ptaków. O tym, że ogromna rozmaitość zwierząt może pochodzić od tak niewielu „rodzajów”, które przeżyły potop, świadczy niezwykła różnorodność widoczna w obrębie rodzaju ludzkiego — poszczególni ludzie są niscy lub wysocy, szczupli lub tędzy, mają rożne kolory włosów, oczu i skóry, ale wszyscy wywodzą się od jednej rodziny Noego.

Powyższe szacunki mogą wydawać się zbyt skromne, skoro np. The Encyclopedia Americana (1977, t. 1, ss. 859-873) podaje, że istnieje ponad 1 300 000 gatunków zwierząt. Przeszło 60 procent z nich stanowią jednak owady. Poza tym spośród 24 000 płazów, gadów, ptaków i ssaków aż 10 000 to ptaki, a 9000 płazy i gady, z których spora część mogła przeżyć na zewnątrz arki; tylko 5000 to ssaki, obejmujące także walenie, które też mogły pozostać poza arką. Inni uczeni szacują, że jest tylko 290 gatunków ssaków lądowych większych od owcy i ok. 1360 mniejszych od szczura (B. C. Nelson, The Deluge Story in Stone, 1949, s. 156; A. M. Rehwinkel, The Flood in the Light of the Bible, Geology, and Archaeology, 1957, s. 69). A zatem nawet jeśli wziąć pod uwagę te wyższe liczby, arka mogła pomieścić po parze wszystkich tych zwierząt.

Pięć miesięcy po rozpoczęciu się potopu „arka spoczęła na górach Ararat”, zapewne jednak nie na najwyższym szczycie (5165 m), lecz gdzieś na odpowiednim terenie, gdzie wszyscy wygodnie żyli na pokładzie jeszcze przez kilka miesięcy. W końcu po roku i dziesięciu dniach od rozpoczęcia się potopu drzwi zostały znowu otwarte i wszyscy opuścili arkę (Rdz 7:11; 8:4, 14).

Doniesienia o odnalezieniu szczątków arki jak dotąd nie zostały potwierdzone.

2. Tego samego hebrajskiego słowa (tewáh) użyto w odniesieniu do małej skrzynki, w której Jochebed ukryła swe ładne, trzymiesięczne dziecko (później nadano mu imię Mojżesz). Znalazła ją wśród trzcin nad brzegiem Nilu córka faraona. Skrzynka ta była wykonana z papirusu i uszczelniona asfaltem i smołą (Wj 2:2-4, 10, przyp. w NW; 6:20).

3. Skrzynia z drewna akacjowego, w którym do czasu sporządzenia Arki Świadectwa przechowywano drugą parę kamiennych tablic z Prawem danych Mojżeszowi na górze Synaj (Pwt 10:1-5). Hebrajskie słowo ʼaròn, w Powtórzonego Prawa 10:1-5 przetłumaczone na „Arkę”, w innych miejscach jest oddawane przez „trumnę” (Rdz 50:26) lub „skrzynię” (2Kl 12:9 [przyp. w NW], 10; 2Kn 24:8, 10, 11).

4. Zobacz hasło ARKA PRZYMIERZA.

Święta skrzynia stojąca w Miejscu Najświętszym przybytku, a potem świątyni zbudowanej przez Salomona. Została wykonana na polecenie Jehowy i według Jego wskazówek.

W odniesieniu do Arki Przymierza użyto w Biblii ponad 20 określeń. Najczęściej nazywano ją „Arką Przymierza [hebr. ʼaròn habberít; gr. kibotòs tes diathékes]” (Joz 3:6; Heb 9:4) i „Arką Świadectwa” (Wj 25:22). Określeń tych używali różni pisarze i czynili to zamiennie.

