proroka Izajasza po odpowiedź od Jehowy (2Kl 18:37; 19:1-7). Tymczasem rabszak został odwołany na wieść o tym, że król Asyrii wycofał się spod Lachisz i walczy przeciwko Libnie. Pomimo odległości Sancherib kontynuował swą kampanię propagandową przeciw Ezechiaszowi i wyprawił posłańców do Jerozolimy z listami zawierającymi dalsze obelgi i groźby, by skłonić go do kapitulacji (2Kl 19:8-13). Ezechiasz zabrał te listy do świątyni w Jerozolimie i rozwinął je przed Jehową, żarliwie modląc się o pomoc (2Kl 19:14-19). Jehowa odpowiedział mu przez proroka Izajasza, że król asyryjski „nie wejdzie do tego miasta ani nie wypuści tam strzały, ani nie stanie naprzeciw niego z tarczą, ani nie usypie przeciw niemu wału oblężniczego. Drogą, którą przyszedł, wróci, a do tego miasta nie wejdzie” (2Kl 19:32, 33). Tej nocy anioł Jehowy zgładził 185 000 asyryjskich żołnierzy. Po tym nieoczekiwanym dotkliwym ciosie król Asyrii natychmiast się wycofał i wrócił do swej stolicy, Niniwy, gdzie w jakiś czas później został zamordowany (2Kl 19:35-37). Starania rabszaka, który bluźnierczo urągał żywemu Bogu Jehowie, spełzły na niczym.

(hebr. Racháw; prawdopodobnie: „szeroka; przestronna”).

Nierządnica z Jerycha, która stała się czcicielką Jehowy. Wiosną 1473 r. p.n.e. dwaj izraelscy zwiadowcy przybyli do Jerycha i zatrzymali się na nocleg w domu Rachab (Joz 2:1). Nie wiadomo, jak długo tam przebywali, ale miasto nie było aż tak duże, by wykonanie zadania zajęło im wiele czasu.

Niektórzy, zwłaszcza rzecznicy tradycji żydowskiej, twierdzą, że Rachab nie była nierządnicą, czyli prostytutką, w powszechnym znaczeniu tego słowa, ale trudno znaleźć dowody potwierdzające taki pogląd. Hebrajskie słowo zonáh zawsze określa niedozwolone stosunki — albo literalną rozpustę, albo symboliczną niewierność duchową — i wszędzie tam, gdzie odnosi się do nierządnicy, jest tak właśnie tłumaczone, a nie na „gospodyni”, „pani domu” itp. Poza tym Kananejczycy nie uważali uprawiania nierządu za coś hańbiącego.

Ktoś rozpoznał Izraelitów w dwóch gościach Rachab i doniósł o tym królowi. Ale ona szybko ukryła ich między łodygami lnu schnącymi na dachu i gdy przybyli wysłannicy króla, mogła bez wzbudzania podejrzeń skierować ich gdzie indziej. Pokazała w ten sposób, że jest bardziej oddana Bogu Izraelitów niż swym skazanym na zagładę rodakom (Joz 2:2-7).

Nie wiadomo, kiedy Rachab poznała cel przybycia zwiadowców oraz zamiary Izraelitów wobec Jerycha. Teraz jednak wyznała, że na mieszkańców miasta padł wielki strach i trwoga, ponieważ usłyszeli o tym, jak Jehowa wybawiał Izraela w ciągu minionych 40 lat. Poprosiła zwiadowców, by jej przyrzekli, że ocalą ją wraz z rodziną: ojcem, matką i wszystkimi pozostałymi. Zwiadowcy zgodzili się na to, pod warunkiem że zbierze wszystkich krewnych w swoim domu, wywiesi z okna szkarłatny sznur i nie powie nikomu o ich wizycie. Rachab obiecała tak uczynić. Następnie w trosce o ich bezpieczeństwo pomogła im uciec przez okno (jej dom znajdował się w murze miejskim) i wytłumaczyła, co mają zrobić, by nie natknąć się na oddział pościgowy, który wyruszył ku brodom Jordanu (Joz 2:8-22).

