Miszna podaje także, iż kolejnych siedem bram prowadziło na dziedziniec bezpośrednio otaczający świątynię (Middot 1:4; zob. ŚWIĄTYNIA).

Znaczenie przenośne. W Psalmie 118:19, 20 wspomniano o „bramach prawości”, a także o „bramie Jehowy”, w którą wchodzą prawi (por. Mt 7:13, 14).

O zmarłych mówi się, że przekraczają „bramy śmierci” (Ps 9:13; 107:18). Dostają się do wspólnego grobu ludzkości, a zatem przechodzą przez bramy Szeolu (Hadesu) (Iz 38:10; Mt 16:18). Ponieważ Jezus Chrystus otrzymał klucze śmierci i Hadesu (Obj 1:18), członkowie jego zboru zostali zapewnieni, że ani śmierć, ani Hades nie będą ich więzić na wieki. Apostoł Piotr wykazał, że wszyscy oni umierają i odchodzą do Hadesu tak samo jak Jezus, którego jednak Bóg uwolnił od boleści śmierci i nie pozostawił w Hadesie. Dzięki zmartwychwstaniu ani śmierć, ani Hades nie będą na zawsze tryumfować nad zborem Chrystusowym (Dz 2:24, 31; 1Ko 15:29, 36-38, 54-57).

Ponieważ lud Boży po powrocie na Syjon miał tam wznowić czyste wielbienie, bramy Syjonu nazwano Chwałą. Przepowiedziano, iż nie zostaną opanowane przez nieprzyjaciół, choć będą stale otwarte, aby mogły nimi napływać zasoby narodów (Iz 60:11, 18).

Ezechiel otrzymał wizję miasta, które nosiło nazwę „Jest tam Jehowa” i którego 12 bram nazwano od 12 plemion Izraela (Eze 48:30-35). Prorok opisał też szczegółowo wizję świątyni mającej różne bramy (Eze 40-44).

Święte miasto „Nowa Jerozolima” ma 12 bram, z których każda jest perłą, a znajdujący się przy niej anioł najwyraźniej jest jej strażnikiem. Bramy te nie są nigdy zamykane, gdyż nie ma tam nocy, kiedy zwykło się zamykać wejścia do miast. Napływa przez nie chwała i szacunek narodów. Ale chociaż są stale otwarte, w żaden sposób nie wejdą przez nie ludzie trwający w niegodziwych, nieczystych lub obrzydliwych postępkach. Anielscy strażnicy przepuszczają tylko ‛zwyciężających’ — tych, którzy zachowują czystość i mają być królami i kapłanami razem z Chrystusem (Obj 21:2, 12, 21-27; 22:14, 15; 2:7; 20:4, 6). Chodzenie w świetle tego miasta przysparza błogosławieństw ludziom z narodów ziemi.

Ozdoba w kształcie obręczy, noszona powyżej przegubu dłoni; czasami tworzy zamknięte koło, a czasami nie i wtedy może mieć zapięcie. W starożytności bransoletki nosili zarówno mężczyźni, jak i kobiety — na jednej ręce lub na obu. Wykonywano je z brązu, szkła, żelaza, srebra i złota, często bogato zdobiono, a nawet wysadzano drogimi kamieniami.

Bransoletkami ozdabiali się też Hebrajczycy. W Palestynie były one w użyciu od dawien dawna — archeolodzy znaleźli tam sporo takich ozdób, wykonanych z różnych materiałów, najczęściej z brązu. Sługa Abrahama dał Rebece złoty kolczyk do nosa i dwie bransoletki (hebr. cemidím) ważące dziesięć sykli (114 g) złota (Rdz 24:22, 30, 47). Bransoletki znalazły się także wśród kosztowności, które Izraelici zdobyli na Midianitach i ofiarowali Bogu (Lb 31:50).