Rozmiary i wygląd. Gdy Jehowa podawał Mojżeszowi wskazówki dotyczące budowy przybytku, najpierw przekazał mu projekt Arki, stanowiącej najważniejszy element przybytku i całego obozu izraelskiego. Skrzynia ta miała 2,5 łokcia długości, 1,5 łokcia szerokości i 1,5 łokcia wysokości (ok. 111 × 67 × 67 cm). Była wykonana z drewna akacjowego, a wewnątrz oraz na zewnątrz została pokryta szczerym złotem. Miała też wieńczące ją „wokoło złote obramowanie”. Jej pokrywa była zrobiona ze szczerego złota, a nie tylko z drewna pokrytego złotem, i miała taką długość i szerokość jak Arka. Na obu końcach pokrywy umieszczono dwa wykute w złocie cheruby; były zwrócone do siebie twarzami, a ich skrzydła rozpościerały się w górę i osłaniały Arkę (Wj 25:10, 11, 17-22; 37:6-9). Pokrywę tę nazywano również „pokrywą przebłagalną” (NŚ) lub „przebłagalnią” (BT) (Heb 9:5; por. przyp. w NW; Wj 25:17; zob. POKRYWA PRZEBŁAGALNA).

Do przenoszenia Arki służyły długie drążki. Wykonano je również z drewna akacjowego i pokryto złotem; każdy z nich był umieszczony w dwóch złotych pierścieniach znajdujących się po bokach Arki. Drążków nie wyjmowano z pierścieni, toteż noszący Arkę nie musieli jej dotykać. Arka stała na czterech nogach („chodzące nogi; nogi ułożone jak do chodzenia”), umiejscowionych w jej rogach, ale nie wiadomo, jaką miały wysokość (C. F. Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament: Genesis und Exodus, Lipsk 1878, s. 551). Być może pierścienie były umocowane tuż nad nogami lub nawet na samych nogach (Wj 25:12-16; Lb 4:5, 15; 1Kl 8:8; 1Kn 15:15).

Poświęcenie i zastosowanie. Korzystając z materiałów ofiarowanych przez lud, Becalel i jego pomocnicy, obdarzeni mądrym sercem, wykonali Arkę dokładnie według wskazówek (Wj 35:5, 7, 10, 12; 37:1-9). Kiedy w rok po wyjściu Izraelitów z Egiptu ukończono i ustawiono przybytek, Mojżesz wziął dwie kamienne tablice z Prawem i umieścił je w Arce (z Pwt 10:1-5 wynika, że od chwili otrzymania ich na górze do czasu przeniesienia do Arki wykonanej przez Becalela przechowywano je kilka miesięcy w tymczasowej Arce z drewna akacjowego). Następnie Mojżesz założył drążki do Arki, przykrył ją pokrywą, wniósł do przybytku i zawiesił zasłonę oddzielającą Miejsce Święte od Miejsca Najświętszego. Później w trakcie ceremonii poświęcenia namaścił olejkiem Arkę i całe pozostałe wyposażenie przybytku. Od tej pory ilekroć kapłani rozbierali przybytek przy przenoszeniu obozu, ta oddzielająca zasłona razem ze skórami foczymi i niebieską tkaniną służyła do przykrywania Arki; inni „ani na chwilę” nie mogli jej zobaczyć, „żeby nie musieli umrzeć” (Wj 40:3, 9, 20, 21; Lb 3:30, 31; 4:5, 6, 19, 20; 7:9; Pwt 10:8; 31:9; zob. PRZYBYTEK).

W Arce przechowywano Świadectwo, czyli święte przypomnienia; główną jej zawartość stanowiły dwie tablice z Dziesięciorgiem Przykazań (Wj 25:16). Znajdowały się w niej też „złoty dzban z manną i laska Aarona, która wypuściła pąki”, ale później, jakiś czas przed wzniesieniem świątyni Salomona, usunięto je z Arki (Heb 9:4; Wj 16:32-34; Lb 17:10; 1Kl 8:9; 2Kn 5:10). Krótko przed śmiercią Mojżesz wręczył kapłanom odpis „księgi prawa” i polecił umieścić go nie w samej Arce, ale obok niej, mówiąc: „Będzie tam świadkiem przeciw tobie” (Pwt 31:24-26).

