Osoba zajmująca się wymianą walut lub zamienianiem monet na monety o innej wartości. Za każdą transakcję wymieniający pieniądze pobierał pewną opłatę. Dlatego w języku greckim określano go słowem kollybistés, pochodzącym od kòllybos (drobna moneta stanowiąca opłatę za wymianę pieniędzy). Greckie słowo kermatistés („wekslarz”), użyte w Jana 2:14, jest spokrewnione z wyrazem kérma, który pojawia się w następnym wersecie i znaczy „moneta”. Żydowska Miszna do usług świadczonych przez wymieniających pieniądze zalicza też przechowywanie pieniędzy i wypłacanie ich za okazaniem weksla (Bawa mecyja 3:11; 9:12).

W czasie ziemskiej służby Jezusa płacono coroczny podatek świątynny w wysokości dwóch drachm (didrachma) (Mt 17:24). Gdy do Jerozolimy na obchody Paschy przybywali Żydzi z odległych krain, dzięki usługom wymieniających pieniądze mogli wymienić obcą walutę na taką, w której płacili ten podatek świątynny lub za którą kupowali zwierzęta ofiarne bądź inne rzeczy. Według Miszny (Szekalim 1:3) 15 dnia miesiąca Adar, czyli mniej więcej miesiąc przed Paschą, wymieniający pieniądze rozpoczynali interesy w prowincjach. Natomiast 25 Adar, gdy do Jerozolimy przybywali już Żydzi i prozelici z innych krain, ustawiali swoje kantory na terenie świątyni.

To właśnie w świątyni Jezus Chrystus dwukrotnie poprzewracał stoły wymieniających pieniądze i potępił ich za robienie z niej „domu handlu” czy „jaskini zbójców” (Jn 2:13-16; Mt 21:12, 13; Mk 11:15-17). Zapewne uważał, że za swe usługi pobierają oni wygórowane opłaty. Warto zauważyć, że sprzedaż zwierząt ofiarnych przynosiła nieraz ogromne zyski. Jak podaje Miszna, w pewnym okresie parę gołębi sprzedawano za złotego denara (25 srebrnych denarów). W związku z tym Szymon, syn Gamaliela, oświadczył: „Na tę Świątynię! Nie zmrużę oka, dopóki nie będą kosztować tylko [srebrnego] denara”. Tego samego dnia ich cena znacznie spadła (Keritot 1:7, wg ang. tłum. H. Danby’ego).

Pycha połączona z pogardą dla innych, zarozumialstwo, arogancja; przeciwieństwo pokory. Greckie i hebrajskie słowa tłumaczone na „wyniosły” i „wyniosłość” odnoszą się do osoby, która stara się uchodzić za kogoś wielkiego, znakomitego, wybitnego. Człowiek wyniosły uważa się za lepszego, ważniejszego od innych. Dlatego na ogół oczekuje więcej względów i uwagi, niż się mu należy, natomiast sam nie szanuje drugich, nie liczy się z nimi.

Stan serca. Wyniosłość to negatywna cecha obejmująca coś więcej niż tylko sposób myślenia. Jezus Chrystus wymienił ją razem z morderstwem, złodziejstwem, bluźnierstwem i innymi występkami i oświadczył, że wszystko to pochodzi „z wnętrza, z serca ludzi” (Mk 7:21, 22). Maria, matka Jezusa, powiedziała o Jehowie: „Rozproszył tych, którzy w zamyśle swych serc są wyniośli” (Łk 1:51). A Dawid modlił się do Jehowy: „Serce moje nie było wyniosłe” (Ps 131:1; Iz 9:9; Dn 5:20).

Nawet ktoś, kto służył Jehowie z pokornym sercem, może stać się wyniosły z powodu swej urody, powodzenia, mądrości czy uznania innych albo dlatego, że zdobył bogactwo lub władzę. Przydarzyło się to judzkiemu królowi Uzzjaszowi. Był dobrym władcą i przez wiele lat cieszył się błogosławieństwem Jehowy (2Kn 26:3-5). „Lecz gdy tylko urósł w siłę”, czytamy w Biblii, „jego serce stało się tak wyniosłe, że doprowadziło do ruiny, tak iż postąpił wiarołomnie wobec Jehowy, swego Boga, i wszedł do świątyni Jehowy, by palić kadzidło na ołtarzu kadzielnym” (2Kn 26:16). Uzzjasz zuchwale próbował przejąć obowiązki kapłanów, choć Bóg nie udostępnił tego przywileju królom izraelskim, oddzielając kapłaństwo od władzy królewskiej.

