Prorok wspomniał też o murze wokół świątyni, który z każdej strony miał 500 trzcin (1555 m) długości. Niektórzy uczeni uważają, że mur ten znajdował się w odległości ok. 600 m od dziedzińca, a ogrodzona przez niego przestrzeń miała „oddzielić to, co święte, od tego, co nie jest święte” (Eze 42:16-20).

Ezechiel ujrzał także strumień wody wypływający „spod progu Domu ku wschodowi”, na pd. od ołtarza. Strumień ten robił się coraz głębszy i szerszy, płynął przez Arabę i wpadał do Morza Słonego przy jego pn. krańcu. Uzdrawiał słone wody tego morza, dzięki czemu zaroiło się w nich od ryb (Eze 47:1-12).

Namaszczeni chrześcijanie — świątynią duchową. W odniesieniu do chrześcijańskich pomazańców przebywających na ziemi użyto różnych porównań, m.in. przyrównano ich do świątyni. Jest to bardzo stosowne, gdyż na zborze namaszczonych chrześcijan spoczywa duch Boży. Do chrześcijan w Efezie, będących „w jedności z Chrystusem Jezusem” i „opieczętowanych obiecanym duchem świętym”, Paweł napisał: „Zostaliście zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, przy czym fundamentowym kamieniem narożnym jest sam Chrystus Jezus. W jedności z nim cała budowla, harmonijnie zespolona, rośnie w świętą świątynię dla Jehowy. W jedności z nim również wy jesteście razem budowani, aby stanowić miejsce, w którym Bóg zamieszka przez ducha” (Ef 1:1, 13; 2:20-22). Biblia wskazuje, że tych, „których opieczętowano” i położono na Chrystusowym fundamencie, jest 144 000 (Obj 7:4; 14:1). Apostoł Piotr nazwał ich ‛żywymi kamieniami budowanymi jako duchowy dom, aby stanowili święte kapłaństwo’ (1Pt 2:5).

Kapłani ci są „Bożą budowlą”, a Jehowa na pewno nie dopuści, by ta duchowa świątynia została skalana. Paweł podkreślił jej świętość i wykazał, co grozi każdemu, kto by próbował ją skalać: „Czy nie wiecie, że jesteście świątynią Bożą i że mieszka w was duch Boży? Jeżeli ktoś niszczy świątynię Bożą, to zniszczy go Bóg; bo świątynia Boża jest święta, a tą świątynią jesteście wy” (1Ko 3:9, 16, 17; zob. też 2Ko 6:16).

‛Jego świątynią są Jehowa Bóg i Baranek’. Ujrzawszy zstępujące z nieba święte miasto — Nową Jerozolimę — Jan napisał: „I nie widziałem w nim świątyni, bo jego świątynią jest Jehowa Bóg, Wszechmocny, a także Baranek” (Obj 21:2, 22). Ponieważ członkowie Nowej Jerozolimy mają bezpośredni dostęp przed oblicze Jehowy, nie jest im potrzebna świątynia, za której pośrednictwem mogliby do Niego przystępować (1Jn 3:2; Obj 22:3, 4). Pełnią świętą służbę dla Boga bezpośrednio pod kierownictwem Baranka, czyli arcykapłana Jezusa Chrystusa. Dlatego Baranek i Jehowa są niejako świątynią Nowej Jerozolimy.

Oszust. Kiedy apostoł Paweł ostrzegał przed nadchodzącym odstępstwem, wspomniał o „człowieku bezprawia”, który ‛wynosi się i zasiada w świątyni Boga, publicznie podając się za boga’ (2Ts 2:3, 4). Ten „człowiek bezprawia” jest odstępcą, fałszywym nauczycielem, zasiadającym w miejscu, które bezpodstawnie nazywa świątynią (zob. CZŁOWIEK BEZPRAWIA).