Zwiadowcy opowiedzieli Jozuemu o wszystkim, co ich spotkało (Joz 2:23, 24). Gdy później runęły mury Jerycha, ‛przylegający do muru’ dom Rachab nie uległ zniszczeniu (Joz 2:15; 6:22). Z rozkazu Jozuego oszczędzono tę rodzinę i ci sami dwaj zwiadowcy zaprowadzili ją w bezpieczne miejsce. Przez pewien okres Rachab i jej domownicy pozostawali poza obozem izraelskim, a potem pozwolono im zamieszkać pośród Izraelitów (Joz 6:17, 23, 25). Z czasem ta była nierządnica została żoną Salmona i matką Boaza, tak iż znalazła się w linii rodowej królów z dynastii Dawida; jest jedną z czterech kobiet wymienionych przez Mateusza w rodowodzie Jezusa (Rut 4:20-22; Mt 1:5, 6). Rachab stanowi wspaniały przykład osoby, która co prawda nie należała do narodu izraelskiego, ale swymi uczynkami dała wyraz niezachwianej wierze w Jehowę. „Dzięki wierze”, napisał Paweł, „nierządnica Rachab nie zginęła z tymi, którzy postępowali nieposłusznie, gdyż pokojowo przyjęła zwiadowców”. A Jakub zapytuje: „Nierządnica Rachab — czy nie została uznana za prawą dzięki uczynkom, gdy gościnnie przyjęła posłańców i wysłała ich inną drogą?” (Heb 11:30, 31; Jak 2:25).

Jedno z miejsc, do których Dawid wysłał łupy zdobyte w walce z Amalekitami (1Sm 30:18, 26, 29). W greckiej Septuagincie zamiast „Rachalu” występuje „Karmel”, co niektórzy badacze uznają za brzmienie pierwotne.

(„sęp”).

Syn Szemy, potomek Kaleba z plemienia Judy (1Kn 2:4, 5, 9, 42-44).

(„owca”).

Córka Labana i młodsza siostra Lei; kuzynka i ukochana żona Jakuba (Rdz 29:10, 16, 30). W 1781 r. p.n.e. Jakub uciekł przed zemstą swego brata, Ezawa, do Charanu w Paddan-Aram, w „ziemi mieszkańców Wschodu” (Rdz 28:5; 29:1). Przy studni niedaleko Charanu spotkał Rachelę, która zajmowała się pasieniem owiec swego ojca; „była pięknej postaci i miała piękny wygląd”. Spędziwszy miesiąc w domu wuja, Jakub zgodził się służyć u niego siedem lat, żeby móc poślubić Rachelę, w której się zakochał. Mimo tak długiego okresu oczekiwania żywił do niej gorącą miłość, więc lata te wydały mu się „jakby kilkoma dniami”. Ale w noc poślubną otrzymał od Labana jego starszą córkę, Leę, która najwyraźniej popierała ten podstęp. Gdy nazajutrz Jakub zarzucił Labanowi oszustwo, ten usprawiedliwił swe postępowanie miejscowym zwyczajem. Po tygodniu świętowania małżeństwa z Leą Jakub otrzymał za żonę także Rachelę, za którą pracował dla Labana kolejne siedem lat (Rdz 29:4-28).

Rachela okazała się dobrą żoną i Jakub kochał ją bardziej niż Leę. Jehowa okazał łaskę pokrzywdzonej Lei i obdarzył ją czterema synami; Rachela natomiast była niepłodna (Rdz 29:29-35). Dlatego zazdrościła siostrze i rozpaczała, gdyż w tamtych czasach bezpłodność oznaczała dla kobiety wielką hańbę. Jej narzekania i zniecierpliwienie rozgniewały nawet kochającego ją męża. Pragnąc jakoś zrekompensować swą bezpłodność, Rachela dała Jakubowi służącą, by miał z nią dzieci (wcześniej podobnie uczyniła Sara ze swą niewolnicą Hagar), i jej dwóch synów uznała za własnych. Zanim Rachela doczekała się w końcu pierwszego syna, Józefa, Lea i jej służąca miały jeszcze czterech synów (Rdz 30:1-24).

W tym czasie Jakub chciał już opuścić Charan, ale pod wpływem nalegań teścia został; odszedł stamtąd na polecenie Boga dopiero sześć lat później. Ze względu na dwulicowość Labana nie poinformował go o swym zamiarze, a Lea i Rachela jednomyślnie popierały męża w tej kwestii. Przed wyruszeniem w drogę Rachela wykradła ojcu „terafim”, przypuszczalnie jakieś bożki. Kiedy Laban dogonił Jakuba i powiedział mu o kradzieży (która najwyraźniej bardzo go zaniepokoiła), ten, nieświadomy winy Racheli, potępił ów postępek i zapewnił, że jeśli sprawca zostanie znaleziony, poniesie śmierć. Rachela uniknęła jednak zdemaskowania — schowała terafim w koszu przy siodle i gdy Laban przeszukiwał jej namiot, siedziała na nich, tłumacząc się, że nie może wstać z powodu menstruacji (Rdz 30:25-30; 31:4-35, 38).