Związek z obecnością Boga. Przez cały czas swego istnienia Arka miała związek z obecnością Boga. Jehowa obiecał: „Tam będę do ciebie przybywał i będę z tobą rozmawiał znad pokrywy, spomiędzy dwóch cherubów, które są na Arce Świadectwa”. „W obłoku bowiem będę się ukazywał nad pokrywą” (Wj 25:22; Kpł 16:2). Samuel nazwał Jehowę „siedzącym na cherubach” (1Sm 4:4); cheruby stanowiły „wyobrażenie rydwanu” Jehowy (1Kn 28:18). Dlatego „ilekroć Mojżesz wchodził do namiotu spotkania, by z Nim mówić, słyszał głos rozmawiający z nim znad pokrywy, która była na Arce Świadectwa, spomiędzy dwóch cherubów; i mówił do niego” (Lb 7:89). Później Jozue i arcykapłan Pinechas również zwracali się do Jehowy przed Arką (Joz 7:6-10; Sdz 20:27, 28). Ale tylko arcykapłan jednego dnia w roku wchodził do Miejsca Najświętszego i widział Arkę; robił to nie po to, żeby rozmawiać z Jehową, lecz w ramach czynności związanych z Dniem Przebłagania (Kpł 16:2, 3, 13, 15, 17; Heb 9:7).

Obecność Jehowy, symbolizowana przez Arkę, zapewniała Izraelitom jeszcze inne błogosławieństwa. Gdy przenosili obóz, zazwyczaj podążali za Arką i pozostającym nad nią obłokiem (Lb 10:33, 34). Kiedy podczas przekraczania Jordanu kapłani niosący Arkę weszli do wody, Jehowa wstrzymał bieg rzeki, dzięki czemu Izraelici mogli ją przejść (Joz 3:1 do 4:18). W czasie okrążania Jerycha uzbrojeni wojownicy szli z przodu, za nimi siedmiu kapłanów, którzy dęli w rogi, następnie niesiono Arkę, a za nią podążała straż tylna (Joz 6:3-13). Przeciwieństwem zwycięstwa nad Jerychem była klęska, jaką ponieśli zuchwali buntownicy próbujący zająć Ziemię Obiecaną wbrew Bożym wskazówkom, gdy „Arka Przymierza Jehowy i Mojżesz nie przenieśli się ze środka obozu” (Lb 14:44, 45). Nawet Filistyni rozumieli, że przyniesiona na pole bitwy Arka wskazuje na obecność Jehowy. Przerażeni krzyczeli: „Bóg przybył do obozu [izraelskiego]!” „Biada nam, bo coś takiego jeszcze nigdy się nie zdarzyło! Biada nam! Kto nas wybawi z ręki tego majestatycznego Boga? To Bóg, który pobił Egipt, sprawiając na pustkowiu wszelkiego rodzaju rzeź” (1Sm 4:6-8).

Jehowa dawał dowody swej obecności nawet wtedy, gdy Filistyni zabrali Arkę i umieścili ją w Aszdodzie obok wizerunku Dagona. Tej samej nocy Dagon runął na twarz; następnej nocy ponownie leżał przed Arką Jehowy, a jego głowa i dłonie obu rąk były odcięte. Przez kolejnych siedem miesięcy Arka krążyła między filistyńskimi miastami, których mieszkańców dotykała plaga guzków krwawniczych, a w mieście Ekron zapanowało „śmiertelne zamieszanie”. W końcu Arkę z odpowiednim darem ofiarnym zwrócono Izraelitom (1Sm 5:1 do 6:12).

