdy Izraelici zdobyli te tereny, zostało przydzielone plemieniu Rubena (Joz 12:1-3; 13:15-21; por. Sdz 11:13-27). W czasach proroka Ezechiela wymieniono je wśród miast Moabu leżących na stoku przy granicy i nazwano je „ozdobą kraju” (Eze 25:8-10). W proroctwie tym Jehowa zapowiada, że otworzy te graniczne miasta i wystawi Moab na atak „mieszkańców Wschodu” — koczowniczych plemion zamieszkujących pustynie Półwyspu Arabskiego (por. Sdz 6:3; 8:10). Moabici zajęli Bet-Jeszimot i inne miasta Rubenitów być może po tym, jak ci ostatni zostali uprowadzeni do Asyrii, albo jeszcze wcześniej (1Kn 5:26).

(„dom barana”).

Miejsce wymienione w relacji ze zwycięskiej bitwy Izraelitów z Filistynami pod Micpą. Izraelici ścigali uciekających wrogów „aż do miejsca na południe od Bet-Kar” (1Sm 7:11). Bet-Kar bywa kojarzone z Bet-Hakkerem (Neh 3:14; Jer 6:1), utożsamianym przez niektórych z ʽAjn Karem (ʽEn Kerem ), leżącym 7,5 km na zach. pd. zach. od Wzgórza Świątynnego w Jerozolimie. Jeżeli Filistyni rzeczywiście obrali taką trasę, to od Micpy uciekali przez głęboką dolinę Wadi Bajt Hanina do doliny Sorek, a przez nią na równiny filistyńskie (zob. BET-HAKKEREM).

(„dom lwic”).

Jedna z miejscowości na terytorium Judy przekazanych plemieniu Symeona jako miasta-enklawy (Joz 19:1, 6). Wymieniono ją między Chacar-Susa i Szaruchenem, z czego wynika, że leżała w Negebie, gdzieś na zach. lub pd. zach. od Beer-Szeby. W Jozuego 15:32 najwyraźniej występuje po prostu jako Lebaot, a w 1 Kronik 4:31 została zastąpiona przez „Bet-Biri”. Być może jest to nazwa tej samej miejscowości używana po niewoli babilońskiej (zob. BET-BIRI).

(„dom chleba”).

1. Miasto położone wśród wzgórz Judy, przy głównej drodze prowadzącej z Jerozolimy do Beer-Szeby. Dzisiaj jest to miejscowość o nazwie Bajt Lahm (Bet Lechem), leżąca ok. 9 km na pd. pd. zach. od Wzgórza Świątynnego, na wysokości 777 m n.p.m., czyli mniej więcej takiej jak Jerozolima. Co prawda okolice te są skaliste, lecz uprawia się tam oliwki, winogrona i różne zboża (Rut 1:22).

Wcześniej Betlejem najprawdopodobniej nazywało się Efrat (lub Efrata). Jakub pochował Rachelę „przy drodze do Efratu, czyli Betlejem” (Rdz 35:19; 48:7). Do bliskich potomków Judy, syna Jakuba, zaliczono „Salmę, ojca Betlejem” (1Kn 2:51, 54), i „Chura — pierworodnego Efraty — ojca Betlejem” (1Kn 4:4). Może to wskazywać, iż mężczyźni ci byli przodkami późniejszych mieszkańców Betlejem (zob. EFRATA 2). Gdy Izraelici wkroczyli do Kanaanu, Betlejem znalazło się na terytorium Judy, lecz nie wymieniono go wśród miast judzkich i nie ma żadnych informacji na temat jego wielkości lub znaczenia w tamtych czasach. Dla odróżnienia od innego Betlejem, leżącego na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15), to zwykle określano słowem Efrat bądź nazywano „Betlejem w Judzie” (Sdz 17:7-9; 19:1, 2, 18).

