króla” lub po prostu „sekretarzem” (2Kn 24:11; 2Kl 19:2). Nie był on tylko skrybą trudniącym się sporządzaniem dokumentów ani też zwykłym przepisywaczem Prawa (Sdz 5:14; Neh 13:13; por. 2Sm 8:15-18; 20:23-26; zob. PISARZ, UCZONY W PIŚMIE; PRZEPISYWACZ). Sekretarz króla niekiedy zajmował się finansami (2Kl 12:10, 11) i przemawiał jako przedstawiciel władcy, pełniąc zadania zbliżone do wykonywanych dzisiaj przez ministra spraw zagranicznych (Iz 36:2-4, 22; 37:2, 3). Za panowania Salomona sekretarzami nazwano dwóch spośród „książąt” (1Kl 4:2, 3; por. 2Kn 26:11; 34:13).

Oprócz „sekretarza króla” wymieniono w Biblii funkcję „sekretarza dowódcy wojska” (2Kl 25:19; Jer 52:25) oraz „sekretarza Lewitów” (1Kn 24:6). Z kolei Baruch był osobistym sekretarzem Jeremiasza (Jer 36:32).

Grecki odpowiednik słowa „sekta” (haíresis, od którego pochodzi pol. słowo „herezja”) znaczy „wybór” (Kpł 22:18, LXX) lub „to, co wybrane”, a zatem odnosi się do „grupy ludzi oddzielających się od innych i wyznających własne zasady [sekta lub stronnictwo]” (J. H. Thayer, A Greek-English Lexicon of the New Testament, 1889, s. 16). Określenie to występuje w odniesieniu do dwóch głównych odłamów judaizmu: faryzeuszy i saduceuszy (Dz 5:17; 15:5; 26:5). Niechrześcijanie nazywali naśladowców Chrystusa „sektą” albo „sektą nazarejczyków”, być może dlatego, że uważali ich za odłam judaizmu (Dz 24:5, 14; 28:22).

Jezus Chrystus, założyciel chrystianizmu, modlił się, by wśród jego naśladowców panowała jedność (Jn 17:21), a apostołom bardzo zależało na zachowaniu jej w zborze chrześcijańskim (1Ko 1:10; Judy 17-19). Brak jedności w kwestii wierzeń mógł prowadzić do zawziętych sporów, zatargów, a nawet wrogości (por. Dz 23:7-10). Dlatego należało unikać sekt, wymienionych wśród „uczynków ciała” (Gal 5:19-21). Chrześcijan ostrzegano przed sekciarstwem i zwiedzeniem przez fałszywych nauczycieli (Dz 20:28; 2Tm 2:17, 18; 2Pt 2:1). W liście do Tytusa apostoł Paweł radził, by człowieka, który po dwukrotnym napomnieniu dalej popiera sektę, odrzucić — najwyraźniej chodziło o wydalenie ze zboru (Tyt 3:10). Chrześcijanie, którzy nie angażowali się w podziały w zborze i nie popierali żadnych stronnictw, wyróżniali się wiernym postępowaniem i dawali dowody, że cieszą się uznaniem Bożym. Zapewne to właśnie miał na myśli Paweł, gdy pisał do Koryntian: „Bo i muszą być wśród was sekty, żeby się też ujawnili wśród was ci, co są uznani” (1Ko 11:19).

(z łac.: „drugi”).

Chrześcijanin z Tesaloniki, który towarzyszył Pawłowi, gdy ten podczas trzeciej podróży misjonarskiej wracał przez Macedonię do Azji Mniejszej; było to prawdopodobnie wiosną 56 r. n.e. Nie powiedziano, jak daleko Sekundus odprowadził Pawła (Dz 20:3-5).

(„urwista skała”).

1. Miejsce, które po izraelskim podboju Ziemi Obiecanej leżało na granicy terytorium Amorytów (Sdz 1:36). Dzisiaj jego położenie nie jest znane. Niektórzy utożsamiają je z Selą w Edomie (2Kl 14:7), ale nic nie wskazuje na to, by kraj Amorytów sięgał kiedykolwiek tak daleko na pd. terenu kontrolowanego przez Edomitów.

