[gest oznaczający zawarcie porozumienia], w pełni ręcząc wobec swego towarzysza” (Prz 17:18). Przypuszczalnie ktoś taki pod wpływem emocji podejmuje zobowiązanie, w wyniku którego może ponieść straty finansowe i popaść w duże tarapaty. Niewykluczone, że ma najlepsze intencje, lecz zdradza brak trzeźwego osądu.

Człowiekowi, któremu „nie dostaje serca”, przysłowie przeciwstawia takiego, który „nabywa serca”. W Przysłów 19:8 powiedziano: „Kto nabywa serca, miłuje swą duszę. Kto strzeże rozeznania, znajdzie dobro”. Osoba taka pilnie zwraca uwagę na to, kim naprawdę jest głęboko wewnątrz. Wykorzystuje umysł do nabywania dokładnej wiedzy o Bogu i Jego sposobie działania; rozmyśla nad tymi pouczeniami i stara się je wprowadzać w czyn. Starannie kształtuje swe pragnienia, uczucia, emocje i cele życiowe, by znalazły uznanie w oczach Boga. Czyniąc tak, pokazuje, że „miłuje swą duszę”, gdyż odnosi z tego osobiste korzyści. Poza tym dbając w ten sposób o swe wnętrze, „strzeże rozeznania”, ponieważ odpowiednio wypracowuje w sobie cechy, które mają decydujący wpływ na zdolność jasnego myślenia i mądrego postępowania.

Serce Boga. Na kartach Biblii Jehowa wyjawił, że żywi uczucia i emocje, dlatego można w niej napotkać wzmianki o Jego „sercu”. Przed potopem „bolał w swym sercu”, żałując, że ludzie odrzucili Jego sprawiedliwą władzę i że musi ich zniszczyć, zamiast wyświadczać im dobro (Rdz 6:6). Z drugiej strony, gdy Jego słudzy okazują się wierni, ‛rozweselają’ tym Jego serce (Prz 27:11). Ponadto w sercu Boga nigdy nie zrodziła się myśl o paleniu ludzi w ofierze — jak to czyniono nieraz w odstępczym Izraelu — co pokazuje, że nie mógłby ich skazać na wieczne męki (Jer 7:31; 19:5).

Środkowa, centralna część. Ponieważ serce zajmuje w ciele centralne miejsce, mianem „serca” określa się nieraz środkową część czegoś, np. „serce ziemi” (Mt 12:40), „serce morza” (Wj 15:8; Jon 2:3) czy „serce wielkiego drzewa” (2Sm 18:14). W Powtórzonego Prawa 4:11 wyrażenie „środek nieba” dosłownie znaczy „serce niebios” (zob. przyp. w NW).

Znaczenie prorocze. O symbolicznym sercu proroczo wspomniano w Daniela 7:4; opisano tam, jak bestia podobna do lwa, wyobrażająca królestwo babilońskie, została postawiona na dwóch nogach i otrzymała „serce ludzkie”, czyli utraciła odważne „serce lwa” (2Sm 17:10). Następnie uległa symbolicznemu „niedźwiedziowi”, tzn. Medo-Persji (Dn 7:5; zob. ZWIERZĘTA SYMBOLICZNE).

Pierwszy z wymienionych synów Zebulona; założyciel rodziny Seredytów należącej do plemienia Zebulona (Rdz 46:14; Lb 26:26, 27).

(„[od; należący do] Sereda”).

Rodzina Zebulonitów wywodząca się od Sereda (Lb 26:26).

Potomek Sema; syn Reu i pradziadek Abrahama, a zatem także przodek Jezusa. Żył 230 lat (2207-1977 p.n.e.) i miał kilkoro dzieci; w wieku 30 lat został ojcem Nachora (Rdz 11:10, 20-23; 1Kn 1:24-27; Łk 3:35).

(„wyznaczony; postawiony”).