Być może z tego Betlejem pochodził sędzia Ibcan, choć ze względu na brak wzmianki o Judzie czy Efracie wielu łączy go z Betlejem na terytorium Zebulona (Sdz 12:8-10). Z Betlejem w Judzie byli Elimelech, jego żona, Noemi, oraz ich synowie i tam właśnie wróciła później Noemi z Moabitką Rut (Rut 1:1, 2, 19, 22). Mieszkańcem Betlejem był również Boaz; w mieście tym i okolicy rozegrała się większość wydarzeń opisanych w Księdze Rut i związanych z przodkami Jezusa (Rut 2:4; 4:11; Mt 1:5, 6).

W Betlejem judzkim urodził się Dawid, syn „Jessego Betlejemczyka”, w tamtych okolicach wypasał owce swego ojca, a potem został tam namaszczony przez Samuela na przyszłego króla izraelskiego (1Sm 16:1, 4, 13, 18; 17:12, 15, 58; 20:6). Gdy później był uciekinierem, tęsknił za wodą z cysterny w Betlejem, w którym mieściła się wtedy placówka filistyńska (2Sm 23:14, 15; 1Kn 11:16, 17). Warto zauważyć, że nawet dziś na pn. od miasta znajdują się trzy studnie. Elchanan, jeden ze znamienitych wojowników Dawida, także był synem mężczyzny z Betlejem (2Sm 23:24), podobnie zresztą jak siostrzeńcy Dawida: Joab, Abiszaj i Asahel. Szybkonogi Asahel, którego zabił silny Abner, został tam pochowany (2Sm 2:18-23, 32).

Mimo że Betlejem to leżało w centrum kraju, przy ważnym szlaku i w miejscu dogodnym ze względów militarnych (na sporej wysokości i w punkcie umożliwiającym kontrolę nad pasmem wapiennych wzgórz) oraz było rodzinnym miastem Dawida, nie zostało wybrane przez niego na stolicę. Następna bezpośrednia wzmianka o Betlejem pojawia się dopiero za panowania Rechoboama, syna Salomona, gdy wymieniono je wśród miast umocnionych przez tego króla (2Kn 11:5, 6). Niedaleko tej miejscowości zatrzymała się po drodze do Egiptu resztka ludzi pozostawionych w Judzie po zdobyciu Jerozolimy przez Babilończyków (Jer 41:17). Później mężczyźni z Betlejem powrócili wraz z innymi z niewoli babilońskiej (Ezd 2:21; Neh 7:26).

Jak zauważono wcześniej, w relacjach o przydziale ziemi poszczególnym plemionom nie zaliczono Betlejem do miast Judy. Wprawdzie Biblia wspomina o nim w związku z pewnymi osobami, wydaje się jednak, że była to niewiele znacząca miejscowość z niedużą liczbą mieszkańców — za czasów Jezusa wręcz „wioska” (Jn 7:42). Dlatego w proroctwie mesjańskim z Micheasza 5:2 trafnie powiedziano o Betlejem Efrata, że było „zbyt małe, by się znaleźć między tysiącami Judy”. Jak jednak wskazano dalej, miało ono dostąpić szczególnego zaszczytu — to z niego miał ‛wyjść’ Mesjasz. Żydzi rozumieli to jako zapowiedź, iż Mesjasz, czyli Chrystus, narodzi się w Betlejem i stąd będzie się wywodził (Jn 7:40-42), w co wierzyli też naczelni kapłani i uczeni w piśmie (Mt 2:3-6).

Chociaż więc Maria zaszła w ciążę w Nazarecie w Galilei, to zgodnie z proroctwem pochodzącym od Boga urodziła Jezusa w Betlejem judzkim (Łk 1:26-38; 2:4-7). Oznaczało to, że musiała udać się w podróż przez górzysty kraj i pokonać sporą odległość; gdyby wędrować współczesnymi drogami, wyniosłaby ona ok. 150 km.

