a każda dziedziczna posiadłość wracała do pierwotnego właściciela. Wyjątek stanowiły domy w miastach otoczonych murem, które nie należały początkowo do Lewitów. Postanowienie to zabezpieczało Izraelitów przed popadnięciem w beznadziejne długi i ubóstwo. Nawet ktoś, kto źle gospodarował swymi dobrami, nie tracił na zawsze rodzinnego dziedzictwa (Kpł 25:10-41).

Ścisłe trzymanie się prawa Bożego przyczyniałoby się do stabilności gospodarki, wolnej od wielkich długów państwowych i wewnętrznych. Izraelitów zapewniono: „Bo Jehowa, twój Bóg, będzie ci błogosławił, tak jak ci obiecał, i będziesz pożyczał pod zastaw wielu narodom, podczas gdy sam nie będziesz się zapożyczał” (Pwt 15:6).

Nadużycia. Kiedy Izrael popadł w niewierność, zaczęto źle traktować dłużników będących w potrzebie. Okoliczność, że dłużnicy przyłączyli się do wyjętego spod prawa Dawida, wskazuje, iż byli ciemiężeni przez wierzycieli (1Sm 22:2). Jak się wydaje, powszechne było żądanie odsetek od pożyczek udzielanych rodakom (Iz 24:2). Jehowa za pośrednictwem proroka Amosa potępił Izraelitów za to, że sprzedawali „ubogiego za cenę pary sandałów” (Am 2:6). A przez Ezechiela zganił ich za pobieranie odsetek i nieuczciwe bogacenie się kosztem swych towarzyszy (Eze 22:12).

Po powrocie z niewoli babilońskiej Żydzi nie przestrzegali prawa Bożego zakazującego pożyczania na procent zubożałym rodakom, co doprowadziło do opłakanej sytuacji. W czasach Nehemiasza wielu Izraelitów musiało dać w zastaw swoje domy, pola, a nawet synów i córki. Po udzielonych przez niego upomnieniach sprawy zostały jednak uporządkowane — wierzyciele zgodzili się oddać zastaw dłużnikom i nie żądać od nich odsetek (Neh 5:1-13).

Przykłady podane przez Jezusa. W I wieku n.e. relacje między dłużnikiem a wierzycielem były dobrze znane Żydom, toteż Jezus nawiązywał do tego w swych przykładach. Chcąc podkreślić potrzebę przebaczania, opowiedział o niegodziwym niewolniku, któremu darowano dług w wysokości 60 milionów denarów (ok. 40 milionów dolarów). Niewolnik ten kazał jednak wtrącić do więzienia swego współniewolnika, który był mu winien 100 denarów (ok. 70 dolarów) (Mt 18:23-33). Przykład o dwóch niewolnikach, z których jednemu darowano 500 denarów (ok. 350 dolarów), a drugiemu 50 denarów (ok. 35 dolarów), uwypukla zasadę: „Komu mało przebaczono, ten mało miłuje” (Łk 7:41-47). Mądre korzystanie z „nieprawego” (materialnego) bogactwa w celu nawiązania przyjaźni z Bogiem zostało zilustrowane przykładem szafarza, który wiedząc, że straci swe stanowisko, sprytnie je wykorzystał do zyskania sobie przyjaźni dłużników swego pana przez zredukowanie ich długów (Łk 16:1-9).

