warstwę kleju i w poprzek umieszczano drugą warstwę pasków. Następnie ubijano je drewnianym młotkiem aż do uzyskania jednolitego arkusza. Po wysuszeniu na słońcu arkusze przycinano do żądanego rozmiaru. Na koniec wygładzano je pumeksem, muszlami lub kością słoniową. W ten sposób powstawał stosunkowo trwały, elastyczny, prawie biały materiał pisarski różnego formatu i różnej jakości. Na ogół pisano po tej stronie, gdzie paski były ułożone poziomo, choć niekiedy kończono tekst na odwrotnej stronie. Pisarz posługiwał się piórem z trzciny i atramentem sporządzonym z gumy, sadzy i wody, a linie złączenia poszczególnych pasków ułatwiały mu równe pisanie.

Arkusze papirusu można było posklejać krawędziami, by powstał z nich zwój, liczący zwykle ok. 20 arkuszy. Można je też było odpowiednio poskładać, by utworzyły kodeks; właśnie takich kodeksów chętnie używali pierwsi chrześcijanie. Przeciętny zwój miał od 4 do 6 m długości, choć zachował się jeden mierzący 40,5 m. Greckie słowo bíblos początkowo odnosiło się do miękkiego rdzenia cibory papirusowej, ale potem zaczęło oznaczać księgę (Mt 1:1; Mk 12:26). Forma zdrobniała, biblíon, w lm. brzmi biblía, dosłownie „książeczki”, i to od niej pochodzi słowo „Biblia” (2Tm 4:13, Int). Pewne fenickie miasto nazwano Byblos, stanowiło bowiem ważny ośrodek handlu papirusem.

Zwoje papirusowe były powszechnie używane do początków II w. n.e., gdy zostały zastąpione przez papirusowy kodeks. Później, ok. IV w. n.e., papirus zaczął tracić na popularności i został wyparty przez trwalszy materiał pisarski — pergamin.

Podstawową wadą papirusu jako materiału pisarskiego była jego nietrwałość. W wilgoci szybko niszczał, a jeśli przechowywano go w zbyt suchych warunkach, robił się bardzo kruchy. Aż do XVIII w. uważano, że wszystkie starożytne papirusy uległy zniszczeniu. Ale pod koniec XIX w. odnaleziono sporo cennych papirusów biblijnych. Odkryć tych dokonano głównie w Egipcie i wokół Morza Martwego, czyli w miejscach, gdzie suchy klimat wybitnie sprzyjał zachowaniu papirusów. Niektóre z odnalezionych tam rękopisów biblijnych pochodzą z I lub II w. p.n.e.

Niejednemu spośród tych manuskryptów nadano nazwę zawierającą określenie „papirus”, np. papirus Nasha (I lub II w. p.n.e.), papirus Rylands 458 (II w. p.n.e.) i papirus Chester Beatty 1 (III w. n.e.).

Miasto na terytorium Beniamina (Joz 18:21, 23). Zazwyczaj identyfikuje się je z Chirbat al-Farʽa (Chorbat ʽen-Para), położonym ok. 9 km na pn. wsch. od Jerozolimy. Z pobliskiego źródła zwanego ʽAjn Fara (ʽEn Perat) zaopatrywane jest w wodę jerozolimskie Stare Miasto.

Zobacz OPAR, MGŁA.

Częściowa lub całkowita utrata siły mięśniowej bądź czucia w co najmniej jednej części ciała; porażenie. Jest efektem uszkodzenia układu nerwowego albo zaniku mięśni, uniemożliwiającego przewodzenie w nich impulsów nerwowych. Różne formy paraliżu różnie się nazywają, przy czym niektóre mogą być śmiertelne. Przyczyną paraliżu bywa choroba (np. błonica), uszkodzenie mózgu lub rdzenia kręgowego, a także ucisk powodowany przez guz.

