lub placki o kształcie okrągłym, owalnym, trójkątnym lub klinowatym, a także bochenki upieczone z podłużnej i grubej bryły ciasta (zob. CHLEB; PLACEK). Wydaje się jednak, że grube bochenki, podobne do tych rozpowszechnionych na Zachodzie, nie były na Bliskim Wschodzie popularne. Nawet obecnie w tej części świata chleb ma na ogół postać płaskich placków o grubości ok. 1—3 cm i średnicy ok. 20 cm.

Ponieważ takie bochenki były cienkie i kruche (jeśli pieczone bez zakwasu), na ogół ich nie krojono, lecz je łamano. A zatem okoliczność, że podczas ustanawiania Wieczerzy Pańskiej Jezus „połamał” chleb (Mt 26:26), nie ma żadnego szczególnego znaczenia — był to normalny sposób dzielenia chleba (Mt 14:19; 15:36; Mk 6:41; 8:6; Łk 9:16; Dz 2:42, 46, Int).

(„jego pierworodny; on jest pierworodnym”).

Beniaminita, potomek króla Saula poprzez Jonatana (1Kn 8:38; 9:39, 44).

(„płaczący”).

Miejsce, w którym anioł Jehowy zganił Izraelitów za zlekceważenie ostrzeżenia Jehowy przed nawiązywaniem stosunków z mieszkającymi w kraju poganami. Lud zaczął wtedy płakać i stąd wzięła się nazwa tego miejsca (Sdz 2:1-5). Nie wiadomo, gdzie się znajdowało, lecz zwrot „udał się z Gilgal do Bochim” sugeruje, że było to na zach. od Gilgal, które najwyraźniej leżało w dolinie dolnego Jordanu.

(hebr. chasidáh).

W języku hebrajskim nazwa tego ptaka jest żeńską formą słowa, które znaczy „lojalny; okazujący lojalną życzliwość” (por. 1Sm 2:9; Ps 18:25, przyp. w NW). To bardzo trafne określenie, gdyż bocian troskliwie opiekuje się swym potomstwem i przez całe życie dochowuje wierności jednemu partnerowi.

Bocian jest dużym, długonogim ptakiem brodzącym, podobnym do żurawia i czapli. Na barwę upierzenia bociana białego (Ciconia ciconia) wskazuje sama nazwa; wyjątkiem są lśniąco czarne lotki. Dorosły osobnik w pozycji stojącej osiąga 1,2 m wysokości i niemal tyle samo może wynosić długość jego ciała; ptak imponuje też rozpiętością skrzydeł dochodzącą do 2 m. Swym długim, czerwonym dziobem, o szerszej podstawie i ostrym końcu, poszukuje w mokradłach żab, ryb i małych gadów. Oprócz niewielkich zwierząt wodnych zjada owady, a niekiedy również padlinę i odpadki. Izraelitom nie wolno było jeść bocianów, gdyż Prawo zaliczało je do zwierząt ceremonialnie nieczystych (Kpł 11:19; Pwt 14:18).

Ganiąc odstępczych Judejczyków za to, że nie rozpoznali czasu sądu Jehowy, prorok Jeremiasz zwrócił im uwagę na bociany i inne ptaki, które ‛dobrze znają swe wyznaczone czasy’ (Jer 8:7). Bociany regularnie wyruszają ze swych zimowisk w Afryce i lecą przez Palestynę i Syrię, gdzie ich wielkie stada można zobaczyć w marcu i kwietniu. Spośród dwóch gatunków bocianów spotykanych w Izraelu — bociana białego i czarnego (Ciconia nigra) — pierwszy zatrzymuje się w tym rejonie tylko sporadycznie, zwykle gnieżdżąc się na drzewach, ale także na obiektach wzniesionych przez człowieka. Bocian czarny, nazwany tak ze względu na czarne ubarwienie głowy, szyi i grzbietu, spotykany jest w dolinach Chule i Bet Szeʼan, a gniazda w miarę możliwości buduje na drzewach. Psalmista wspomniał o bocianach zakładających gniazda na wysokich jałowcach (Ps 104:17).

Szybującemu pod niebem bocianowi Jehowa przeciwstawił nielotnego strusia, pytając Hioba: „Czy zatrzepotało radośnie skrzydło strusicy albo czy ma ona bocianie lotki i upierzenie?” (Hi 39:13). Lotki bociana są bardzo szerokie i mocne, przy czym drugorzędowe i trzeciorzędowe są niemal tak samo długie jak pierwszorzędowe; dzięki temu jego skrzydła mają niezwykle dużą powierzchnię i pozwalają mu latać wysoko i daleko. Kiedy ptak szybuje na tych potężnych skrzydłach z wyciągniętą szyją i rozprostowanymi długimi nogami, stanowi imponujący widok. Dwie kobiety z wizji Zachariasza (Za 5:6-11) niosące efę, we wnętrzu której siedziała kobieta nazwana „Niegodziwość”, miały „skrzydła jak skrzydła bociana”. Wzmianka o ‛wietrze w ich skrzydłach’ (w. 9) pasuje do świstu powietrza przechodzącego przez bocianie lotki. Rozcapierzone lotki pierwszorzędowe tworzą na brzegach skrzydeł szczeliny regulujące przepływ strumienia powietrza nad skrzydłami, co przyczynia się do zwiększenia siły nośnej.

(„opuchlizna [tzn. „wzniesienie”]”).

Miejscowość na terytorium dziedzicznym plemienia Judy (Joz 15:39), z której pochodził Adajasz, dziadek króla Jozjasza (od strony matki) (2Kl 22:1). Ponieważ została wymieniona między Eglonem a Lachisz, najwyraźniej leżała w Szefeli. Trudno ją zlokalizować, choć niektórzy wskazują na Dawaʼjma (obecnie Amacja), położone ok. 19 km na zach. od Hebronu.

(„niedostępne miejsce”).

1. Ważne miasto edomskie, z którego pochodził ojciec tamtejszego króla Jobaba, żyjącego w II tysiącleciu p.n.e. (Rdz 36:31, 33; 1Kn 1:44). O znaczeniu tego miasta świadczy okoliczność, że prorocy Izajasz, Jeremiasz i Amos pod wpływem natchnienia uznali je za reprezentanta całego