1) spółgłoskowy tekst hebrajski, 2) grecką transliterację tekstu hebrajskiego, 3) grecki przekład Akwili, 4) greckie tłumaczenie Symmacha, 5) własną rewizję Septuaginty, wierniej oddającą tekst hebrajski, oraz 6) greckie tłumaczenie Teodocjona. Do Psalmów dołączył anonimowe przekłady, które nazwał Quinta, Sexta i Septima. Quinta i Sexta pojawiły się też w innych księgach.

Chrześcijańskie Pisma Greckie. Począwszy od II w., powstawały przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język syryjski, będący odmianą aramejskiego. Na szczególną uwagę zasługuje Diatessaron — zestawienie tekstów wszystkich Ewangelii (tzw. harmonia ewangeliczna) dokonane przez Tacjana w II w. Możliwe, że pierwotnie sporządził on swe dzieło w Rzymie po grecku, a później w Syrii sam przełożył je na syryjski. Do naszych czasów dotrwało w przekładzie na arabski; znany jest też mały grecki fragment welinowy z III w. oraz pochodzące z IV w. ormiańskie tłumaczenie komentarza do Diatessaronu, gdzie przytoczono obszerne cytaty z tego dzieła.

Inny starosyryjski przekład Ewangelii zachował się tylko w niekompletnych rękopisach: Curetona (syrokuretoński) i synajskim (syrosynajski). Choć sporządzono je prawdopodobnie w V w., przypuszczalnie zawierają jeszcze starszy tekst syryjski. Pierwotne tłumaczenie z greckiego mogło powstać ok. 200 r. Być może istniały też starosyryjskie wersje innych ksiąg Chrześcijańskich Pism Greckich, ale dziś nie dysponujemy żadnymi ich odpisami. Większość ksiąg Pism Chrześcijańskich (poza 2 Piotra, 2 i 3 Jana, Judy i Objawieniem) zawiera Peszitta — tłumaczenie syryjskie z V w. Około r. 508 Filoksen, biskup Mabbug (Hierapolis), zlecił Polikarpowi dokonanie rewizji Pism Chrześcijańskich z Peszitty; wówczas to po raz pierwszy w przekładzie na język syryjski znalazły się listy: 2 Piotra, 2 i 3 Jana, Judy oraz Księga Objawienia.

Już pod koniec II w. Chrześcijańskie Pisma Greckie przetłumaczono na łacinę. Mniej więcej w połowie III w. były też dostępne w języku egipskim.

Starożytne przekłady całej Biblii. Od V w. wyznawcy chrześcijaństwa mówiący po syryjsku powszechnie posługiwali się Peszittą (syryjskie słowo peszitta znaczy „prosty” lub „powszechny”). Pisma Hebrajskie przetłumaczono w zasadzie z języka oryginału przypuszczalnie w II lub III w., ale późniejsza rewizja obejmowała porównanie z Septuagintą. Istnieje wiele rękopisów Peszitty, z których najcenniejszy jest kodeks z VI bądź VII w. przechowywany w Bibliotece Ambrozjańskiej w Mediolanie. Jeden z odpisów Peszitty (Pięcioksiąg bez Księgi Kapłańskiej) opatrzono datą, której odpowiada r. 464, co oznacza, że jest to najstarszy datowany manuskrypt biblijny.

Przekłady starołacińskie. Zaczęły się pojawiać przypuszczalnie w drugiej połowie II w. Jak się wydaje, najpóźniej w r. 250 cała Biblia łacińska była w użyciu w Kartaginie w Afryce Północnej. Pisma Hebrajskie przetłumaczono na starołaciński z Septuaginty (jeszcze przed rewizją Orygenesa), ale przekładu Pism Chrześcijańskich dokonano z oryginału greckiego. Mogło istnieć kilka wersji Biblii starołacińskiej lub przynajmniej pracowali nad nią różni tłumacze. Uczeni na ogół mówią o dwóch podstawowych rodzinach tekstu starołacińskiego: afrykańskiej i europejskiej. Znanych jest przeszło 50 rękopisów (lub ich fragmentów) Nowego Testamentu.