2. Ważne miasto edomskie zdobyte przez króla judzkiego Amacjasza i przemianowane na Jokteel (2Kl 14:7). Być może to o tym „warownym mieście” jest mowa w Psalmie 108:10.

Sela bywa nieraz utożsamiana z dzisiejszym Umm al-Bijara, leżącym w skalistych górach jakieś 100 km na pn. pn. wsch. od pn. krańca zatoki Akaba, w zach. zakątku równiny, gdzie w późniejszych czasach Nabatejczycy zbudowali Petrę. Dotrzeć tam można tylko wąskim, krętym wąwozem, a dodatkową znakomitą ochronę zapewniają urwiste zbocza z piaskowca otaczające to miejsce. Imponujące ruiny Petry — wykute w skale świątynie, grobowce i domostwa — nie są częścią dawnego miasta Sela zamieszkanego przez Edomitów. Ostatnimi czasy uczeni chętniej jednak umiejscawiają Selę w As-Silʽ, jakieś 4 km na pn. pn. zach. od Bocry.

3. Miejsce wymienione w wypowiedzi przeciw Moabowi (Iz 15:1; 16:1). Nie wiadomo, czy jest tożsame z omówionym w poz. 2.

Transkrypcja hebrajskiego słowa często występującego w Psalmach i pojawiającego się także w 3 rozdz. Habakuka. Jego dokładne znaczenie nie jest znane, choć na ogół uważa się, że chodzi o termin dotyczący sposobu wykonania utworu muzycznego bądź recytacji. Zdaniem niektórych oznacza „pauzę, zawieszenie lub zatrzymanie” i odnosi się albo do wstawki muzycznej przerywającej na chwilę śpiewanie psalmu, albo do przerwy w śpiewie i muzyce przeznaczonej na moment zadumy. Tak czy inaczej, pauza miała niewątpliwie podkreślić ostatnią wyrażoną myśl, która dzięki temu mocniej zapadała w pamięć. W Septuagincie termin Sela został oddany słowem diápsalma, definiowanym jako „interludium muzyczne”. Sela zawsze pojawia się na końcu zdania i na ogół na końcu zwrotki — za każdym razem w pieśni zawierającej jakąś wskazówkę co do sposobu wykonania. W Psalmie 9:16 obok wyrazu Sela występuje określenie „higgajon”, które bywa kojarzone z muzyką graną na harfie.

(prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „skakać [z radości]”).

Syn Nadaba, potomek Jerachmeela z plemienia Judy. Umarł, nie mając synów (1Kn 2:25, 30).

Warowny port nad Morzem Śródziemnym obsługujący Antiochię Syryjską, położony ok. 20 km na pd. zach. od niej. Oba miasta łączyła droga, a żeglowna rzeka Orontes przepływająca przez Antiochię uchodziła do morza nieco na pd. od Seleucji. Około 47 r. n.e. Paweł z Barnabasem wypłynęli z Seleucji w pierwszą podróż misjonarską (Dz 13:4). Chociaż w późniejszych relacjach z Dziejów Apostolskich nie wymieniono już nazwy tego portu, zapewne miał on związek z opisanymi w nich wydarzeniami (Dz 14:26; 15:30-41). Żeby odróżnić tę Seleucję od innych miejscowości na Bliskim Wschodzie noszących w starożytności tę samą nazwę, niekiedy określano ją jako Seleucja Pieria. Na pd. od jej pozostałości leży dziś współczesne tureckie miasto Samandağı. Port w Seleucji został z czasem zamulony osadami naniesionymi przez Orontes.

(„imię; sława”).

Jeden z trzech synów Noego, od których po ogólnoziemskim potopie „wywodzi się cała ludność ziemi” (Rdz 6:10; 9:18, 19).