Za pośrednictwem Ezechiela Bóg przedstawił się jako Ten, który przystroił Jerozolimę bransoletkami i innymi ozdobami. Ale ponieważ ona wykorzystała je do celów bałwochwalczych i dopuszczała się nierządu, zapowiedział, że ją ukarze i pozwoli, by odebrano jej te piękne przedmioty (Eze 16:11, 17, 38, 39). Bransoletki (hebr. szeròt) wymieniono też wśród rzeczy, które Jehowa miał zabrać wyniosłym „córkom Syjonu” (Iz 3:16, 19).

Bransoleta noszona na ramieniu (hebr. ʼecʽadáh) należała do insygniów królewskich. Taką oznaką władzy monarszej mogła być bransoleta, którą miał na ramieniu izraelski król Saul (2Sm 1:10; zob. OZDOBA).

Każdy z synów mających wspólnych rodziców (lub jedno z nich) w stosunku do innego ich syna lub córki; po hebrajsku ʼach, po grecku adelfòs. Do wymienionych w Biblii rodzonych braci, czyli dzieci tego samego ojca i tej samej matki, należą m.in.: Kain i Abel, synowie Adama i Ewy (Rdz 4:1, 2; 1Jn 3:12); bliźniacy Jakub i Ezaw, synowie Izaaka i Rebeki (Rdz 25:24-26), oraz Jakub i Jan, synowie Zebedeusza i jego żony (Mt 4:21; 27:56; por. Sdz 8:19). Mojżesz i Aaron byli braćmi Miriam (Lb 26:59), a Łazarz był bratem Marty i Marii (Jn 11:1, 19). Słowo „bracia” może się też odnosić do braci przyrodnich — do synów tego samego ojca, ale różnych matek, jak np. 12 synów Jakuba urodzonych przez cztery kobiety (Rdz 35:22-26; 37:4; 42:3, 4, 13), albo do synów jednej matki, ale różnych ojców, jak w wypadku Jezusa i jego braci oraz najprawdopodobniej Dawida w stosunku do jego sióstr (2Sm 17:25; 1Kn 2:13-16; Mt 13:55; zob. śródtytuł „Bracia Jezusa”).

Jednakże w Biblii wyraz „brat” nie oznacza wyłącznie brata rodzonego lub przyrodniego. Abraham nazywał bratem swego bratanka Lota, a Laban — swego siostrzeńca Jakuba (Rdz 11:27; 13:8; 14:14, 16; 29:10, 12, 15; por. Kpł 10:4). W Izraelu braterskie stosunki łączyły również członków tego samego plemienia (Lb 8:26; 2Sm 19:12, 13), a w szerszym sensie wszystkich Izraelitów, gdyż pochodzili oni od wspólnego przodka, Jakuba, i byli zjednoczeni w wielbieniu tego samego Boga, Jehowy (Wj 2:11; Pwt 15:12; Mt 5:47; Dz 3:17, 22; 7:23; Rz 9:3). Braćmi nazywano nawet Edomitów, którzy byli spokrewnieni z Izraelitami, ponieważ wywodzili się od Abrahama poprzez Ezawa, bliźniaczego brata Jakuba (Lb 20:14). „Braterstwo” (hebr. ʼachawáh) łączyło też zjednoczone królestwa Judy i Izraela (Za 11:14).

Słowo „bracia” odnosi się również do osób działających wspólnie, mających takie same cele. Na przykład król Tyru Chiram nazwał Salomona swym bratem nie tylko dlatego, że byli sobie równi rangą, ale prawdopodobnie także dlatego, że brali udział we wspólnym przedsięwzięciu — Chiram dostarczał Salomonowi drewna i innych materiałów na budowę świątyni (1Kl 5:1-12; 9:13). „Oto jak dobrze i jak miło, gdy bracia mieszkają ze sobą w jedności!” — napisał Dawid, wskazując, że samo pokrewieństwo nie jest gwarancją pokoju i jedności między braćmi (Ps 133:1). Dawid uważał Jonatana za brata, choć nie byli synami tych samych rodziców; łączyły ich jednak wspólne zainteresowania i wzajemne przywiązanie (2Sm 1:26). Braćmi można nazwać także ludzi mających podobne charaktery i skłonności, dobre lub złe (Prz 18:9).