Kiedy Jezus przyszedł na świat, pasterze przebywali w nocy na polu i pilnowali swych stad (Łk 2:8). Okoliczność ta stanowi pewną wskazówkę co do czasu jego narodzin, bo wprawdzie w ciągu dnia stada można wyprowadzać na pastwiska o każdej porze roku, jednak nie zawsze można tam z nimi nocować. W połowie października zaczyna się w Palestynie pora deszczowa, która trwa kilka miesięcy. W grudniu w Betlejem, tak jak w Jerozolimie, częste są nocne przymrozki. A zatem fakt, że pasterze z Betlejem znajdowali się nocą na polu, wskazuje na czas przed rozpoczęciem pory deszczowej. Jest też bardzo mało prawdopodobne, by Cezar August niepotrzebnie prowokował Żydów, zarządzając spis ludności w zimnym i deszczowym grudniu, kiedy podróżowanie bywa szczególnie uciążliwe (Łk 2:1-6; por. Mt 24:20).

Nie wiadomo, gdzie w Betlejem znajdowała się stajnia, w której urodził się Jezus. Jakiś czas później, gdy jego rodzice mieszkali już w domu, a nie w stajni, do Betlejem przybyli astrolodzy ze Wschodu, którzy szukali „dziecięcia” (Mt 2:1-12). Wprawdzie dzięki pomocy Bożej ich wizyta nie sprowadziła śmierci na małego Jezusa, ale na rozkaz króla Heroda zamordowani zostali wszyscy chłopcy w Betlejem i okolicy, mający dwa lata lub mniej (Mt 2:12, 16). W Mateusza 2:17, 18 natchniony pisarz odniósł do tej sytuacji proroctwo zanotowane w Jeremiasza 31:15 (zob. RACHELA).

2. Miasto na terytorium Zebulona (Joz 19:10, 15). Prawdopodobnie sędzia Ibcan pochodził właśnie z tego Betlejem, ponieważ w relacji biblijnej nie ma żadnej wzmianki ani o Efracie, ani o Judzie; tam też został pochowany (Sdz 12:8-10). Betlejem to utożsamia się z Bajt Lahm (Bet Lechem ha-Gelilit), leżącym ok. 11 km na zach. pn. zach. od Nazaretu.

(„z [należący do] Betlejem”).

Mieszkaniec Betlejem. Określenie to występuje w Biblii czterokrotnie, z czego trzy razy odnosi się do Jessego, ojca Dawida (1Sm 16:1, 18; 17:58; 2Sm 21:19).

(„dom rydwanów”).

Jedno z miast-enklaw wydzielonych Symeonitom na terytorium plemienia Judy (Joz 19:1, 5; 1Kn 4:31). W równoległym sprawozdaniu wyliczającym miasta przypisane pierwotnie Judzie (Joz 15:31) prawdopodobnie zamiast Bet-Markabot występuje Madmanna. Możliwe więc, że są to dwie nazwy tego samego miasta, które najwyraźniej leżało przy głównej drodze prowadzącej z Beer-Szeby do Jerozolimy i dalej na pn., a znane było przede wszystkim jako Madmanna. Zaraz po Bet-Markabot wymieniono miejscowość Chacar-Susa (Chacar-Susim), której nazwa znaczy „dziedziniec (osada) klaczy (lub koni)”. Przypuszczalnie w obu tych miejscach trzymano konie oraz rydwany, które przemierzały starożytne drogi między Palestyną a Egiptem. Rydwanów używano także na wojnie (Sdz 1:19), a Bet-Markabot mogło być warownią Kananejczyków, z której ich rydwany wojenne wyruszały na równiny w okolicach Beer-Szeby (zob. MADMANNA 2).

(skrócona forma nazwy Bet-Baal-Meon).

Miasto w Moabie wymienione w Jeremiasza 48:23, przypuszczalnie tożsame z Baal-Meon i Bet-Baal-Meon (zob. BAAL-MEON).

(„dom w oddali; odległy dom”).

Gdy król Dawid wycofywał się z Jerozolimy z powodu buntu swego syna Absaloma, przed przekroczeniem doliny Kidron zatrzymał się w Bet-Merchak, być może ostatnim domu w Jerozolimie przy drodze w kierunku Góry Oliwnej (2Sm 15:17, 23). Wydaje się, że w tym miejscu król Dawid dokonał przeglądu swych wojsk przekraczających dolinę, co wskazywałoby na to, iż nie uciekał w bezładzie i panice, lecz przeprowadzał uporządkowany odwrót z miasta (2Sm 15:18-26).