Ponadto mieszkańcy góry Seir zostali wydani na zagładę z rąk Ammonitów i Moabitów (2Kn 20:22, 23).

O świętej klątwie wspominają również niektóre proroctwa. W Malachiasza 4:5, 6 zapowiedziano pojawienie się „proroka Eliasza”, który miał działać, „zanim nadejdzie wielki i napawający lękiem dzień Jehowy”, żeby Jehowa „nie przyszedł i nie poraził ziemi, wydając ją na zagładę” (por. Mt 24:21, 22). W Daniela 11:44 nadmieniono, iż symboliczny „król północy” wyruszy w wielkiej złości, „by unicestwić i wydać wielu na zagładę”. Jehowa w swym oburzeniu przeznaczy na zagładę „wszystkie narody” (Iz 34:2; por. Obj 19:15-21). Tryumfująca „córa syjońska” miała pod klątwą poświęcić „prawdziwemu Panu całej ziemi” niesprawiedliwy zysk i zasoby wrogich ludów (Mi 4:13). Inne proroctwo zapowiada, że uwolniona od wszystkich wrogów Jerozolima zostanie zasiedlona i „już więcej nie będzie się rzucać klątwy ku zagładzie” (Za 14:11; por. Obj 22:3).

Powyższe wersety podkreślają to, co Bóg oznajmił w Powtórzonego Prawa 7:9, 10: „I dobrze wiesz, że Jehowa, twój Bóg, jest prawdziwym Bogiem, wiernym Bogiem, dochowującym przymierza i lojalnej życzliwości na tysiąc pokoleń w wypadku tych, którzy go miłują i przestrzegają jego przykazań, lecz odpłacającym w twarz temu, kto go nienawidzi, przez zgładzenie takiego. Nie zawaha się względem tego, kto go nienawidzi; takiemu odpłaci w twarz”. Syn Boży, który oddał swe życie na okup, powiedział: „Kto wierzy w Syna, ma życie wieczne; kto jest nieposłuszny Synowi, nie ujrzy życia, lecz pozostaje na nim srogi gniew Boży” (Jn 3:36). Ludźmi, na których pozostaje srogi gniew Boży, z pewnością są osoby przyrównane do kóz w proroczej przypowieści z Mateusza 25:31-46; ściągają one na siebie przekleństwo i zasługują na wieczną zagładę.

W Septuagincie słowo chérem zazwyczaj jest oddawane greckim wyrazem anáthema (zob. PRZEKLEŃSTWO; ŚLUB).

Hebrajskie słowo nahár oznacza rzekę, tzn. sporą masę wody płynącą w naturalnym łożysku na ogół w sposób ciągły. Tym różni się od suchej doliny (wadi), która tylko okresowo gwałtownie wypełnia się wodą (hebr. náchal: „dolina potoku”). Do najważniejszych rzek wymienionych w Biblii należą: Chiddekel (Tygrys), Eufrat, Jordan, Abana i Parpar (Rdz 2:14; 2Kl 5:10, 12). Nil nie jest wspomniany z nazwy, ale odnosi się do niego określenie jeʼòr, które opisuje też strumień lub kanał (Iz 33:21) bądź sztolnię wypełnioną wodą (Hi 28:10). Na podstawie kontekstu można ustalić, kiedy chodzi o Nil, dlatego nazwa ta występuje w przekładach biblijnych (Rdz 41:17, 18).

„Rzeka egipska” (Rdz 15:18) to zapewne inne określenie „Doliny Potoku Egipskiego” (Lb 34:5; zob. SZICHOR).

Eufrat jest często nazywany po prostu „Rzeką” (Joz 24:2, 3; Ezd 8:36; Iz 7:20; 27:12; Mi 7:12). Ten najdłuższy i najważniejszy szlak wodny pd.-zach. Azji był dla Hebrajczyków „wielką rzeką” (Rdz 15:18). Toteż nazwa „Rzeka” była zupełnie jednoznaczna.

Król Dawid z pomocą Jehowy zdołał rozszerzyć granice Ziemi Obiecanej aż do Eufratu (1Kn 18:3-8). O jego synu Salomonie powiedziano: „A poddanych będzie miał od morza do morza i od Rzeki [Eufrat] po krańce ziemi” (Ps 72:8). Słowa te powtórzono w proroctwie Zachariasza, gdzie zostały odniesione do przyszłych rządów Mesjasza, które obejmą całą ziemię (Za 9:9, 10; por. Dn 2:44; Mt 21:4, 5).