W czasach patriarchów oraz w okresie obowiązywania Prawa Mojżeszowego bracia mieli pewne przywileje i obowiązki. Po śmierci ojca pierworodny syn, a więc najstarszy brat, otrzymywał w dziedzictwie podwójny dział oraz przejmował obowiązki głowy rodziny. Rodzony brat miał pierwszeństwo przed innymi osobami, gdy chodziło o prawo do wykupu, zawarcia małżeństwa lewirackiego oraz wystąpienia w roli mściciela krwi (Kpł 25:48, 49; Pwt 25:5). Kazirodcze związki między bratem i siostrą były w Prawie Mojżeszowym surowo zabronione (Kpł 18:9; Pwt 27:22).

Więź braterską przypomina duchowa więź zespalająca członków zboru chrześcijańskiego. Zresztą Jezus nazwał swych uczniów braćmi (Mt 25:40; 28:10; Jn 20:17). Znaczenie tej więzi podkreślił słowami: „Każdy, kto wykonuje wolę mojego Ojca (...), ten właśnie jest mi bratem i siostrą, i matką” (Mt 12:48-50). Dlatego krewnych nie wolno kochać bardziej niż Chrystusa, a nawet ze względu na niego trzeba być gotowym ich opuścić, jeśli zajdzie taka konieczność (Mt 10:37; 19:29; Łk 14:26). Może się też zdarzyć, że brat wyda brata na śmierć (Mk 13:12). Słowem „bracia” określono nie tylko najbliższych współpracowników Jezusa, ale cały zbór (Mt 23:8; Heb 2:17), „całą społeczność braci”, „którzy zajmują się świadczeniem o Jezusie” (1Pt 2:17; 5:9; Obj 19:10). Ta społeczność duchowych braci okazuje sobie prawdziwą „miłość braterską” (Rz 12:10; Heb 13:1).

Gdy podczas Pięćdziesiątnicy apostoł Piotr przemawiał do ludzi przybyłych z dalekich krain, m.in. prozelitów, nazwał ich wszystkich braćmi (Dz 2:8-10, 29, 37). Czasami o chrześcijanach płci męskiej mówiono „bracia”, a o chrześcijankach — „siostry” (1Ko 7:14, 15), lecz na ogół określenie „bracia” było przyjętym sposobem zwracania się do grup składających się i z mężczyzn, i z kobiet (Dz 1:15; Rz 1:13; 1Ts 1:4). W takim znaczeniu słowo to występuje we wszystkich natchnionych listach z wyjątkiem trzech (Tytusa, 2 Jana i Judy) oraz w dziełach pisarzy wczesnochrześcijańskich. Apostołowie ostrzegali przed „fałszywymi braćmi”, którzy mieli się pojawić w zborach (2Ko 11:26; Gal 2:4).

Bracia Jezusa. W Ewangeliach, w Dziejach Apostolskich i dwóch listach Pawła wspomniano o „braciach Pana”, „bracie Pana”, „jego braciach” i „jego siostrach”; imiennie wymieniono czterech braci: Jakuba, Józefa, Szymona i Judasa (1Ko 9:5; Gal 1:19; Mt 12:46; 13:55, 56; Mk 3:31; Łk 8:19; Jn 2:12; Dz 1:14). W świetle takich dowodów większość biblistów zgadza się, że Jezus miał co najmniej czterech braci i dwie siostry i że wszyscy oni urodzili się Józefowi i Marii w naturalny sposób po cudownych narodzinach Jezusa.