Chociaż ci trzej synowie konsekwentnie są wymieniani jako „Sem, Cham i Jafet”, nie ma całkowitej pewności co do tego, w jakiej kolejności się urodzili. Okoliczność, iż Sem jest wymieniany jako pierwszy, nie musi oznaczać, że był pierworodnym synem Noego, gdyż pierworodny syn Sema (Arpachszad) pojawia się w rodowodach na trzecim miejscu (Rdz 10:22; 1Kn 1:17). Hebrajski tekst Rodzaju 10:21 można oddać w różny sposób; niektóre przekłady nazywają Sema „bratem Jafeta, najstarszego [„starszego”, Bg]”, podczas gdy inne mówią o nim „starszy brat Jafeta” (Bp, BT, Bw, KUL, Wk). Również starożytne przekłady nie są zgodne w tej sprawie — Septuaginta, przekład Symmacha i Targum Onkelosa przedstawiają Jafeta jako starszego, a Pięcioksiąg samarytański, łacińska Wulgata i przekłady syryjskie uznają Sema za starszego brata Jafeta. Świadectwo innych fragmentów Biblii zdaje się jednak wskazywać, że Sem był drugim synem Noego, młodszym od Jafeta.

Biblia podaje, że synowie Noego zaczęli się rodzić, gdy miał on 500 lat (2470 p.n.e.), a potop nastał w 600 roku jego życia (Rdz 5:32; 7:6). Sem miał już żonę przed potopem (Rdz 6:18), a pierwszy syn, Arpachszad, urodził mu się dwa lata po potopie (2368 p.n.e.), gdy Sem miał 100 lat (Rdz 11:10). To by znaczyło, że Sem urodził się Noemu, gdy ten miał 502 lata (2468 p.n.e.); a ponieważ wydaje się, że Chama nazwano „najmłodszym synem” (Rdz 9:24), Jafet logicznie byłby pierwszym synem, który urodził się, gdy Noe miał 500 lat.

Po Arpachszadzie Semowi urodzili się inni synowie (i córki), m.in.: Elam, Aszszur, Lud i Aram (Rdz 10:22; 11:11). W równoległym sprawozdaniu w 1 Kronik 1:17 po Aramie wymieniono jeszcze „Uca i Chula, i Getera, i Masza”, ale z Rodzaju 10:23 wynika, iż byli to synowie Arama. Biblia i inne źródła historyczne wskazują więc, że Sem był przodkiem ludów semickich: Elamitów, Asyryjczyków, pierwotnych Chaldejczyków, Hebrajczyków, Aramejczyków (Syryjczyków), różnych plemion arabskich i być może także Lidyjczyków z Azji Mniejszej. Oznaczałoby to, że ludność wywodząca się od Sema zasiedliła głównie pd.-zach. część kontynentu azjatyckiego, zajmując większą część obszaru Żyznego Półksiężyca oraz znaczną część Półwyspu Arabskiego (zob. hasła dotyczące poszczególnych synów Sema).

Kiedy Sem i jego brat Jafet przykryli nagość Noego, gdy pewnego razu się upił, okazali mu szacunek nie tylko jako ojcu, ale też jako człowiekowi, którym Bóg się posłużył do ocalenia ich podczas potopu (Rdz 9:20-23). W późniejszym błogosławieństwie Noe wskazał, że potomkowie Sema będą cieszyć się szczególnym uznaniem Boga i przyczynią się do uświęcenia Jego imienia, gdyż nazwał Jehowę „Bogiem Sema” (Rdz 9:26). To właśnie od Sema, za pośrednictwem jego syna Arpachszada, pochodził Abraham, któremu obiecano, że poprzez jego potomstwo zostaną pobłogosławione wszystkie rodziny ziemi (Rdz 12:1-3; 22:15-18; 1Kn 1:24-27). Zapowiedź Noego, iż Kanaan stanie się „niewolnikiem” Sema, spełniła się, gdy Kananejczycy zostali podbici przez Semitów podczas izraelskiego podboju ziemi Kanaan (Rdz 9:26).

Po urodzeniu się Arpachszada Sem żył jeszcze 500 lat i zmarł w wieku 600 lat (Rdz 11:10, 11). A zatem zmarł jakieś 13 lat po śmierci Sary (1881 p.n.e.) i 10 lat po ślubie Izaaka z Rebeką (1878 p.n.e.). W związku z tym niektórzy uważają, że Sem mógł być Melchizedekiem (co znaczy: „król prawości”), królem i kapłanem, któremu Abraham dał dziesięcinę (Rdz 14:18-20). Biblia jednak tego nie potwierdza, a apostoł Paweł wskazał, że nie zachowały się ani rodowody, ani inne dodatkowe