Pierwsza rzeka wspomniana w Biblii najpewniej miała swe źródła w Edenie i nawadniała ogród, w którym Jehowa umieścił Adama i Ewę. Dzieliła się na cztery odnogi: Piszon, Gichon, Chiddekel i Eufrat. Krainy wymienione wraz z tymi rzekami (Chawila, Kusz i Asyria) istniały po potopie (Rdz 2:10-14). Wygląda więc na to, że sporządzając tę relację, Mojżesz opisywał położenie ogrodu Eden za pomocą terminów geograficznych znanych w jego czasach. Dlatego nie można ostatecznie ustalić, czy informacje na temat biegu rzek Piszon, Gichon i Chiddekel odnoszą się do okresu przed potopem, czy po nim. Tak czy inaczej, potop albo różne późniejsze kataklizmy, np. trzęsienia ziemi, mogły znacznie zmienić ukształtowanie łożysk tych rzek, wskutek czego niektóre z nich trudno zidentyfikować.

Znaczenie przenośne. Rzeki utrudniały przemarsz obcych wojsk i odgrywały ważną rolę w systemie obronnym pewnych miast, np. Babilonu. Wprawdzie Jerozolima nie miała takiego naturalnego zabezpieczenia, ale Jehowa Bóg został przedstawiony jako źródło potężnej rzeki, zapewniającej ochronę temu miastu. Wrogowie, którzy by nadciągnęli przeciw niemu niczym flota groźnych galer, mieli doznać sromotnej klęski (Iz 33:21, 22; zob. GALERA).

Najazd wojsk nieprzyjaciela przyrównano do katastrofalnej powodzi, w czasie której rzeka występuje z brzegów (Iz 8:7).

Woda jest niezbędna do życia, a Jehowę nazwano „źródłem wody żywej” (Jer 2:13). Tymczasem odstępczy Izraelici szukali pomocy w Egipcie i Asyrii. Dlatego Jehowa oznajmił za pośrednictwem proroka Jeremiasza: „A czemuż się kłopoczesz o drogę do Egiptu, aby pić wody Szichoru? I czemu się kłopoczesz o drogę do Asyrii, aby pić wody Rzeki? (...). Wiedz zatem i zobacz, że czymś złym i gorzkim jest to, iż opuściłaś Jehowę, swego Boga” (Jer 2:18, 19). Również w Objawieniu 8:10 i 16:4 najwyraźniej jest mowa o wodach, które uważa się za życiodajne, lecz które pochodzą od ludzi.

Czym jest „rzeka wody życia” (Obj 22:1), wyjaśniono pod hasłem ŻYCIE (Rzeka wody życia).

Jehowa obiecał Abrahamowi, że jego potomstwu da ziemię „od rzeki egipskiej” do Eufratu (Rdz 15:18). Komentatorzy na ogół sądzą, iż „rzeka egipska” to inaczej „Dolina Potoku Egipskiego”, utożsamiana dziś z Wadi al-ʽArisz na półwyspie Synaj, dochodzącą do Morza Śródziemnego jakieś 150 km na wsch. od Port Saidu (zob. POTOKU EGIPSKIEGO, DOLINA). Wzmianka o „rzece [szichòr] egipskiej” występuje w niektórych przekładach też w 1 Kronik 13:5 (AT, La, NŚ). Także tutaj może to być Wadi al-ʽArisz, ale równie dobrze w obu wersetach może chodzić o pewną odnogę Nilu (zob. SZICHOR).

Człowiek uprawiający jakieś rzemiosło. Hebrajskie słowo charász najczęściej jest oddawane ogólnym terminem „rzemieślnik”, ale gdy występuje w kontekście określonych materiałów, tłumaczy się je bardziej precyzyjnie, np. „obrabiający drewno i metale” (Pwt 27:15), „obrabiający drewno i obrabiający kamień” (2Sm 5:11), „ten, kto rzeźbi dłutem w żelazie”, „ten, kto rzeźbi w drewnie” (Iz 44:12, 13), „kowal” (1Sm 13:19) albo „wytwórcy” (Iz 45:16). Dobrym przykładem zakresu znaczeniowego słowa „rzemiosło” jest opis umiejętności Becalela, który podobnie jak Oholiab zajmował się obróbką metali, drogocennych kamieni i drewna, a także tkaniem i barwieniem — był biegły „we wszelkim rzemiośle” (Wj 35:30-35; zob. też 2Kl 12:11, 12).