Wyniosłość na krótko pojawiła się również w sercu dobrego króla Ezechiasza, a jego postawa najwyraźniej udzieliła się poddanym. Ezechiasz sprawował władzę dzięki błogosławieństwu Jehowy, ale nie docenił tego i zapomniał, że to właśnie Jemu powinien przypisać wszelkie zasługi za swoje sukcesy. Biblia donosi: „Nie odwdzięczył się za wyświadczone mu dobrodziejstwo, gdyż jego serce stało się wyniosłe, co wywołało oburzenie na niego i na Judę oraz Jerozolimę”. Na szczęście Ezechiasz porzucił tę niebezpieczną postawę. Dalej powiedziano o nim: „Ukorzył się za wyniosłość swego serca, on sam oraz mieszkańcy Jerozolimy, i oburzenie Jehowy nie spadło na nich za dni Ezechiasza” (2Kn 32:25, 26; por. Iz 3:16-24; Eze 28:2, 5, 17).

„Bóg przeciwstawia się wyniosłym”. Osoby wyniosłe wzbudzają niechęć ludzi uczciwych, ale co istotniejsze, wywołują oburzenie Jehowy Boga (Jak 4:6; 1Pt 5:5). Wyniosłość świadczy o głupocie i jest grzechem (Prz 14:3; 21:4); Jehowa występuje przeciwko wyniosłym i ich poniża (2Sm 22:28; Hi 10:16; 40:11; Ps 18:27; 31:18, 23; Iz 2:11, 17). Jeśli ktoś nie porzuci wyniosłości, czeka go niechybna zagłada. Na przykład starożytni Moabici, którzy wynosili się ponad Boga i Jego lud, zostali unicestwieni (Iz 16:6; 25:10, 11; Jer 48:29). Bóg nie oszczędził nawet dziesięcioplemiennego królestwa Izraela, gdy stało się butne i wyniosłe (Iz 9:8-12).

Wyniosłości trzeba się wystrzegać. Z powyższych względów należy strzec swego serca przed wyniosłością. Na baczności musi się mieć zwłaszcza człowiek, który osiągnął powodzenie w jakiejś dziedzinie albo otrzymał wyższe bądź bardziej odpowiedzialne stanowisko. Powinien pamiętać, że „pycha poprzedza upadek, a duch wyniosły — potknięcie” (Prz 16:18). Jeśli ktoś pozwoli, by zawładnęła nim wyniosłość, Jehowa zaliczy go do osób wydanych „w stan umysłu niegodny upodobania” i zasługujących na śmierć (Rz 1:28, 30, 32). Ta przestroga jest szczególnie stosowna w „dniach ostatnich”, gdyż według słów apostoła Pawła m.in. właśnie wyniosłość miała charakteryzować ludzi żyjących w tych „krytycznych czasach” (2Tm 3:1, 2).

Poza tym osoba zabiegająca o uznanie Boże nie powinna nikogo karmić pochlebstwami, które mogłyby go doprowadzić do popadnięcia w wyniosłość. Przysłowie mówi: „Krzepki mężczyzna, który schlebia swemu towarzyszowi, zastawia sieć na jego stopy” (Prz 29:5). Pochlebca nie tylko wyrządza szkodę swemu towarzyszowi („usta schlebiające powodują upadek”; Prz 26:28), lecz także ściąga na siebie niezadowolenie Boże. Apostoł Paweł starał się unikać zarówno wyniosłości, jak i schlebiania innym (1Ts 2:5, 6).

