A zatem nawet w tak podeszłym wieku „starszy” Jan ogromnie pokrzepił i umocnił zbory z Azji Mniejszej oraz wszystkich chrześcijan czytających te listy.

(prawdopodobnie: „oby [Bóg] odpowiedział; [Bóg] odpowiedział”).

Gadyta mieszkający w Baszanie (1Kn 5:11, 12).

Miasto w górzystym regionie Judy (Joz 15:20, 48, 53). Bywa utożsamiane z dzisiejszym Bani Naʽim, położonym ok. 5 km na wsch. pd. wsch. od Hebronu.

Przodek Marii, matki Jezusa; żył pięć pokoleń przed nią (Łk 3:24).

Przeciwnik Mojżesza, do którego Paweł przyrównał odstępców sprzeciwiających się prawdzie (2Tm 3:8, 9). Jannesa i Jambresa, których ‛szaleństwo stało się wyraźne dla wszystkich’, nie wspomniano imiennie w Pismach Hebrajskich, ale powszechnie się przyjmuje, że chodzi o dwóch znaczących ludzi z otoczenia faraona — być może kapłanów uprawiających magię — którzy sprzeciwiali się Mojżeszowi i Aaronowi podczas ich częstych wizyt na dworze (Wj 7:11, 12, 22; 8:17-19; 9:11). Pogląd ten popiera zdecydowana większość źródeł. Jednego lub obu tych ludzi wspominają niechrześcijańskie pisma Numeniosa, Pliniusza Starszego, Apulejusza, rękopisy z Kumran, Targum Jonatana i różne księgi apokryficzne.

(od rdzenia oznaczającego: „spocząć; osiąść”).

1. Miejsce przy granicy Efraima, utożsamiane zazwyczaj z Chirbat Janun, ok. 20 km na pd. wsch. od Samarii (Joz 16:5-7).

2. Miasto w królestwie dziesięcioplemiennym, za panowania Pekacha (ok. 778-759 p.n.e.) zajęte przez Tiglat-Pilesera III. Jego mieszkańcy poszli na wygnanie do Asyrii (2Kl 15:29). Nie wiadomo dokładnie, gdzie się znajdowało. Niektórzy wskazują na Januh, leżące ok. 10 km na wsch. od Tyru, inni jednak uważają, że umiejscawiałoby je to zbyt daleko na zach. od pozostałych miast wymienionych w 2 Królów 15:29. Większość znawców opowiada się za miejscem zwanym Tall an-Naʽma, położonym ok. 10 km na pn. wsch. od Kedeszu w Galilei.

(hebr. ròtem).

Janowiec (Retama raetam) to w rzeczywistości pustynny krzew z rodziny motylkowatych. W zidentyfikowaniu tej rośliny pomaga pokrewna arabska nazwa (ratam), z której wynika, że użycie w angielskiej Biblii króla Jakuba, a także w Biblii gdańskiej, wyrazu „jałowiec” jest niepoprawne.

Krzew ten należy do najliczniej występujących roślin na Pustkowiu Judzkim, półwyspie Synaj i w pozostałej części Arabii. Można go spotkać w wąwozach, na stokach, a nawet na otwartych piaszczystych obszarach pustyni, gdzie głęboko zapuszcza korzenie w poszukiwaniu wilgoci. Osiąga wysokość od 1 do 4 m, ma cienkie, rózgowate gałęzie oraz wąskie, proste liście. Gdy kwitnie, pęczki delikatnych kwiatów w kolorach od białego do różowego tworzą śliczny kobierzec zdobiący jałowe zbocza. Hebrajska nazwa tego krzewu (ròtem) najwyraźniej pochodzi od rdzenia oznaczającego „przymocować”, co wskazuje chyba na jego zdolność do utrzymania się na piaszczystych wydmach. Według Pliniusza giętkie gałęzie tej rośliny wykorzystywano do wiązania (Historia naturalis, XXIV, XL, 65).

Kiedy Eliasz uciekł na pustkowie przed gniewem Jezebel, to jak czytamy w 1 Królów 19:4, 5, „usiadł pod pewnym janowcem” i usnął. Mniejszy krzew zapewniłby niewielkie schronienie przed spiekotą na pustkowiu, ale w cieniu dużego można było przyjemnie odpocząć. Ten pustynny krzew wykorzystywano również na opał. Z jego drewna powstaje wysokiej jakości węgiel drzewny, który daje mocny żar.

Korzenie janowca są gorzkie i wywołują mdłości, toteż zdaniem niektórych wzmianka z Hioba 30:4 o tym, że pewnym osobom głodującym na jałowym pustkowiu służyły one za pokarm, może się odnosić do jadalnej pasożytniczej rośliny Cynomorium coccineum, rosnącej na tych korzeniach niczym grzyb. Możliwe też, że za czasów Hioba (ponad 3000 lat temu) istniała jeszcze jakaś inna niż rosnąca tam obecnie odmiana tego krzewu (Retama raetam). A Nogah Hareuveni tak napisał na temat Hioba 30:4: „Ponieważ korzenie janowca w przeciwieństwie do liści słonego ziela są w każdej postaci całkowicie niejadalne, Hiob zapewne mówi o korzeniach tej rośliny przekształconych w coś, co można sprzedać, by zarobić na chleb. Młodzieńcy gardzący Hiobem robili z nich żar i sprzedawali go na rynku” (Tree and Shrub in Our Biblical Heritage, Kiryat Ono 1984, s. 31). Dlatego niektórzy proponują tak zmienić znaki samogłoskowe w hebrajskim słowie przetłumaczonym na ‛ich pokarm’, żeby tekst brzmiał „ogrzewali się”.