Znaczenie przenośne. Pewnego razu, gdy Żydzi domagali się jakiegoś znaku, Jezus powiedział: „Zburzcie tę świątynię, a ja w trzy dni ją wzniosę”. Żydzi myśleli, że mówi o literalnej świątyni, ale jak wyjaśnił apostoł Jan, mówił on „o świątyni swego ciała”. Kiedy trzeciego dnia po jego śmierci niebiański Ojciec, Jehowa, wskrzesił swego Syna, uczniowie przypomnieli sobie tę wypowiedź, zrozumieli ją i w nią uwierzyli (Jn 2:18-22; Mt 27:40). Jezus naprawdę został wskrzeszony, ale nie w ciele fizycznym, które złożył w ofierze jako okup. Ciało to nie uległo jednak skażeniu, lecz Bóg je usunął, podobnie jak ogień pochłaniał ofiary składane na ołtarzu. Po wskrzeszeniu Jezus był tą samą osobą, miał tę samą osobowość, ale otrzymał nowe ciało, odpowiednie do nowego miejsca zamieszkania, czyli niebiańskiej dziedziny duchowej (Mt 20:28; Łk 24:1-7; Dz 2:31; Heb 13:8; 1Pt 3:18).

Stojak, na którym stawiano jedną lub więcej lamp oliwnych. Chociaż Biblia wspomina o świecznikach używanych w domach i innych budynkach (2Kl 4:10; Dn 5:5; Łk 8:16; 11:33), opisuje głównie świeczniki związane z wielbieniem prawdziwego Boga.

W przybytku. Jehowa w wizji polecił Mojżeszowi wykonać do przybytku świecznik (hebr. menoráh; gr. lychnía); miał on być ‛ze szczerego złota i kuty’. Razem z lampami i przyborami ważył jeden talent (Wj 25:31, 39, 40; 37:17, 24; Lb 8:4; Heb 9:2). Taka ilość złota (ok. 34 kg) miałaby dziś wartość ok. 385 000 dolarów.

Wygląd. Świecznik ten miał stać w „Miejscu Świętym”, czyli w pierwszym pomieszczeniu przybytku (Heb 9:2). Składał się z trzonu i sześciu wygiętych do góry ramion, usytuowanych po dwóch przeciwległych stronach. Trzon był ozdobiony czterema wyrzeźbionymi kielichami w kształcie kwiatów migdałowca, z gałkami i kwiatami na przemian. Nie wiadomo, jaki kwiat przypominały te ozdoby; użyte tu hebrajskie słowo może oznaczać dowolny kwiat. Każde z ramion miało trzy kielichy, z gałkami i kwiatami na przemian. Opis ten może wskazywać, że ramiona łączyły się z trzonem w miejscach, gdzie znajdowały się gałki. Na szczycie trzonu i sześciu ramion stawiano lampy, w których paliła się czysta, wytłoczona oliwa z oliwek. Do przyborów używanych ze świecznikiem należały szczypce, popielnice i naczynia na oliwę (Wj 25:31-38; 37:18-23; Kpł 24:2; Lb 4:9).

Wykonanie świecznika nadzorowali Becalel z plemienia Judy oraz Oholiab z plemienia Dana (Wj 31:1-11; 35:30-35). Z pewnością byli zdolnymi rzemieślnikami; być może nauczyli się swego zawodu jeszcze jako niewolnicy w Egipcie. Ale teraz Jehowa napełnił ich swym duchem, żeby mogli wykonać tę pracę ze szczególną starannością, dokładnie według wzoru pokazanego i objaśnionego Mojżeszowi (Wj 25:9, 40; 39:43; 40:16).

Zastosowanie. Mojżesz „postawił świecznik w namiocie spotkania, przed stołem po stronie południowej przybytku”. Najwyraźniej był umieszczony równolegle do pd. ściany namiotu (po lewej stronie od wejścia), naprzeciw stołu na chleby pokładne. Oświetlał „obszar przed świecznikiem”, czyli Miejsce Święte, gdzie znajdował się też złoty ołtarz kadzielny (Wj 40:22-26; Lb 8:2, 3).

Kiedy 1 Nisan 1512 r. p.n.e. Mojżesz ukończył wznoszenie przybytku, zgodnie ze wskazówkami Jehowy zapalił lampy świecznika (Wj 40:1, 2, 4, 25). Później czynił to Aaron (Lb 8:3), a potem on i kolejni arcykapłani dbali o to, by świecznik był gotowy „przed Jehową od wieczora aż do rana, zawsze” (Kpł 24:3, 4). Gdy Aaron przygotowywał lampy „każdego ranka” i gdy zapalał je „między dwoma wieczorami”, spalał też kadzidło na złotym ołtarzu (Wj 30:1, 7, 8).