Inne długi. W Piśmie Świętym słowa „dług” i „dłużnik” są również używane w odniesieniu do innych zobowiązań niż te wynikające z zaciągnięcia pożyczki. Zapłatę należną robotnikowi określono słowem oznaczającym „dług” (Rz 4:4, por. Bg). Grzesznicy są w pewnym sensie dłużnikami tych, wobec których przewinili, i dlatego muszą zabiegać o ich przebaczenie. To, czy Bóg przebaczy komuś jego „winy” (dosł. „długi”), zależy od tego, czy dana osoba przebaczy tym, którzy wobec niej są „winni” (dosł. „dłużnikom”) (Mt 6:12, 14, 15, por. NTint; Łk 13:4). Nawiązując do obowiązku głoszenia „dobrej nowiny”, apostoł Paweł nazwał siebie „dłużnikiem” wszystkich ludzi (Rz 1:14, 15). Poganie, którzy uwierzyli w Chrystusa, byli w gruncie rzeczy „dłużnikami” chrześcijan pochodzenia żydowskiego z Jerozolimy, gdyż zawdzięczali im korzyści duchowe. Dlatego zupełnie stosowne było to, że wspierali materialnie swych ubogich żydowskich braci (Rz 15:26, 27).

Według pierwotnego zamierzenia Bożego ludzie mieli żyć wiecznie. Nasz praojciec, Adam, był człowiekiem doskonałym i gdyby dochował posłuszeństwa Bogu, mógł się cieszyć bezkresnym życiem (Rdz 2:15-17). Stracił jednak tę sposobność, ponieważ się zbuntował, a cała ludzkość odziedziczyła po nim grzech i śmierć (Rz 5:12).

W czasach patriarchów. Przed potopem długość życia człowieka sięgała prawie 1000 lat (Rdz 5:5-29). Były to czasy bliższe początkowej doskonałości, dlatego ludzie dożywali wtedy bardziej sędziwego wieku niż późniejsze pokolenia. Według zachowanych informacji najdłużej żyjącym człowiekiem był Metuszelach, który zmarł w wieku 969 lat. Po potopie długość życia ludzkiego drastycznie się skróciła.

Niektórzy uważają, że lata podawane w odniesieniu do okresu przedpotopowego w rzeczywistości były miesiącami. Taki pogląd nie znajduje jednak potwierdzenia w Biblii. Gdyby rok liczył tylko 30 dni, znaczyłoby to, że Enosz został ojcem, mając niecałe osiem lat, a inni, np. Kenan, Mahalalel czy Henoch, nie mieli wtedy nawet sześciu lat (Rdz 5:9, 12, 15, 21). Z zestawienia Rodzaju 7:11 z 8:3, 4 wynika, iż 150 dni równało się pięciu miesiącom. Ponadto Biblia wspomina o dziesiątym miesiącu oraz o 40 dniach i dwóch okresach siedmiodniowych następujących po sobie w ciągu tego samego roku. Najwyraźniej więc rok miał 12 miesięcy (Rdz 8:5, 6, 10, 12-14).

Od czasów Mojżesza. Około 3500 lat temu Mojżesz napisał o długości życia: „Samych w sobie dni naszych lat jest lat siedemdziesiąt; a jeśli dzięki szczególnej sile jest lat osiemdziesiąt, i tak zmierzają do niedoli oraz rzeczy szkodliwych” (Ps 90:10). Do dzisiaj niewiele się pod tym względem zmieniło.

Od stuleci ludzie na próżno starają się zwiększyć maksymalną długość swego życia. Trzeba jednak przyznać, że w wielu krajach udało się wydłużyć jego przeciętne trwanie. Niemniej w pewnym dziele wyjaśniono: „Średnia długość życia w Stanach Zjednoczonych wzrosła z jakichś 47 lat na przełomie wieków [XIX i XX] do przeszło 73 lat w dobie obecnej, czyli o ponad 25 lat. (...) Ale uważna analiza tych danych prowadzi do wniosku, że wspomniany wzrost wynika nie tyle ze zwiększenia naturalnej długości życia, ile ze zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów” (J. Fries i L. Crapo, Vitality and Aging, 1981, ss. 74, 75).