Osoby sparaliżowane znalazły się wśród cudownie uleczonych przez Jezusa Chrystusa (Mt 4:24). Pewnego razu Jezus najpierw przebaczył sparaliżowanemu grzechy, a następnie polecił mu wziąć nosze i pójść do domu (Mt 9:2-8; Mk 2:3-12; Łk 5:18-26). Kiedy indziej uzdrowił na odległość sługę pewnego setnika — człowiek ten leżał sparaliżowany i był bliski śmierci (Mt 8:5-13; Łk 7:1-10). Powiedziano też o nim, że ‛cierpiał straszliwe męki’ (Mt 8:6), co może — choć nie musi — oznaczać, że odczuwał dotkliwy ból. Paraliż zazwyczaj nie jest bolesny. Ale np. w chorobie Parkinsona pojawiają się silne bóle pleców i kończyn. Przejmujący ból towarzyszy też porażeniu poprzecznemu, które może występować przy nowotworach rdzenia kręgowego. Osoby cierpiące na paraliż nazywa się „paralitykami”.

Wielu sparaliżowanych uleczył również ewangelizator Filip, kiedy głosił i dokonywał znaków w Samarii (Dz 8:5-8). Apostoł Piotr spotkał w Liddzie sparaliżowanego Eneasza, „który od ośmiu lat leżał bez ruchu na noszach”. Powiedział mu: „Eneaszu, uzdrawia cię Jezus Chrystus. Wstań i zaściel swe łóżko”. A wtedy „on natychmiast wstał” (Dz 9:32-35).

Większa część rozległego pustkowia, po którym wędrowali Izraelici przez jakieś 38 lat przed wejściem do Ziemi Obiecanej (Lb 10:11, 12; Pwt 2:14). Pustkowie Paran zajmowało centralną i pn.-wsch. część półwyspu Synaj, ale nie miało dokładnie wytyczonych granic. Na wsch. znajdowała się część doliny ryftowej zwana Arabą oraz zatoka Akaba, na pd. pustkowie Synaj, na pd. zach. pustkowie Sin, a na pn. zach. oraz na pn. pustkowia Etam i Szur. Na pn. wsch. w kierunku Morza Martwego Paran łączył się z pustkowiem Cin — które mogło być jego częścią — i sięgał prawdopodobnie aż do Beer-Szeby, niedaleko gór Judy (1Sm 25:1, 2).

Surowy krajobraz Paranu tworzą głównie góry wapienne, miejscami przechodzące w płaskowyż, osiągający w centralnej części wysokość od 600 do 750 m (Pwt 33:2; por. Hab 3:3). Paran wchodził w skład „wielkiego i straszliwego pustkowia”, o którym jest mowa w Powtórzonego Prawa 1:1, 19; 8:15. Ta pustynna, surowa kraina porasta roślinnością jedynie w czasie krótkich pór deszczowych; źródeł jest niewiele i są od siebie bardzo oddalone. Okoliczności te dobrze uwypuklają, że naród izraelski, liczący prawdopodobnie jakieś 3 000 000 ludzi, był całkowicie zależny od Jehowy, który cudownie zaopatrywał go w żywność i wodę podczas długich lat wędrówki po pustkowiu (Wj 16:1, 4, 12-15, 35; Pwt 2:7; 8:15, 16).

Pierwsza wzmianka o pustkowiu Paran najwyraźniej pochodzi z czasów Lota, kiedy to Kedorlaomer i jego sojusznicy pokonali mieszkańców kilku miast w okolicach Morza Martwego i Edomu, aż do El-Paran na pd. (Rdz 14:4-6). Gdy później Abraham odprawił swego syna Ismaela, ten osiedlił się na pustkowiu Paran i zajmował się głównie polowaniem (Rdz 21:20, 21).