Nieprzewidziane zdarzenie będące wynikiem niewiedzy, nieuwagi lub splotu okoliczności nazywa się przypadkiem, a takie, które powoduje przy tym straty materialne, zdrowotne bądź śmierć — wypadkiem. Hebrajski wyraz ʼasòn, który dosłownie znaczy „uzdrowienie”, bywa używany jako eufemizm „śmiertelnego wypadku” (por. Rdz 42:4, przyp. w NW). Słowo mikréh wywodzi się od rdzenia oznaczającego „przydarzyć się; spotkać” (Rdz 44:29; Pwt 25:18) i jest tłumaczone na „przypadkiem” (Rut 2:3; 1Sm 6:9), a także na „traf”, „przytrafiać się” (Kzn 2:14, 15; 3:19).

Na przykład Jakub obawiał się, że śmiertelny wypadek mógłby się przydarzyć jego ukochanemu synowi Beniaminowi, gdyby ten poszedł z braćmi do Egiptu (Rdz 42:4, 38). Filistyni zwrócili Arkę Jehowy, by się przekonać, czy guzki krwawnicze zesłał na nich Jehowa, czy spotkało ich to przypadkiem (1Sm 6:9). A Salomon był świadomy, że każdego może dosięgnąć nieprzewidziane zdarzenie (Kzn 9:11).

Prawo Mojżeszowe odróżniało wypadki śmiertelne od pozostałych (Wj 21:22-25). Inaczej też traktowało zabójstwo nieumyślne, a inaczej zamierzone. Rozmyślnego mordercę należało bezwarunkowo uśmiercić, natomiast dla przypadkowych zabójców wyznaczono miasta schronienia (Lb 35:11-25, 31; zob. MIASTA SCHRONIENIA). Przepisy te odnosiły się zarówno do rodowitych Izraelitów, jak i osiadłych przybyszów. Prawo zawierało też wskazówki co do darów ofiarnych składanych za nieumyślne, przypadkowe grzechy (Kpł 4:1-35; 5:14-19; Lb 15:22-29).

Zobacz SĄDOWNICZE ROZSTRZYGNIĘCIE.

Słowa pochwały, podziwu, a w odniesieniu do Boga także czci. Wyraz „wysławiać” jest tłumaczeniem m.in. hebrajskiego halál i greckiego ainéo (Ps 113:1; Iz 38:18; Rz 15:11; zob. ALLELUJA; HALLEL). Myśl o wysławianiu Boga — lub o pieśni pochwalnej na Jego cześć — zawiera też grecki rzeczownik hýmnos, od którego pochodzi polskie słowo „hymn” (Mk 14:26, przyp. w NW).

Wysławianie imienia Bożego oznacza wysławianie samego Boga (Ps 69:30). Najwyższy zasługuje, by wysławiać Go bardziej niż kogokolwiek innego, bo „jest dobry”, czyli kieruje się najszczytniejszymi normami moralnymi, bo stworzył wszystko, pomaga ludziom w udręce oraz wspiera i wybawia swych sług (Ps 135:3; 150:2; 1Kn 16:25, 26). Swoją sławą nigdy nie będzie się dzielił z martwymi wizerunkami, które nie potrafią pomóc swym czcicielom (Iz 42:8).

Wysławianie odgrywało istotną rolę w wielbieniu Jehowy przez Izraelitów. Ponieważ Wszechmocny jest niejako otoczony wyrazami wysławiania, nazwano Go „mieszkającym w chwałach Izraela” (Ps 22:3). Król Dawid zorganizował służbę kapłanów i lewitów mających wysławiać Jehowę śpiewem i grą na instrumentach. System ten przeniesiono potem do świątyni wybudowanej przez Salomona. Kapłani i lewici przez wiele lat przewodzili w wysławianiu Boga, korzystając z natchnionych przez Niego utworów, które zachowały się do dziś w Księdze Psalmów (1Kn 16:4-6; 23:2-5; 2Kn 8:14; zob. MUZYKA).

Wierni słudzy Jehowy nie pozwalali, by cokolwiek przeszkodziło im w oddawaniu Bogu należnego Mu wysławiania. Prorok Daniel nie przestał Go wysławiać pomimo zakazu, za którego złamanie groziło wrzucenie do lwiej jamy (Dn 6:7-10). Najlepszy przykład pod względem wysławiania Boga dał Jezus Chrystus, który nie czynił nic sam z siebie. Całym swym życiem i służbą, w tym także