Ponieważ Arka miała związek z obecnością Jehowy, należało ją traktować z wielkim poważaniem i stosownym szacunkiem. Dlatego gdy Arka wyruszała lub się zatrzymywała, Mojżesz wysławiał Jehowę (Lb 10:35, 36). Arcykapłan Heli był tak wstrząśnięty wiadomością o uprowadzeniu Arki przez Filistynów, że stracił równowagę, spadł z krzesła do tyłu i złamał sobie kark. Również jego umierająca synowa rozpaczała: „Chwała odeszła od Izraela na wygnanie, gdyż Arka prawdziwego Boga została zdobyta” (1Sm 4:18-22). Król Salomon przyznał, że „miejsca, do których przyszła Arka Jehowy, są czymś świętym” (2Kn 8:11).

Nie była magiczną skrzynią. Arka nie była jednak magiczną skrzynią. Sama jej obecność nie stanowiła gwarancji powodzenia; błogosławieństwo Jehowy było uzależnione od stanu duchowego i wiernego posłuszeństwa tych, którzy ją posiadali. Dlatego pomimo obecności Arki w obozie Izraelici pod wodzą Jozuego ponieśli porażkę pod Aj, gdyż okazali się niewierni (Joz 7:1-6). Podobnie ufność wojsk izraelskich w moc Arki nie zapobiegła zwycięstwu Filistynów, którzy zabili 30 000 Izraelitów i uprowadzili Arkę (1Sm 4:1-11). Odzyskanie Arki od Filistynów było okazją do wielkiej radości, dziękczynienia i składania ofiar, ale Jehowa „pobił lud w wielkim pogromie”. Dlaczego tak się stało? „Gdyż popatrzyli na Arkę Jehowy”, czego On zabronił (1Sm 6:11-21; Lb 4:6, 20). Nie ma pewności, ile osób wtedy zginęło. Tekst masorecki brzmi następująco: „Zabił więc wśród ludu siedemdziesięciu mężów — pięćdziesiąt tysięcy mężów”. Ta dwuznaczna wypowiedź może sugerować, że „pięćdziesiąt tysięcy mężów” to interpolacja, czyli późniejsza wstawka. Według syryjskiej Peszitty i przekładu na język arabski zginęło wtedy „pięć tysięcy i siedemdziesięciu mężów”. W Targumie Jonatana powiedziano: „I zabił siedemdziesięciu mężów spośród starszych ludu i pięćdziesiąt tysięcy spośród zboru”. A według greckiej Septuaginty śmierć poniosło „siedemdziesięciu mężów spośród nich i pięćdziesiąt tysięcy mężów”. Józef Flawiusz mówi tylko o siedemdziesięciu zabitych (Dawne dzieje Izraela, VI, I, 4).

Miejsca, gdzie trzymano Arkę. Do czasu zbudowania przez Salomona świątyni Arka nie stała w jednym miejscu. Po zakończeniu zasadniczej części podboju Ziemi Obiecanej (ok. 1467 p.n.e.) przeniesiono ją do Szilo, gdzie najwyraźniej pozostawała (z wyjątkiem okresu, gdy znajdowała się w Betel) do momentu, gdy zdobyli ją Filistyni (Joz 18:1; Sdz 20:26, 27; 1Sm 3:3; 6:1). Kiedy wróciła na terytorium Izraela, najpierw trzymano ją w Bet-Szemesz, a potem w Kiriat-Jearim; w tym drugim miejscu Arka przebywała ok. 70 lat (1Sm 6:11-14; 7:1, 2; 1Kn 13:5, 6).

Z tekstu masoreckiego 1 Samuela 14:18 wynika, że podczas walk z Filistynami Saul kazał arcykapłanowi Achijaszowi sprowadzić Arkę do obozu króla. Jednak według greckiej Septuaginty Saul powiedział do Achijasza: „‚Przynieś efod!’ (Bo w owym dniu on nosił efod przed Izraelem)”.

Dawid słusznie pragnął sprowadzić Arkę do Jerozolimy, lecz sposób, w jaki za pierwszym razem chciał to zrobić, doprowadził do nieszczęścia. Zamiast polecić Lewitom z rodu Kehata nieść Arkę na drążkach, kazał umieścić ją na wozie. Byki omal nie wywróciły Arki, a Uzza padł martwy, gdyż wbrew Prawu Bożemu wyciągnął rękę i chwycił Arkę (Lb 4:15; 2Sm 6:2-11; 1Kn 13:1-11; 15:13).