Wiele zajęć, takich jak wyrób narzędzi, cegieł, ciesielstwo, przędzenie, tkanie, wykańczanie tkanin, garncarstwo i jubilerstwo, było dawniej pospolitymi pracami domowymi, które wykonywali zwykli mężczyźni i kobiety. Życie w osiadłych społecznościach doprowadziło jednak do specjalizacji. Już przed potopem niektórzy zasłynęli z uprawiania określonego rzemiosła (Rdz 4:21, 22). W r. 617 p.n.e. Nebukadneccar uprowadził z Jerozolimy do Babilonu nie tylko książąt i specjalistów od budownictwa wojskowego, lecz także rzemieślników (2Kl 24:14, 16; Jer 24:1; 29:2). W niektórych miastach rzemieślnicy uprawiający ten sam zawód mieszkali obok siebie w jednej dzielnicy, tworzyli cechy, byli znani ze swego zajęcia i wywierali znaczny wpływ na życie miasta (Neh 3:8, 31, 32; 11:35; Jer 37:21; Dz 19:24-41). Z wyjątkiem zapisków i rysunków z Egiptu, szczegółowo ukazujących pracę różnych rzemieślników, nie zachowało się zbyt wiele dokładnych informacji o starożytnym rzemiośle.

Zakaz bałwochwalstwa zawarty w Prawie Mojżeszowym w dużej mierze powstrzymywał Izraelitów od powszechnego w owych czasach sporządzania figurek i innych przedmiotów kultu (Wj 20:4; Pwt 4:15-18; 27:15). W takich państwach jak Asyria czy Babilonia rozwój sztuki i rzeźbiarstwa był ściśle związany z kultem wizerunków (Ps 115:2, 4-8; Iz 40:19, 20; 44:11-20; 46:1, 6, 7; Jer 10:2-5). Demetriusz i inni rzemieślnicy (gr. technítai) z Efezu utrzymywali się z wyrobu srebrnych świątyniek Artemidy (Dz 19:24-27).

Dodatkowe informacje na temat różnych rzemiosł można znaleźć w hasłach: BARWNIKI, FARBOWANIE; CEGŁA; CIEŚLA; GARBARZ; GARNCARZ; HAFTOWANIE; METALE, OBRÓBKA; MURARZ; PRZĘDZENIE; RZEŹBA; TKACTWO.

Sztuka formowania np. drewna, kamienia, metalu czy gliny. Szeroki zakres znaczeniowy tego pojęcia oddaje kilka określeń hebrajskich, które na ogół tłumaczone są zamiennie na „rzeźbienie” lub „grawerowanie”. Najczęściej używane z tych określeń — słowo pésel — odnosi się po prostu do rzeźbionych lub rytych wizerunków.

Zakaz sporządzania rzeźbionych wizerunków w celu oddawania im czci po raz pierwszy podano Izraelitom w Dekalogu (Wj 20:4), a później go powtórzono. „Przeklęty mąż, który wykonuje rzeźbiony wizerunek” (Pwt 4:16, 23; 5:8; 27:15). Prorocy wielokrotnie wykazywali, jaką głupotą jest tworzenie takich przedmiotów w celach kultowych, oraz surowo potępiali tę praktykę (Ps 97:7; Iz 42:17; 44:9-20; 45:20; Jer 10:14, 15; Nah 1:14; Hab 2:18). Kiedy członkowie ludu Bożego oddawali cześć rzeźbionym wizerunkom, oznaczało to, że nie okazują Jehowie należnego Mu wyłącznego oddania. Zrozumiałe więc, że ilekroć odstępowali od Boga i wdawali się w kult własnoręcznie wykonanych rzeźb, tracili Jego uznanie (Sdz 18:18, 30, 31; 2Kl 21:7-9; 2Kn 33:7, 22; Eze 8:10).

Natomiast rzeźby wykonane na potrzeby przybytku i wspaniałej świątyni Salomona nie były przedmiotami kultu, lecz stanowiły element dekoracyjny i miały znaczenie symboliczne. Powstały z polecenia samego Jehowy, który udzielił swego