Niemniej zasadnicze informacje o Paranie pochodzą z okresu wędrówki Izraelitów. Po wyruszeniu spod góry Synaj Izraelici obozowali w Tabera i Kibrot-Hattaawa, a następnie w Chacerot przy pd. granicy Paranu — zanim powędrowali na pn. w kierunku Kadesz-Barnea (Lb 10:12, 33; 11:3, 34, 35; 12:16). Kiedy zatrzymali się na pustkowiu Paran, Mojżesz wysłał 12 zwiadowców, by zbadali ziemię Kanaan (Lb 13:3, 26). Po powrocie większość z nich rozpuszczała wśród ludu złe wieści, toteż Jehowa postanowił, że naród pozostanie na pustkowiu, dopóki nie wymrą wszyscy spisani, którzy szemrali przeciwko Bogu (Lb 13:31-33; 14:20-34). W ciągu tych 40 lat zdecydowana większość obozowisk Izraelitów, od Egiptu po Ziemię Obiecaną, znajdowała się w Paranie (Lb 33:1-49).

Według greckiej Septuaginty po śmierci i pogrzebie Samuela Dawid udał się na pustkowie Maonu. Jednakże tekst masorecki, syryjska Peszitta oraz łacińska Wulgata podają, że poszedł na pustkowie Paran (1Sm 25:1). Kiedy Dawid został królem i prowadził wojnę z Edomem, młody książę edomski Hadad uciekł do Egiptu z niektórymi sługami swego ojca. Po drodze przechodzili przez Paran i wtedy przyłączyli się do nich pewni mężczyźni mieszkający w tej krainie (1Kl 11:15-18).

Słowo pardés występuje w Pismach Hebrajskich tylko trzy razy i bywa wywodzone z perskiego pairidaeza (zob. jednak RAJ). Jak podaje Cyclopædia pod red. J. M’Clintocka i J. Stronga (1894, t. VII, s. 652), u Ksenofonta to perskie określenie oznacza „rozległy teren okolony mocnym płotem albo murem, pełen drzew, krzewów, roślin ozdobnych i ogrodowych, w którym trzymano wybrane zwierzęta — na swobodzie lub w jakiś sposób ograniczone, zależnie od tego, czy były spokojne, czy dzikie”. Tłumacze Septuaginty zastosowali grecką formę tego słowa (parádeisos) wszędzie tam, gdzie napotykali wzmianki o ogrodzie Eden.

Salomon wśród swych wielkich dzieł wymienia „ogrody i parki [„sady”, Bg; hebr. fardesím]”, w których zasadził rozmaite drzewa owocowe (Kzn 2:5). Tego samego określenia używa w „najznakomitszej pieśni”, gdy opisuje, jak zakochany pasterz mówi do Szulamitki: „Twoja skóra to raj granatów z najwyborniejszymi owocami” (PnP 1:1; 4:12, 13). Z Nehemiasza 2:7, 8 (a więc już po niewoli babilońskiej) wynika, że król perski ustanowił Asafa „strażnikiem parku królewskiego” i że trzeba było prosić o pozwolenie na wycięcie w nim drzew na odbudowę Jerozolimy (zob. LAS; OGRÓD).

(z pers., prawdopodobnie: „najpierwszy”).

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:9).

Jeden z siedmiu braci rekomendowanych apostołom, którzy wyznaczyli ich do zadbania o sprawiedliwy codzienny podział żywności w zborze jerozolimskim po dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (Dz 6:1-6).

Zebulonita, którego syn Elicafan reprezentował plemię Zebulona przy podziale Ziemi Obiecanej (Lb 34:17, 18, 25).

(„pchła”).

Założyciel pewnego rodu izraelskiego. Jego potomkowie w liczbie 2172 powrócili do Jerozolimy z Zerubbabelem w r. 537 p.n.e. (Ezd 2:1-3; Neh 7:8). Kiedy w r. 468 przybył Ezdrasz, a z nim Zachariasz oraz 150 innych „synów Parosza”, niektórzy członkowie tego rodu mieszkający już w Jerozolimie mieli cudzoziemskie żony, potem jednak je odprawili (Ezd 8:1, 3; 10:25, 44). Należący do tego rodu Pedajasz naprawiał fragment muru Jerozolimy (Neh 3:25). Naczelnik rodu Parosza potwierdził późniejsze przymierze, zobowiązujące do przestrzegania prawa Jehowy (Neh 9:38; 10:1, 14).