Jakub nadal okazywał Racheli szczególne względy; przed spotkaniem z Ezawem ustawił ją i jej jedynego syna na samym końcu grupy, czyli w najbezpieczniejszym miejscu w razie ataku (Rdz 33:1-3, 7). Przez jakiś czas Jakub mieszkał w Sukkot, a następnie w Szechem i w Betel, po czym wyruszył dalej na pd. Gdzieś w drodze między Betel a Betlejem Rachela urodziła drugie dziecko, Beniamina, lecz przy porodzie zmarła; tam więc została pochowana, a Jakub postawił na jej grobie słup (Rdz 33:17, 18; 35:1, 16-20).

Nieliczne zanotowane szczegóły z życia Racheli dają fragmentaryczny obraz jej osobowości. Choć oddawała cześć Jehowie (Rdz 30:22-24), miała też ludzkie słabości. To, że wykradła terafim, a potem sprytnie uniknęła zdemaskowania, być może w jakimś stopniu wynikało z jej wychowania. Pomimo tych niedociągnięć Jakub szczerze ją kochał i nawet w starości uważał za swą ukochaną żonę, a jej dzieci darzył większymi względami niż inne (Rdz 44:20, 27-29). Głębokie przywiązanie do Racheli oddają proste słowa, które przed śmiercią wyrzekł do Józefa (Rdz 48:1-7). O Racheli i Lei powiedziano, że „zbudowały dom Izraela [Jakuba]” (Rut 4:11).

Odkrycia archeologiczne rzucają nieco światła na przywłaszczenie sobie przez Rachelę „terafim” jej ojca (Rdz 31:19). Jak wynika z tabliczek z pismem klinowym znalezionych w Nuzi w pn. Mezopotamii i pochodzących prawdopodobnie z połowy II tysiąclecia p.n.e., u pewnych starożytnych ludów posiadanie bożków domowych jakiejś rodziny było równoznaczne z prawem do dziedziczenia jej majątku (Ancient Near Eastern Texts, red. J. Pritchard, 1974, ss. 219, 220). Zdaniem niektórych Rachela mogła uważać, że Jakub jako adoptowany syn Labana ma prawo do dziedziczenia po nim, i zabrała terafim, aby zapewnić mężowi udział w tym dziedzictwie lub nawet zagwarantować mu pierwszeństwo przed synami Labana. Mogła też sądzić, iż posiadanie przez nią terafim nie pozwoli jej ojcu żądać zwrotu części majątku, który zdobył Jakub, gdy dla niego pracował (por. Rdz 30:43; 31:1, 2, 14-16). Oczywiście słuszność tych przypuszczeń zależy od tego, czy w otoczeniu Labana istniał taki zwyczaj i czy terafim rzeczywiście były domowymi bożkami.

Miejsce pochowania Racheli, „na terytorium Beniamina w Celcach”, było znane jeszcze jakieś sześć wieków później, w czasach Samuela (1Sm 10:2). Tradycyjnie grobowiec ten lokalizuje się ok. 1,5 km na pn. od Betlejem. Ponieważ jednak nie jest to terytorium Beniamina, lecz Judy, inni uważają, że chodzi o jakieś miejsce dalej na pn., którego dokładnego położenia nie da się dziś ustalić.

Dlaczego setki lat po śmierci Racheli zapowiedziano w Biblii, że będzie ona opłakiwać swych synów?

W Jeremiasza 31:15 powiedziano, że Rachela opłakuje swych synów uprowadzonych do ziemi nieprzyjaciela, a jej lament słychać w Ramie (na terytorium Beniamina, na pn. od Jerozolimy) (zob. RAMA 2). Ponieważ w kontekście tego wersetu kilka razy wspomniano o Efraimie (Jer 31:6, 9, 18, 20), którego potomkowie często przedstawiają całe północne królestwo Izraela, zdaniem części uczonych proroctwo to odnosi się do uprowadzenia mieszkańców tego królestwa przez Asyryjczyków (2Kl 17:1-6; 18:9-11). Z drugiej strony może tu chodzić o ostateczną niewolę zarówno Izraela, jak i Judy (podbitej potem przez Babilończyków). W pierwszym wypadku nawiązanie do Racheli byłoby bardzo stosowne ze względu na to, że była babką Efraima (syna Józefa), od którego wywodziło się najważniejsze plemię północnego królestwa. W drugim wypadku byłaby trafnym symbolem matek całego Izraela, ponieważ urodziła nie tylko Józefa, ale też Beniamina, którego plemię należało do południowego królestwa Judy. Choć mogło się wydawać, że kobiety te powiły synów na próżno, Jehowa dał pocieszającą obietnicę, iż wygnańcy „powrócą z ziemi nieprzyjaciela” (Jer 31:16).

