kwarc w najczystszej postaci; składa się z krzemu i tlenu. Ma charakterystyczną sześcioboczną strukturę i występuje prawie we wszystkich rodzajach skał; jest bezbarwny, pozbawiony zmętnień i odznacza się szklistym połyskiem. Jest znacznie twardszy niż inne powszechnie spotykane minerały i czasami wyrabia się z niego biżuterię.

Okoliczność, iż Hiob wymienił „kryształ górski” (hebr. gawísz) razem z koralem i perłami, wskazuje na jego stosunkowo wysoką wartość w owych czasach, choć dla Hioba żaden z tych klejnotów nie był tak cenny jak mądrość (Hi 28:18). W Księdze Objawienia wspomniano o jasnym, czystym, błyszczącym krysztale (gr. krýstallos) w związku z „morzem szklanym podobnym do kryształu”, w opisie blasku świętego miasta, Nowej Jerozolimy, przypominającego „krystalicznie lśniący kamień jaspisu”, oraz w opisie „rzeki wody życia, czystej jak kryształ” (Obj 4:6; 21:11; 22:1).

Bardzo twardy kamień, twardszy od stali. Jest tak twardy, że przy uderzaniu o siebie dwóch jego kawałków powstają iskry, od których można rozpalić ogień. W Biblii krzemień pojawia się w figurach stylistycznych ilustrujących takie cechy, jak: twardość, trwałość i odporność na sprzeciw (Iz 5:28; 50:7; Eze 3:9).

Krzemień występuje w skałach wapiennych i pokładach kredy w Izraelu oraz w pn. części półwyspu Synaj. Wykazuje dobrą łupliwość i ma błyszczącą powierzchnię przełamu. Odłamki krzemienia mają bardzo ostre krawędzie, co zostało szybko zauważone i wykorzystane przez człowieka. Od najdawniejszych czasów z kamienia tego wyrabiano noże, ostrza siekier, dłuta, groty do włóczni i strzał oraz inne narzędzia i rodzaje broni. Właśnie krzemieniem żona Mojżesza obrzezała syna; a gdy Izraelici doszli do Gilgal, podobny zabieg z powodzeniem wykonano przy pomocy krzemiennych noży (Wj 4:25; Joz 4:19; 5:2, 3, 8, 9). Na pustkowiu Jehowa wydobył z krzemiennej skały wodę dla swego ludu (Pwt 8:15; Ps 114:8).

(hebr. síach).

Niska, silnie rozgałęziona roślina drzewiasta. Hebrajskie słowo síach pojawia się w Biblii tylko cztery razy: w Rodzaju 2:5; 21:15 i Hioba 30:4, 7. Niektóre drzewa występujące w Palestynie właściwie zaliczają się do krzewów, np. jałowiec, szydlica czy janowiec, a inne przypominają krzewy rozmiarem i wyglądem, np. akacja, mirt, styrakowiec, tamaryszek i wierzba.

Pod krzewem na pustkowiu Beer-Szeby zrozpaczona Hagar porzuciła Ismaela (Rdz 21:15), a Hiob oznajmił, że mieszkańcy bezwodnej okolicy zrywają „słone ziele koło krzaków” i wydają okrzyki pośród krzewów (Hi 30:4, 7).

Płonący krzew, który przykuł uwagę Mojżesza i przy którym rozmawiał z nim anioł Jehowy, prawdopodobnie był jakimś ciernistym krzewem (hebr. senéh) (Wj 3:2-5; Pwt 33:16). Gdy chrześcijańscy pisarze Pism Greckich nawiązywali do tego zdarzenia, używali greckiego słowa bátos, oznaczającego jeżynę lub jakikolwiek kolczasty krzew (Mk 12:26; Łk 20:37; Dz 7:30, 35). Z tego powodu niektórzy leksykografowie uważają, że ów ciernisty krzew (senéh) to jeżyna Rubus sanctus, często spotykana na terenie Syrii i sporych obszarach Palestyny. Ale współcześnie roślina ta nie występuje w stanie dzikim na półwyspie Synaj. Dlatego zdaniem innych chodzi raczej o jakiś gatunek akacji, gdyż to cierniste, podobne do krzewu drzewo jest bardzo rozpowszechnione w tym regionie. Nie można jednak jednoznacznie ustalić, jaka to była roślina.

Zobacz PAL MĘKI.

Zobacz WÓDZ, DOSTOJNIK, KSIĄŻĘ.

Hebrajskie słowo séfer („książka; list; pismo”) jest spokrewnione z czasownikiem safár („liczyć”) oraz rzeczownikiem sofér („pisarz; przepisywacz; uczony w piśmie”) (Rdz 5:1; Sdz 5:14; 2Sm 11:15; Neh 13:13; Iz 29:12; 22:10). Gdy mowa o urzędowych pismach, séfer bywa oddawane przez „spisany dokument”, „świadectwo” oraz „akt” (Est 9:25; Jer 3:8; 32:11). Po grecku „książka” to bíblos, a zdrobniałą formę tego wyrazu — biblíon (dosł. „książeczka”) — tłumaczy się na „księga”, „świadectwo” bądź też „zwój” (Mk 12:26; Heb 9:19, Int; Mt 19:7; Łk 4:17). Od tych greckich określeń pochodzi słowo „Biblia” (zob. BIBLIA).

W dawnych czasach „książką” mogła być tabliczka lub zbiór tabliczek (z gliny, kamienia, wosku, woskowanego drewna, metalu, kości słoniowej), a nawet skorup glinianych (ostraków). Potem pisano na zwojach, które sporządzano z łączonych ze sobą arkuszy papirusu, pergaminu (skór zwierzęcych, np. owczych lub kozich) albo jego szlachetniejszej odmiany — welinu (wytwarzanego ze skór cielęcych), później również płótna i papieru czerpanego. W końcu książka przybrała postać oprawnego tomu, składającego się z zapisanych bądź zadrukowanych arkuszy, które