Łacińska „Wulgata”. Wulgata to łaciński przekład całego Pisma Świętego dokonany przez Hieronima ze Strydonu, najwybitniejszego biblistę owych czasów. Najpierw przystąpił on do rewizji starołacińskiej wersji Pism Chrześcijańskich na podstawie tekstu greckiego — rozpoczął od Ewangelii, które opublikował w r. 383. Mniej więcej w latach 384-390 dokonał dwukrotnej rewizji Psalmów starołacińskich, opierając się na greckiej Septuagincie: pierwsza wersja przyjęła się najpierw w Rzymie, druga w Galii, toteż stały się znane jako Psałterz rzymski oraz Psałterz gallikański. Z kolei Psałterz hebrajski Hieronim przełożył z języka oryginału. Trudno powiedzieć, kiedy ukończył poprawianie starołacińskiego tekstu Pism Chrześcijańskich. Przystąpił także do rewizji Pism Hebrajskich, ale najwyraźniej nie doprowadził jej do końca — dał pierwszeństwo tłumaczeniu bezpośrednio z języka hebrajskiego (choć sięgał także do przekładów greckich). Nad przekładem hebrajskiej części Biblii pracował od ok. 390 do 405 r.

Przekład Hieronima początkowo spotkał się z nieżyczliwym przyjęciem i dopiero z czasem zyskał duże uznanie. Kiedy później upowszechnił się w zach. Europie, zaczęto go nazywać Wulgatą, czyli wersją ogólnie przyjętą (łac. vulgatus: „ogólnie znany; rozpowszechniony”). Tłumaczenie Hieronima było później rewidowane, a wydanie z r. 1592 Kościół katolicki uznał za tekst oficjalny. Obecnie znamy tysiące rękopisów Wulgaty.

Inne dawne przekłady. W miarę rozkrzewiania się chrystianizmu potrzebne stały się inne tłumaczenia. Najpóźniej w III w. dokonano pierwszego przekładu Chrześcijańskich Pism Greckich dla Koptów, rodowitych mieszkańców Egiptu. Posługiwali się oni wieloma dialektami, toteż z czasem powstały różne przekłady koptyjskie. Do najważniejszych należą: saidzki, inaczej tebański (z Górnego Egiptu, czyli pd. części kraju), oraz bohairski (z Dolnego Egiptu, leżącego na pn.). Zawierały one zarówno Pisma Hebrajskie, jak i Chrześcijańskie Pisma Greckie, a powstały prawdopodobnie w III i IV w.

Z IV w. pochodzi przekład na język Gotów, którzy wówczas zajmowali Mezję (dzisiejsza Serbia i Bułgaria). Brakuje w nim ksiąg Samuela i Królów, tłumacz bowiem, biskup Wulfila (Ulfilas), sądził podobno, że niebezpieczne byłoby udostępnienie Gotom ksiąg, które mówią o wojnach i wypowiadają się przeciw bałwochwalstwu.

W V w. powstał przekład ormiański, opracowany przypuszczalnie na podstawie tekstów greckich i syryjskich. U schyłku VI w. ukończono tłumaczenie Biblii na język gruziński, oparte na wersji ormiańskiej i syryjskiej, choć zdradzające też wpływ tekstu greckiego. Prawdopodobnie z IV lub V w. pochodzi przekład etiopski, używany przez Abisyńczyków. Istnieje również szereg arabskich wersji Pisma Świętego. Tłumaczenia fragmentów Biblii na ten język mogły się pojawić już w VII w., ale najwcześniejsza wzmianka pisemna dotyczy przekładu dokonanego w Hiszpanii w r. 724. W IX w. powstał przekład starosłowiański, przypisywany dwom braciom — Cyrylowi i Metodemu.

Urzędnik drugi w hierarchii po arcykapłanie (Dz 4:1). Sprawował nadzór nad kapłanami i lewitami, którzy byli zorganizowani w grupy podlegające niższym rangą przełożonym; miały one strzec świątyni w Jerozolimie i pilnować porządku (Łk 22:4, 52). Istniały 24 oddziały lewitów, które na zmianę pełniły służbę po jednym tygodniu, czyli dwa razy w roku. Prawdopodobnie każdy oddział miał nad sobą przełożonego i dzielił się na mniejsze grupy, też nadzorowane przez przełożonych.