Podczas wędrówki Izraelitów po pustkowiu świecznik wraz z innymi sprzętami przybytku nosili Lewici z rodu Kehata. Najpierw jednak kapłani musieli je przykryć, gdyż Jehowa ostrzegł, że osobom spoza ich grona „ani na chwilę nie wolno wejść, by zobaczyć święte rzeczy, żeby nie musieli umrzeć”. Świecznik i jego przybory przykrywano niebieską tkaniną, a potem wkładano w nakrycie ze skór foczych i kładziono na noszach (Lb 4:4, 9, 10, 15, 19, 20).

W relacji o sprowadzeniu przez króla Dawida Arki Przymierza na górę Syjon nie ma wzmianki o świeczniku. Najwyraźniej pozostawał on w przybytku, który przenoszono w różne miejsca.

W świątyni. Dawid przekazał Salomonowi otrzymane w natchnieniu plany budowy świątyni. Zawierały one wskazówki dotyczące złotych i srebrnych świeczników (1Kn 28:11, 12, 15, 19). Dziesięć złotych świeczników stało w Miejscu Świętym — „pięć po prawej stronie i pięć po lewej”, czyli pięć po pd. i pięć po pn. stronie pomieszczenia (1Kl 7:48, 49; 2Kn 4:20). Wszystkie wykonano „według tego samego projektu” (2Kn 4:7). Być może były znacznie większe od świecznika stojącego w przybytku, skoro większe rozmiary miała też sama świątynia oraz inne jej sprzęty, np. „lane morze” (1Kl 7:23-26; 2Kn 3:3, 4). Srebrnych świeczników zapewne używano na dziedzińcach lub w pomieszczeniach innych niż Miejsce Święte i Miejsce Najświętsze (wyposażenie tych dwóch pomieszczeń było wykonane ze złota). Podobnie jak w przybytku, lampy na złotych świecznikach zapalano „co wieczór” (2Kn 13:11).

Gdy w 607 r. p.n.e. Babilończycy zburzyli świątynię, zabrali z niej złote i srebrne sprzęty, m.in. świeczniki (Jer 52:19).

Świątynia odbudowana przez Zerubbabela. Pismo Święte nie zawiera informacji na temat świeczników w świątyni odbudowanej przez Zerubbabela. Ale Józef Flawiusz donosi, że Antioch (Epifanes) „ograbił świątynię, zabierając (...) złote świeczniki” (Dawne dzieje Izraela, XII, V, 4). Apokryficzna Księga 1 Machabejska wspomina o tym, że świecznik zabrano i trzeba było wykonać nowy (1 Machabejska 1:21-23; 4:49, 50, BT).

Świątynia przebudowana przez Heroda. Ze wspaniałości świątyni Heroda można wnioskować, że jej świeczniki dorównywały pięknem i wartością tym ze świątyni Salomona. Biblia jednak nic o nich nie mówi. O świeczniku ze świątyni Heroda wspomina Flawiusz, ukazano go także na płaskorzeźbie na wewnętrznej ścianie tryumfalnego Łuku Tytusa w Rzymie. Widać tam przedmioty zabrane z Jerozolimy po zburzeniu jej przez Rzymian w 70 r. n.e. Józef Flawiusz twierdzi, iż był naocznym świadkiem tryumfalnego pochodu cesarza Wespazjana i jego syna Tytusa. Donosi, że w pochodzie tym niesiono „świecznik tak samo sporządzony ze złota, lecz wykonany według innego wzoru, niż jesteśmy przyzwyczajeni w codziennym życiu. Ze środka podstawy wyrastał trzon, z którego odchodziły delikatne ramiona tworzące rodzaj trójzębu; każde zaś miało na końcu lampę wykutą z brązu. Było ich siedem” (Wojna żydowska, VII, V, 5 [148, 149]).

Nie można dziś powiedzieć z całą pewnością, czy świecznik w świątyni jerozolimskiej wyglądał dokładnie tak, jak ten na Łuku Tytusa. Wątpliwości dotyczą zwłaszcza jego podstawy, przedstawionej jako dwie równoległe wielokątne skrzynie, z których mniejsza stoi na większej. Jedni sądzą,