można wiele osiągnąć (Mt 17:20; Łk 17:6). W Palestynie rośnie dziko kilka gatunków gorczycy, a gorczyca czarna (Brassica nigra) jest powszechnie uprawiana. W dobrej glebie po kilku miesiącach z nasienia wyrasta podobna do drzewa roślina o wysokości do 4,5 m, której główna łodyga może osiągać grubość ramienia dorosłego mężczyzny. Kwiaty są żółte, a liście postrzępione i ciemnozielone. W łuszczynie znajduje się kilka nasion; nasiona gorczycy czarnej są brunatne. Jesienią łodygi i pędy gorczycy twardnieją i sztywnieją, dzięki czemu mogą utrzymać ptaki, np. zięby i makolągwy, które żywią się ich nasionami.

Niektórzy podnoszą zarzut, że nasienie gorczycy nie jest „najdrobniejsze” ze wszystkich nasion, gdyż np. nasiona storczyków są mniejsze, i że gorczyca wcale nie staje się „drzewem”, ale trzeba pamiętać, iż Jezus używał języka zrozumiałego dla jego słuchaczy. Dla nich nasienie gorczycy istotnie należało do najmniejszych spośród tych, które znali. Warto też zauważyć, że Arabowie nazywają „drzewami” nawet rośliny mniejsze od gorczycy (Mt 13:31, 32).

Zobacz ZAZDROŚĆ, GORLIWOŚĆ.

Określenie odróżniające apostoła Szymona od innego apostoła, Szymona Piotra; zapewne w podobnym celu Mateusz i Marek używają przydomka „Kananejczyk” (Mt 10:4; Mk 3:18; Łk 6:15; Dz 1:13). Nazywanie Szymona „gorliwym” (gr. zelotés) wcale nie musi oznaczać, iż był kiedyś członkiem ugrupowania politycznego zwanego zelotami; może po prostu nawiązywać do cech jego osobowości.

(hebr. merorím).

W noc paschalną Izraelici mieli oprócz pieczonego baranka i przaśnego chleba jeść gorzkie zioła (Wj 12:8) i w przyszłości tak właśnie obchodzić Paschę (Lb 9:11). Nie powiedziano, jakie konkretnie były to zioła. Najwyraźniej miały przypominać Izraelitom o gorzkich przeżyciach z okresu niewoli egipskiej.

To samo hebrajskie słowo (merorím) występuje w Lamentacjach 3:15 i zazwyczaj jest oddawane przez „gorycz” lub „rzeczy gorzkie”, choć niektórzy opowiadają się za „gorzkimi ziołami” jako stosowniejszym tłumaczeniem, harmonizującym z wymienionym w tym wersecie piołunem.

Greckie słowo pandocheíon dosłownie znaczy „miejsce, gdzie przyjmuje się wszystkich”, i odnosi się do zajazdu, w którym podróżni mogli znaleźć nocleg dla siebie i swych zwierząt. Być może starożytne gospody na Bliskim Wschodzie przypominały te, które wybudowano w nowszych czasach. Na ogół jest to ogrodzony murem plac z tylko jednym wejściem. Wzdłuż muru, na podwyższeniu, znajdują się pozbawione sprzętów pokoje przeznaczone dla podróżnych i ich rzeczy. Do pokoi wchodzi się z wewnętrznego dziedzińca, na którym zostawia się zwierzęta; na jego środku często znajduje się studnia. W starożytności właściciele gospody dbali o zaspokojenie podstawowych potrzeb podróżnych i troszczyli się o osoby pozostawione pod ich opieką, a za swe usługi otrzymywali zapłatę (Łk 10:33-35).

1. Region Egiptu, w którym przez 215 lat (1728-1513 p.n.e.) mieszkali Izraelici (Rdz 45:10; 47:27). Dokładne położenie ziemi Goszen jest niepewne; najprawdopodobniej leżała we wsch. części delty Nilu, na pograniczu właściwego Egiptu. Wskazuje na to okoliczność, że Józef wyruszył do Goszen ze swego domu w Egipcie, by spotkać się z ojcem (który jechał z Kanaanu) (Rdz 46:28, 29). Tłumaczenie w greckiej Septuagincie pozwala przypuszczać, iż ziemia Goszen leżała niedaleko Wadi Tumilat.

Faraon trzymał w Goszen bydło; również Hebrajczycy wypasali tam swe trzody i stada (Rdz 47:1, 4-6; 50:8). Określenie ‛najlepsza część ziemi egipskiej’ jest najwyraźniej względne — chodziło o najbujniejsze pastwiska, które najbardziej odpowiadały szczególnym potrzebom rodziny Jakuba. Wygląda na to, iż ziemię Goszen nazywano też „ziemią Rameses” (Rdz 47:6, 11). Począwszy od czwartej plagi, Jehowa wyróżnił ów region, tak iż omijały go kolejne klęski (Wj 8:22; 9:26).

2. Miasto w górzystym regionie Judy (Joz 15:20, 48, 51). Niektórzy uczeni przypuszczają, że leżało w miejscu dzisiejszej Dahiriji, ok. 18 km na pd. zach. od Hebronu. „Ziemia Goszen” wspomniana w Jozuego 10:41 i 11:16 to najpewniej okręg w pobliżu tego miasta, obejmujący górzysty teren między Hebronem a Negebem.

Zobacz DROGA, GOŚCINIEC.

Serdeczne i życzliwe przyjęcie gości — znajomych lub zupełnie obcych. W Biblii „gościnność” jest odpowiednikiem greckiego wyrazu filoksenía, który dosłownie znaczy „miłość (sympatia, życzliwość) do obcych”.

W czasach starożytnych. W czasach patriarchalnych szczególną gościnność okazywali Semici, chociaż przejawiali ją również Egipcjanie i inne narody. Troska o podróżnych stanowiła nieodłączny element życia; przybysza przyjmowano