Mateusz przytoczył omawiany werset w związku z rzezią małych dzieci dokonaną w Betlejem na rozkaz Heroda (Mt 2:16-18). Ponieważ grób Racheli znajdował się stosunkowo blisko Betlejem (choć raczej nie w miejscu uznawanym przez tradycję), nawiązanie do tej płaczącej kobiety trafnie wyrażało żałobę tamtejszych matek, którym zabito dzieci. Ale powołanie się na proroctwo Jeremiasza było też bardzo stosowne ze względu na podobieństwo sytuacji. Izraelici znów podlegali obcemu mocarstwu, a ich synowie znowu zostali zabrani. Tym razem jednak tą „ziemią nieprzyjaciela” nie było terytorium jakiegoś państwa. Tym razem był nią grób — kraina, nad którą króluje śmierć (por. Ps 49:14; Obj 6:8), nazwana „ostatnim nieprzyjacielem”, jaki ma zostać unicestwiony (Rz 5:14, 21; 1Ko 15:26). Powrót z takiej „niewoli” jest oczywiście możliwy wyłącznie przez zmartwychwstanie.

Słowa „rada” i „radzić” są tłumaczeniem kilku biblijnych określeń hebrajskich i aramejskich — najczęściej hebrajskiego rzeczownika ʽecáh, spokrewnionego z czasownikiem jaʽác. Rzeczownik ten oddano też przez „plan” (Iz 8:10), a także „zamiar” (Ezd 4:5) i „zamysł” (Hi 5:13). W Chrześcijańskich Pismach Greckich odpowiadają mu rzeczowniki boulé i symboúlion. Pierwszy przełożono również na „zamiar” (Łk 23:51), „zamysł” (Dz 5:38), „wyraźna wola” (Dz 13:36) oraz „postanowili” (Dz 27:42).

A zatem „rada” to także „wola”, „zamiar” czy „zamysł”. Na przykład Jehowa oświadcza: „Mój zamiar [„rada moja”, Bg] się ostoi” (Iz 46:10). Kiedy Pan Jezus Chrystus przybędzie na sąd, ujawni „zamiary [„rady”, Bg] serc”, czyli najskrytsze plany, zamysły bądź cele (1Ko 4:5). W Efezjan 1:11 zwrot „jak doradza jego wola” (dosł. „stosownie do rady woli jego”; por. Bg) może oznaczać „stosownie do zamierzenia lub postanowienia będącego wyrazem woli Bożej”. Apostoł Paweł powiedział, że jest wolny od winy krwi, ponieważ nie powstrzymywał się od oznajmiania „wszelkiego zamysłu Bożego” („wszelkiej rady Bożej”, Bg; „całej woli Bożej”, Bw), tzn. wszystkiego, co jest potrzebne do uzyskania wybawienia (Dz 20:27).

Znani z mądrości doradcy królewscy cieszyli się ogromnym poważaniem (zob. 2Sm 16:23). Ze względu na swą wysoką rangę nieraz otrzymywali propozycję łapówki w zamian za nieuczciwe wykorzystanie swoich wpływów. Wrogowie Żydów „najmowali przeciw nim doradców” — być może przekupywali Persów piastujących takie stanowiska (Ezd 4:5).

Nikt z ludzi nie posiadł pełni wiedzy. Dlatego usłuchanie zdrowej rady jest oznaką mądrości (Prz 12:15). Natomiast odrzucanie dobrych rad doświadczonych doradców — jak to uczynił król Rechoboam — jest szczytem głupoty (1Kl 12:8).

Absolutną mądrością odznacza się wyłącznie Jehowa. Tylko On nie potrzebuje żadnego doradcy (Iz 40:13; Rz 11:34). Jego Syn może udzielać wytycznych i wskazówek jako „Cudowny Doradca”, ponieważ słucha i trzyma się rad swego Ojca, a ponadto posiada ducha Bożego (Iz 9:6; 11:2; Jn 5:19, 30). Rada jest zatem pożyteczna tylko wtedy, gdy uwzględnia punkt widzenia Jehowy. W przeciwnym razie nie ma najmniejszej wartości i nie zasługuje na miano rady (Prz 19:21; 21:30).

Piąty na liście synów Jessego; starszy brat Dawida, członek plemienia Judy (1Kn 2:13-15).

Uczucie, którego się doznaje, oczekując lub doświadczając czegoś dobrego; szczęście, uniesienie. Hebrajskie i greckie słowa przetłumaczone w Biblii na „radość”, „radosne uniesienie”, „weselenie się” mają rozmaite odcienie znaczeniowe; wyrażają różne rodzaje i stopnie radości. Pokrewne czasowniki zawierają myśl zarówno o przeżywaniu emocji w głębi ducha, jak i o ich uzewnętrznianiu i są oddawane jako „radować się”, „wielce się radować”, „wołać z radości”, „wykrzykiwać z radości”, „skakać z radości”.