Ostatecznie Arkę sprowadzono do Jerozolimy — tym razem zgodnie z wymaganiami nieśli ją Lewici (1Kn 15:2, 15) — i tam znajdowała się w namiocie do końca panowania Dawida (2Sm 6:12-19; 11:11). Kapłani chcieli ją zabrać, gdy Dawid uciekał przed Absalomem, ale on kazał pozostawić ją w Jerozolimie, ufając, że Jehowa pozwoli mu bezpiecznie powrócić do miasta (2Sm 15:24, 25, 29; 1Kl 2:26). Dawid pragnął zbudować dom dla Arki, lecz Jehowa postanowił, że dokona tego Salomon (2Sm 7:2-13; 1Kl 8:20, 21; 1Kn 28:2, 6; 2Kn 1:4). Podczas oddania świątyni do użytku Arkę przeniesiono z namiotu na górze Syjon do Miejsca Najświętszego świątyni na górze Moria i umieszczono ją pod rozpostartymi skrzydłami dwóch wielkich cherubów. Był to jedyny element wyposażenia przybytku przeniesiony do świątyni Salomona (1Kl 6:19; 8:1-11; 1Kn 22:19; 2Kn 5:2-10; 6:10, 11; zob. CHERUBOWIE; ŚWIĄTYNIA [Świątynia Salomona]).

Jedyna wzmianka historyczna o Arce Przymierza po czasach Salomona pojawia się w 2 Kronik 35:3, gdzie powiedziano, że król Jozjasz kazał ponownie ustawić w świątyni Arkę. Było to w 642 r. p.n.e., czyli prawie 900 lat po jej wykonaniu. Nie wiadomo, w jakich okolicznościach Arka została wcześniej wyniesiona ze świątyni. Kilku królów poprzedzających Jozjasza dopuszczało się rażącego odstępstwa. Jeden z nich postawił w domu Jehowy jakiś wizerunek; możliwe, że właśnie któryś z tych niegodziwych królów kazał wynieść Arkę ze świątyni (2Kn 33:1, 2, 7). Ale wiadomo też, że Jozjasz przeprowadził gruntowny remont świątyni i być może tymczasowo przeniesiono Arkę w inne miejsce, by zapobiec jej uszkodzeniu (2Kn 34:8 do 35:19). W Biblii nie ma wzmianki o zabraniu Arki do Babilonu. Nie wymieniono jej wśród sprzętów zrabowanych ze świątyni. Nie ma też doniesień, że ją oddano i umieszczono w świątyni odbudowanej przez Zerubbabela albo że wykonano jakąś inną Arkę. Czas i okoliczności jej zniknięcia są nieznane (2Kl 25:13-17; 2Kn 36:18; Ezd 1:7-11; 7:12-19).

Jeremiasz przepowiedział, że kiedyś już nie będzie Arki Przymierza, ale nie będzie się odczuwać jej braku ani czciciele Jehowy nie będą z tego powodu doświadczać żadnych trudności. Sama Jerozolima miała być wtedy nazywana tronem Jehowy (Jer 3:16, 17).

W pełnej symboli Księdze Objawienia Jan napisał, że „widać było Arkę jego [Boga] przymierza w jego sanktuarium świątyni” w niebie. Ta Arka Przymierza ma związek z nowym przymierzem Boga z ludźmi, a jej obecność świadczy o tym, że Jehowa ponownie panuje za pośrednictwem swego Pomazańca (Obj 11:15, 19).

Określenie to mogłoby się odnosić do członka jakiegoś nieznanego plemienia kananejskiego, ale wydaje się bardziej prawdopodobne, że chodzi o jakiś znany ród z okolic Atarot, leżącego na pd. zach. od Betel (Joz 16:2). Zdaniem niektórych ze słowem tym ma związek nazwa miasta ʽAjn ʽArik, położonego na zach. od Betel.