Syn Adama i Ewy; urodził się, gdy Adam miał 130 lat. Ewa nazwała go Set, powiedziała bowiem: „Bóg dał mi innego potomka w miejsce Abla, jako że Kain go zabił”. Być może Set nie był trzecim dzieckiem Adama i Ewy. Według Rodzaju 5:4 Adam miał „synów i córki”; niektóre z nich mogły się urodzić przed Setem. Set zasługuje na uwagę, ponieważ to od niego, a nie od morderczego Kaina, pochodził Noe, od którego wywodzi się cała współczesna ludzkość. W wieku 105 lat Set został ojcem Enosza. Zmarł, przeżywszy 912 lat (3896-2984 p.n.e.) (Rdz 4:17, 25, 26; 5:3-8; 1Kn 1:1-4; Łk 3:38).

Greckie słowa hekatontárches (lub hekatòntarchos) i kentyríon odnoszą się do oficera dowodzącego oddziałem 100 żołnierzy, czyli do setnika (centuriona). Rzymski legion bez względu na liczebność składał się z 60 centurii, a każdą dowodził setnik. Jeżeli legion miał mniej niż 6000 żołnierzy, setnik dalej dowodził jego sześćdziesiątą częścią, nawet gdy było to mniej niż 100 żołnierzy. Setników mianowali trybunowie, a potem zatwierdzali ich wyżsi urzędnicy państwowi. Był to najwyższy stopień wojskowy, do jakiego mogli dojść zwykli żołnierze, choć wśród samych setników istniały jeszcze możliwości pewnego awansu.

Setnicy odgrywali kluczową rolę w legionie, pełniąc w nim ważne funkcje. Chociaż podlegali trybunom i musieli wykonywać ich rozkazy, właśnie oni byli bezpośrednimi, rzeczywistymi przełożonymi żołnierzy. Setnik prowadził musztrę, pracował z żołnierzami, sprawdzał ich uzbrojenie, zapasy, żywność oraz kontrolował ich zachowanie. Był odpowiedzialny za dyscyplinę, nadzorował biczowanie i wykonywanie wyroków śmierci, miał prawo wymierzać żołnierzom karę. Gotowość bojowa i skuteczność armii rzymskiej zależała przede wszystkim od setników; ogólnie biorąc, byli oni jej najbardziej doświadczonymi i najcenniejszymi członkami (zob. WOJSKO).

Chrześcijańskie Pisma Greckie wspominają o setnikach szereg razy. Pewien setnik z Kafarnaum prosił Jezusa o uzdrowienie swego niewolnika, a Jezus pochwalił go za wielką wiarę (Mt 8:5-13). Człowiek ten niewątpliwie był poganinem, o czym świadczy zarówno to, co o nim mówili Żydzi: „Miłuje nasz naród i sam zbudował dla nas synagogę”, jak i jego własne słowa: „Nie zasługuję na to, byś wszedł pod mój dach”, a także wypowiedź Jezusa: „Nawet w Izraelu nie znalazłem tak wielkiej wiary”. Jeżeli był on Rzymianinem, całe zdarzenie jest tym bardziej godne uwagi, gdyż Rzymianie nie słynęli ze współczucia dla niewolników (Łk 7:1-9).

Inny setnik dowodził czterema żołnierzami, którzy dokonali egzekucji Jezusa (Jn 19:23). Oficer ten był zapewne obecny przy tym, gdy przed Piłatem rozpatrywano kwestię, czy Jezus jest Synem Bożym (Jn 19:7). Ponieważ był świadkiem procesu i innych okoliczności prowadzących do zawieszenia Jezusa na palu, a potem cudownych zjawisk towarzyszących jego śmierci, „zaczął wychwalać Boga” i mówił: „Rzeczywiście był to człowiek prawy” oraz „Ten na pewno był Synem Bożym” (Łk 23:47; Mt 27:54). Niewątpliwie to jego Piłat zapytał, czy Jezus jest martwy, zanim pozwolił wydać jego zwłoki i je pochować (Mk 15:44, 45).

Korneliusz, setnik oddziału italskiego, mieszkający w Cezarei, był pierwszym nieobrzezanym poganinem, który został przyjęty do zboru chrześcijańskiego (Dz 10:1-48). Fakt, iż miał swój dom oraz żołnierzy do własnej dyspozycji, wskazuje na to, że oficerom tej rangi wolno było mieszkać oddzielnie, poza koszarami, w których kwaterowała reszta wojska (zob. KORNELIUSZ).