Potomek Saula poprzez Jonatana, będący — jak wynika z rodowodu — ojcem trzech synów (1Kn 9:39-42). W 1 Kronik 8:36 nosi imię Jehoadda.

(„miesiąc księżycowy”).

Jeden z „synów” Joktana. Jego potomkowie być może osiedlili się w pd. części Półwyspu Arabskiego (Rdz 10:26-29; 1Kn 1:20; zob. JOKTAN).

Egipski niewolnik Szeszana, potomka Judy. Ponieważ Szeszan nie miał synów, dał swą córkę za żonę Jarsze, który został ojcem Attaja i w ten sposób podtrzymał ciągłość linii rodowej Szeszana (1Kn 2:34, 35).

Ojciec Henocha i przodek Jezusa żyjący przed potopem; należał do piątego pokolenia po Adamie (1Kn 1:2; Łk 3:37). Jared był synem Mahalalela i przeżył 962 lata (3566-2604 p.n.e.); dłużej od niego żył tylko jego wnuk Metuszelach. W wieku 162 lat Jared został ojcem Henocha, a potem miał jeszcze innych synów i córki (Rdz 5:15-20).

(„niech [Bóg] toczy spór; [Bóg] prowadzi [naszą] sprawę sądową”).

1. Syn Symeona (1Kn 4:24), najwyraźniej nazwany w innym miejscu Jachinem (Rdz 46:10; zob. JACHIN 1).

2. Jeden z dziewięciu naczelników, którzy z polecenia Ezdrasza mieli zachęcić Lewitów i netynejczyków, by przybyli nad rzekę Ahawa i dołączyli do wyruszających w drogę do Jerozolimy (Ezd 8:15-20).

3. Jeden z kilku członków rodzin kapłanów, którzy na wezwanie Ezdrasza „przyrzekli (...) przez uściśnięcie rąk”, że odprawią swe cudzoziemskie żony (Ezd 10:18, 19).

(od rdzenia oznaczającego: „być wysokim [wywyższonym]”).

1. Jedno z pięciu miast amoryckich biorących udział w ekspedycji karnej przeciwko Gibeonitom. Król Jarmutu, Piram, oraz jego sprzymierzeńcy zostali pokonani przez Jozuego. Później to miasto leżące w Szefeli przydzielono plemieniu Judy (Joz 10:3-5, 23-25; 12:7, 11; 15:20, 33, 35). Po powrocie z niewoli babilońskiej Judejczycy ponownie zamieszkali w Jarmucie (Neh 11:25, 29). To starożytne miasto utożsamia się obecnie z Chirbat Jarmuk (Tel Jarmut), leżącym ok. 26 km na zach. pd. zach. od Jerozolimy. Ze wzgórza, na którym jest usytuowane, widać nadmorską równinę aż do Gazy nad Morzem Śródziemnym.

2. Miasto na terytorium Issachara przydzielone Gerszonitom (Joz 21:27-29). Przypuszcza się, że jest tożsame z Ramot (1Kn 6:73) i Remet (Joz 19:21; zob. RAMOT 1).

Potomek Gada mieszkający w ziemi Baszan (1Kn 5:11, 14).

W Biblii jarzmem nazywa się nosidło, czyli zakładany na ramiona drążek do noszenia ładunków zawieszanych na jego końcach (por. Iz 9:4), albo drewnianą belkę lub ramę nakładaną na kark dwóch zwierząt (zazwyczaj było to bydło), by mogły ciągnąć wóz albo jakieś narzędzie rolnicze (Lb 19:2; Pwt 21:3; 1Sm 6:7). Jarzma zwierząt zwykle przymocowywano pasami okalającymi szyję. Niektóre zamiast pasów miały pionowe poprzeczki spuszczane po obu stronach szyi i przewiązane pod spodem rzemieniem. Inne jarzma wiązano do nasady rogów zwierzęcia. Starożytni Egipcjanie nosili wodę i inne ciężary na mniej więcej metrowych nosidłach, wyposażonych po obu stronach w sznurki do przywiązywania ładunku.

Określenia hebrajskie i greckie. Greckie słowa odnoszące się do jarzma (zygòs, zeúgos) pochodzą od czasownika zeúgnymi, który oznacza „ujarzmić; zaprząc; wiązać; połączyć; powiązać w pary”. Zazwyczaj zaprzęgano razem dwoje zwierząt, stąd greckie słowo zeúgos oznacza m.in. „zaprzęg” lub „parę” czegoś, np. turkawek (Łk 2:24; 14:19). Jego hebrajskim odpowiednikiem jest wyraz cémed, który może znaczyć „para” (Sdz