Twierdzenie, jakoby bracia Jezusa byli synami Józefa z poprzedniego małżeństwa lub z małżeństwa lewirackiego z bratową, jest zupełnie bezpodstawne. Biblia w żaden sposób tego nie sugeruje. Hipoteza, według której słowo „brat” (adelfòs) oznacza w tym wypadku „kuzyna” (anepsiòs), nie powstała wcześniej niż w 383 r. n.e. i przypisuje się ją Hieronimowi. Jednak Hieronim nie przytoczył żadnych uzasadniających ją argumentów, a w późniejszych pismach wyraził nawet pewne wątpliwości wobec swej „teorii kuzynów”. Biblista J. B. Lightfoot napisał: „Św. Hieronim nie oparł swej teorii na tradycji, a zatem dowodów na jej poparcie należy szukać wyłącznie w Piśmie Świętym. Zbadałem biblijne świadectwo i stwierdziłem, że (...) argumenty na rzecz tej teorii są znacznie słabsze niż argumenty przeciwko niej, należy więc ją odrzucić” (St. Paul’s Epistle to the Galatians, Londyn 1874, s. 258).

Gdy w Pismach Greckich jest mowa o siostrzeńcu lub kuzynie, nie pojawia się słowo adelfòs. W takich sytuacjach wyjaśniano, o jakie pokrewieństwo chodzi; czytamy np. o „synu siostry Pawła” czy „Marku, kuzynie [anepsiòs] Barnabasa” (Dz 23:16; Kol 4:10). W Łukasza 21:16 występuje zarówno greckie słowo syggenòn („krewni”, np. kuzyni), jak i adelfòn („bracia”), co wskazuje, że w Pismach Greckich słowa te nie są używane zamiennie.

Skoro wtedy, gdy Jezus pełnił swą służbę, ‛jego bracia nie wierzyli w niego’, wyrażenie „jego bracia” z pewnością nie może się odnosić do braci w sensie duchowym (Jn 7:3-5). Jezus wyraźnie pokazał różnicę między swymi cielesnymi braćmi a uczniami, którzy uwierzyli w niego i byli jego braćmi duchowymi (Mt 12:46-50; Mk 3:31-35; Łk 8:19-21). Wzmianka o tym, że cieleśni bracia nie wierzyli w Jezusa, wyklucza utożsamianie ich z apostołami noszącymi te same imiona: Jakubem, Szymonem i Judasem. Poza tym w Biblii braci Jezusa wyraźnie odróżniono od jego uczniów (Jn 2:12).

Również stosunki łączące cielesnych braci Jezusa z jego matką, Marią, wskazują, że byli to jej synowie, a nie dalsi krewni. Zazwyczaj wymieniano ich razem z nią. Pogląd, iż Maria z Józefem mieli inne dzieci, potwierdzają też biblijne wypowiedzi o tym, że Jezus był „pierworodnym” Marii (Łk 2:7) i że Józef „z nią nie współżył, dopóki nie urodziła syna” (Mt 1:25). Nawet mieszkańcy Nazaretu rozpoznawali Jezusa jako „brata Jakuba i Józefa, i Judasa, i Szymona”, dodając: „A jego siostry — czyż nie są tu wśród nas?” (Mk 6:3).

W związku z powyższymi wersetami nasuwa się pytanie: Dlaczego więc Jezus tuż przed śmiercią nie powierzył swej matki, Marii, opiece cielesnych braci, lecz apostoła Jana? (Jn 19:26, 27). Najwyraźniej dlatego, że apostoł Jan, jego kuzyn, dowiódł swej wiary i Jezus szczególnie go miłował. Ta duchowa więź była dla niego ważniejsza od cielesnej; ponadto nic nie wskazuje na to, by bracia Jezusa już wtedy byli jego uczniami.