Około 56 r. n.e. setnicy stacjonujący w twierdzy Antonia razem z żołnierzami i dowódcą wojskowym pośpiesznie wkroczyli na pobliski teren świątyni i uratowali Pawła przed rozjuszonym tłumem (Dz 21:32). Później Paweł uniknął biczowania na rozkaz wyższego rangą dowódcy wojskowego, gdy obecnemu przy tym setnikowi powiedział, że jest obywatelem rzymskim (Dz 22:25, 26). Dowiedziawszy się o planowanym zamachu na swe życie, apostoł przywołał setnika, by ten zaprowadził jego siostrzeńca z tą wiadomością do dowódcy wojskowego. Następnie dwom setnikom polecono przygotować 470 żołnierzy, w tym jeźdźców i włóczników, którzy mieli bezpiecznie wyprowadzić Pawła z Jerozolimy (Dz 23:17, 23).

Juliuszowi, setnikowi z oddziału Augusta (zob. AUGUSTA, ODDZIAŁ), poruczono przewiezienie Pawła z Cezarei do Rzymu. Traktował go życzliwie, choć początkowo nie słuchał jego rad. Potem jednak zrozumiał, że warto brać pod uwagę jego zdanie, przyczynił się też do uratowania mu życia (Dz 27:1, 6, 11, 31, 43).

(od rdzenia oznaczającego: „schować; ukryć”).

Naczelnik z plemienia Aszera wyznaczony wraz z przedstawicielami innych plemion do przeprowadzenia zwiadu w Kanaanie; syn Michaela (Lb 13:2, 3, 13).

1. Sędziami nazywano mężczyzn, których Jehowa powoływał do wybawiania swego ludu, Izraela, zanim zaczęli nad nim panować człowieczy królowie (Sdz 2:16). Mojżesz, pośrednik przymierza Prawa i wyznaczony przez Boga wódz, sądził Izraelitów 40 lat. Ale okres sędziów najczęściej bywa liczony od Otniela — który zaczął działać jakiś czas po śmierci Jozuego — aż do proroka Samuela, zazwyczaj niezaliczanego w ich poczet; trwał więc ok. 300 lat (Sdz 2:16; Dz 13:20).

Jehowa wybierał i mianował sędziów z różnych plemion izraelskich. Pomiędzy Jozuem a Samuelem wymieniono następujących 12 sędziów (nie licząc Debory):

Sędzia

Plemię

Otniel

Juda

Ehud

Beniamin

Szamgar

(?)

Barak

Naftali (?)

Gedeon

Manasses

Tola

Issachar

Jair

Manasses

Jefte

Manasses

Ibcan

Zebulon (?)

Elon

Zebulon

Abdon

Efraim

Samson

Dan

Nie w każdym wypadku można ustalić, na jakim obszarze i w jakim okresie sprawował swą funkcję dany sędzia. Różni sędziowie mogli działać w tym samym czasie w innych częściach Izraela. Lata, w których zajmowali się sądzeniem, przeplatały się z okresami ucisku (zob. MAPA, t. 1, s. 743; DZIEŃ SĄDU; SĄD oraz hasła omawiające poszczególnych sędziów izraelskich).

2. Osoba odpowiedzialna za decyzje w kwestiach prawnych. O przewinieniu zasługującym na osądzenie powiedziano w Hioba 31:11, 28, że jest „godne uwagi sędziów”. W Biblii Tysiąclecia w wersetach tych zamiast powyższego wyrażenia użyto określeń „zbrodnia” (w. 11) i „czyn karygodny” (w. 28). „Wina” wspomniana w wersecie 11 to cudzołóstwo (w. 9, 10), które w czasach Hioba zapewne podlegało osądzeniu przez starszych w bramie miasta (por. Hi 29:7). „Przewinienie” z wersetu 28 obejmuje natomiast materializm i ukryte bałwochwalstwo (w. 24-27), występki umysłu i serca, których nie da się ustalić na podstawie relacji