podboju Macedonii w 168 r. p.n.e. obywateli rzymskich zwolniono z większości podatków. Ustawy lex Valeria oraz lex Porcia, ogłoszonych w różnych latach między 509 a 195 r. p.n.e., chroniły obywateli rzymskich przed chłostą. Lex Valeria zapewniała taką ochronę, gdy obywatel odwołał się do ludu rzymskiego, a lex Porcia nawet i bez tego kroku. W późniejszym okresie odwoływano się bezpośrednio do cesarza. Gdy w grę wchodziły niektóre przestępstwa zagrożone karą śmierci, obywatele mogli się domagać wysłania do Rzymu, by osądził ich sam cesarz (Dz 25:11, 12). Naruszenie wspomnianych ustaw traktowano bardzo poważnie, o czym świadczą dwa wydarzenia z życia Pawła (Dz 16:37-40; 22:25-29).

List napisany przez apostoła Pawła do współwyznawców w Rzymie, a zarazem jedna z ksiąg Chrześcijańskich Pism Greckich. Tego, że napisał ją Paweł, nigdy poważnie nie kwestionowano. Niemal wszyscy bibliści uznają ją za autentyczną część świętego kanonu; odrzuca ją nieliczne grono tych, którym nie pasuje ona do ich przekonań. W rzeczywistości list ten w pełni harmonizuje z pozostałymi natchnionymi Pismami. Co więcej, Paweł wielokrotnie cytuje Pisma Hebrajskie lub w inny sposób się na nie powołuje. Można więc powiedzieć, że list ten jest solidnie oparty na Pismach Hebrajskich i naukach Chrystusa.

Kiedy i gdzie napisany. List ten powstał ok. 56 r. n.e. w Koryncie. Najwyraźniej pisał go Tercjusz pod dyktando Pawła (Rz 16:22). Braciom dostarczyła go prawdopodobnie Febe, która mieszkała w Kenchrach, nadmorskim mieście oddalonym o jakieś 11 km od Koryntu (Rz 16:1). Jak wynika z rozdziału 1, wersetów 9-15, Paweł do tego czasu nie był jeszcze w Rzymie. Dowody wskazują też na to, że w mieście tym nigdy nie przebywał Piotr (zob. PIOTRA, LISTY).

Powstanie zboru w Rzymie. Tamtejszy zbór mógł zostać założony przez Żydów i prozelitów z Rzymu, którzy w 33 r. przybyli do Jerozolimy na obchody Pięćdziesiątnicy i byli świadkami cudownego zesłania ducha świętego oraz słyszeli Piotra i innych zgromadzonych chrześcijan (Dz 2). Być może też osoby, które później zostały chrześcijanami, przyniosły dobrą nowinę o Chrystusie do Rzymu — to wielkie miasto było wszak stolicą imperium rzymskiego, więc niektórzy mogli się tam osiedlić, a inni odwiedzali je jako podróżni lub kupcy. Paweł z szacunkiem pozdrawia Andronika i Juniasa, swych ‛krewnych i współjeńców’, którzy byli „wśród apostołów mężami znaczniejszymi” i którzy służyli Chrystusowi dłużej niż on sam. Może również oni mieli udział w zakładaniu zboru chrześcijańskiego w Rzymie (Rz 16:7). Kiedy Paweł pisał swój list, tamtejszy zbór najwidoczniej istniał już od jakiegoś czasu, a jego członkowie byli tak aktywni, że o ich wierze mówiono po całym świecie (Rz 1:8).

Cel listu. Lektura tego listu nasuwa wniosek, że został on napisany do zboru chrześcijańskiego utworzonego z Żydów i pogan. W tamtym okresie w Rzymie mieszkało sporo Żydów — powrócili po śmierci cesarza Klaudiusza, który wcześniej ich stamtąd wypędził. Chociaż Paweł nie był jeszcze w Rzymie i nie znał osobiście problemów tego zboru, mógł się dowiedzieć o jego stanie od Pryscylli i Akwilasa — swych bliskich przyjaciół i współpracowników — oraz być może od innych spotkanych braci. Pozdrowienia, jakie przekazał w rozdz. 16, wskazują, że osobiście znał wielu członków tego zboru.

W swych listach Paweł poruszał konkretne problemy i zajmował się zagadnieniami, które uważał za najistotniejsze dla odbiorców. Aby przeciwdziałać niebezpiecznym wpływom żydowskim, napisał list do zborów galackich; skupił się w nim na poczynaniach Żydów, którzy podawali się za chrześcijan, ale byli „judaistami”, twierdzącymi, że od nawróconych pogan należy wymagać obrzezania i przestrzegania niektórych postanowień Prawa Mojżeszowego. Wygląda na to, iż w zborze rzymskim nie było tego rodzaju silnych nacisków, ale pojawiła się zazdrość oraz poczucie wyższości, i to zarówno wśród Żydów, jak i pogan.

A zatem nie jest to — jak sądzą niektórzy — ogólny list do zboru w Rzymie, pisany bez konkretnego celu, ale list opracowany z myślą o rzeczywistych potrzebach tamtejszych chrześcijan. Mogli oni w pełni pojąć sens i wymowę rad apostoła, ponieważ omawia on kwestie, które zapewne ich nurtowały. Jest oczywiste, że Paweł zmierza do usunięcia różnic poglądów między chrześcijanami pochodzenia żydowskiego i pogańskiego, by stanowili jedno w Chrystusie Jezusie. Pisze jednak w taki sposób, że oświeca i wzbogaca nasze umysły wiedzą o Bogu, wywyższa Jego prawość i niezasłużoną życzliwość oraz uwypukla stosunek Chrystusa do zboru i całej ludzkości.

Szczerość i ciepłe uczucia. Wypowiadając się na temat autentyczności Listu do Rzymian, angielski biblista dr William Paley napisał: „W prawdziwym liście św. Pawła do prawdziwych neofitów należałoby się spodziewać troski o pozyskanie ich dla swej argumentacji; lecz w manierze można też dostrzec szczerość i charakter, jeśli