Po zmartwychwstaniu Jezusa jego bracia zmienili swe sceptyczne nastawienie, bo gdy wstąpił do nieba, razem z matką i apostołami zebrali się na modlitwie (Dz 1:14). Zapewne więc znaleźli się też w gronie uczniów, na których w dniu Pięćdziesiątnicy został wylany duch święty. Brat Jezusa Jakub odegrał szczególną rolę wśród starszych należących do ciała kierowniczego w Jerozolimie i napisał list noszący jego imię (Dz 12:17; 15:13; 21:18; Gal 1:19; Jak 1:1). Inny brat Jezusa, Juda, również napisał taki list (Judy 1, 17). Paweł nadmienił, że przynajmniej niektórzy z braci Pana byli żonaci (1Ko 9:5).

Zobacz MIEDŹ, MOSIĄDZ, BRĄZ.

Zarost poniżej ust, na szczękach i podbródku. W Pismach Hebrajskich brodę określa słowo zakán; inne słowo, safám, odnoszące się do wargi, bywa tłumaczone na „broda”, „wąsy”, „usta”, „wargi”. Niekiedy słowo zakán oznacza nie zarost, lecz dolną, wystającą część twarzy (Kpł 13:29, 30; 14:9).

Wśród starożytnych ludów wschodnich, łącznie z Izraelitami, brodę uważano za oznakę męskiej godności. Prawo dane przez Boga Izraelowi zabraniało ścinania włosów „na wysokości pejsów” (między uchem a okiem) i skraju brody (Kpł 19:27; 21:5). Zakaz ten z pewnością wynikał stąd, że u niektórych narodów pogańskich był to element praktyk religijnych.

Niekiedy na znak głębokiego żalu, wstydu bądź upokorzenia mężczyzna rwał sobie włosy z brody albo przestawał pielęgnować brodę lub wąsy (Ezd 9:3). Prawdopodobnie po zaniedbanym zaroście Mefiboszeta, syna Jonatana, Dawid rozpoznał, że gdy uciekał z powodu buntu Absaloma, Mefiboszet rzeczywiście był pogrążony w żalu, wbrew oszczerczym twierdzeniom jego sługi Ciby (2Sm 16:3; 19:24-30). Zgolenie brody obrazowało nieszczęście lub wielką rozpacz wywołaną nieszczęściem (Iz 7:20; 15:2; Jer 48:37; Eze 5:1).

Gdy w 607 r. p.n.e. została zniszczona Jerozolima, mężczyźni z Szechem, Szilo i Samarii na znak żalu zgolili sobie brody, rozdarli szaty i zrobili nacięcia na ciele. Przynieśli też ofiary do domu Jehowy, ale bezkrwawe; prawdopodobnie chcieli je złożyć na miejscu, gdzie wcześniej stała świątynia (Jer 41:5). Postępowanie tych mężczyzn nie było w pełni zgodne z Prawem Bożym — np. wbrew wyraźnemu zakazowi zrobili na sobie nacięcia (Kpł 19:28; 21:5).

Przywiązywanie wagi do wyglądu brody miało wpływ na to, jak Achisz, król Gat, potraktował Dawida, który udawał przed nim obłąkanego. Między innymi okoliczność, że Dawid ślinił sobie brodę, przekonała Achisza, iż ma do czynienia z szaleńcem (1Sm 21:13). Kiedy w późniejszym okresie Chanun, król Ammonitów, upokorzył posłańców Dawida, do połowy obcinając im brody, ten życzliwie pozwolił, by zamieszkali w Jerychu, dopóki im one nie odrosną. Ammonici wiedzieli, że tym czynem znieważyli Dawida i stali się dla niego „odrażającą wonią”, więc zaczęli się przygotowywać do wojny (2Sm 10:4-6; 1Kn 19:1-6).

Jeszcze przed wejściem w życie przymierza Prawa mężczyźni zwyczajowo nosili brody. Hebrajczycy nie stawiali sobie pomników, ale w Egipcie, Mezopotamii i innych krajach Bliskiego Wschodu