Przełożeni byli wpływowymi ludźmi. Wspólnie z naczelnymi kapłanami postanowili zapłacić Judaszowi, by wydał im Jezusa. Razem też przyprowadzili swoich ludzi, którzy mieli go pojmać (Łk 22:3, 4, 52). Obecność przełożonego świątyni nadała oficjalny charakter aresztowaniu w świątyni Piotra i Jana (Dz 4:1, 3). A gdy innym razem anioł uwolnił z więzienia Piotra i innych apostołów, przełożony świątyni ze swymi urzędnikami przyprowadzili ich przed Sanhedryn, najwyraźniej bez użycia siły (Dz 5:24-26).

Nadprzyrodzone wydarzenie, podczas którego oblicze Jezusa „zajaśniało jak słońce, a jego szaty wierzchnie stały się błyszczące jak światło”; świadkami przemienienia byli apostołowie Piotr, Jakub i Jan (Mt 17:1-9; Mk 9:2-10; Łk 9:28-36). Według relacji Marka szaty wierzchnie Jezusa stały się „daleko bielsze, niż zdołałby je wybielić którykolwiek czyściciel odzieży na ziemi”, a według Łukasza „zmienił się wygląd jego oblicza”. Przemienienie nastąpiło na pewnej górze jakiś czas po Passze 32 r. n.e., ale dość długo przed ostatnią podróżą Jezusa do Jerozolimy. Wydarzyło się najprawdopodobniej nocą, gdyż apostołów „zmorzył sen” (Łk 9:32). Po zmroku scena ta niewątpliwie była bardziej wyrazista. A skoro zeszli z góry dopiero nazajutrz, więc zapewne spędzili tam całą noc (Łk 9:37). Biblia nie podaje jednak, jak długo trwało przemienienie.

Nieco wcześniej Chrystus zapytał wszystkich uczniów: „Jak ludzie mówią, kim jestem?”, na co Piotr odrzekł: „Tyś jest Chrystus”. Wtedy Jezus powiedział im, że umrze i zostanie wskrzeszony (Mk 8:27-31), a przy okazji obiecał, iż niektórzy z nich „na pewno nie zakosztują śmierci”, dopóki nie ujrzą „Syna Człowieczego przychodzącego w swoim królestwie”, „królestwa Bożego już przybyłego w mocy” (Mt 16:28; Mk 9:1). Słowa te spełniły się „w sześć dni później”, kiedy to Jezus zabrał Piotra, Jakuba i Jana na „wyniosłą górę” (Mt 17:1; Mk 9:2; Łk 9:28), gdzie podczas modlitwy doznał przemienienia (Łukasz podaje, że doszło do tego po „około ośmiu dniach”, najwidoczniej więc uwzględnia dzień złożenia tej obietnicy i dzień, w którym została urzeczywistniona).

Gdzie nastąpiło. Tuż przed przemienieniem Jezus z uczniami przebywał w okolicach Cezarei Filipowej, na miejscu której leży obecnie wieś Banijas (Mk 8:27). Trudno przypuszczać, że zabrał stamtąd apostołów na jakąś odległą „wyniosłą górę” (Mk 9:2). Dlatego choć tradycja sięgająca IV w. wskazuje na górę Tabor, jest to mało prawdopodobne, bo znajduje się ona ok. 70 km na pd. pd. zach. od Cezarei Filipowej (zob. TABOR 1).

Znacznie bliżej Cezarei, bo ok. 25 km na pn. wsch., jest góra Hermon. Wznosi się na wysokość 2814 m n.p.m. i zasługuje na miano „wyniosłej góry” (Mt 17:1). A zatem przemienienie mogło nastąpić na jednym ze szczytów Hermonu. Tak sądzi wielu współczesnych uczonych, niemniej są to tylko przypuszczenia, ponieważ Biblia milczy w tej sprawie.

Co oznaczało przemienienie?

Podczas przemienienia Jezusa ukazali się też „w chwale” Mojżesz i Eliasz (Łk 9:30, 31; Mt 17:3; Mk 9:4). W Piśmie Świętym przepowiedziano, że Jehowa wzbudzi proroka takiego jak Mojżesz, co