Prawie 2000 lat temu Jezus Chrystus oświadczył, że nikt nie może „dodać łokcia do długości swego życia” (Łk 12:25). Ale oznajmił też: „To, co niemożliwe u ludzi, jest możliwe u Boga” (Łk 18:27). Za pośrednictwem proroka Izajasza Bóg zapowiedział: „Dni mego ludu będą jak dni drzewa” (Iz 65:22). A w Izajasza 25:8 czytamy, że Bóg ‛pochłonie śmierć na zawsze i Wszechwładny Pan, Jehowa, otrze łzy z każdego oblicza’. Obietnicę tę powtórzono w ostatniej księdze biblijnej: „I otrze z ich oczu wszelką łzę, i śmierci już nie będzie ani żałości, ani krzyku, ani bólu już nie będzie” (Obj 21:4).

[Tabela na stronie 471]

DŁUGOŚĆ ŻYCIA PATRIARCHÓW

Imię

Rodzaju

Długość życia (w latach)

Adam

5:5

930

Set

5:8

912

Enosz

5:11

905

Kenan

5:14

910

Mahalalel

5:17

895

Jared

5:20

962

Henoch

5:23

365

Metuszelach

5:27

969

Lamech

5:31

777

Noe

9:29

950

Sem

11:10, 11

600

Arpachszad

11:12, 13

438

Szelach

11:14, 15

433

Eber

11:16, 17

464

Peleg

11:18, 19

239

Reu

11:20, 21

239

Serug

11:22, 23

230

Nachor

11:24, 25

148

Terach

11:32

205

Abraham

25:7

175

Izaak

35:28

180

Jakub

47:28

147

Odpowiednik hebrajskiego wyrazu maʽacád, który oznacza narzędzie używane do obróbki drewna, a nawet żelaza (Iz 44:12; Jer 10:3). Rdzeń, od którego prawdopodobnie pochodzi to hebrajskie określenie, bywa łączony ze słowami w pokrewnych językach oznaczającymi „żąć”, „odcinać”. Dlatego w słowniku L. Koehlera i W. Baumgartnera zdefiniowano je jako „dłuto” (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 550). Współczesne dłuto składa się z rączki i ostrza. Zdaniem innych maʽacád to raczej coś w rodzaju siekiery, gdyż takie jest znaczenie tego słowa w późniejszej hebrajszczyźnie. Według nich chodzi o toporek ciesielski.

W proroctwach biblijnych „dni ostatnie”, „koniec dni” lub podobne wyrażenia oznaczają okres będący punktem kulminacyjnym pewnych wydarzeń historycznych (Eze 38:8, 16; Dn 10:14). „Koniec dni” zapowiadany przez określone proroctwo rozpoczyna się wraz z nadejściem opisanych w nim wypadków. A o świadkach jego spełniania się można powiedzieć, że żyją w „dniach ostatnich” czy też „pod koniec dni”. W zależności od charakteru danego proroctwa może chodzić o zaledwie kilka lat lub o znacznie dłuższy okres, a nawet o kilka odległych od siebie okresów.

Proroctwo Jakuba. Kiedy Jakub oznajmił swym synom: „Zbierzcie się, żebym wam mógł powiedzieć, co was spotka pod koniec dni [„w czasach późniejszych”, BT]” (Rdz 49:1), chodziło mu o przyszłe czasy, w których miały zacząć się spełniać jego słowa. Przeszło 200 lat wcześniej Jehowa zapowiedział, że potomstwo jego dziadka Abrama (Abrahama) będzie ciemiężone przez 400 lat (Rdz 15:13). A zatem dopiero po upływie tego okresu mógł się rozpocząć „koniec dni”, o którym mówił Jakub (szczegółową analizę 49 rozdz. Rodzaju przedstawiono pod hasłami omawiającymi poszczególnych synów Jakuba). Można się też spodziewać, że proroctwo to spełni się także na duchowym „Izraelu Bożym” (Gal 6:16; Rz 9:6).

Proroctwo Balaama. Zanim Izraelici wkroczyli do Ziemi Obiecanej, prorok Balaam oświadczył Balakowi, królowi Moabu: „Przyjdź, oznajmię