— groźną dla życia chorobę zakaźną, objawiającą się gorączką, dreszczami, skrajnym wyczerpaniem i bolesnym obrzękiem węzłów chłonnych (dymienica). Choroba ta jest przenoszona przez ukąszenia pcheł, które wcześniej pasożytowały na zakażonych nią zdychających lub martwych szczurach albo innych gryzoniach.

Kiedy Arka dotarła do Ekronu, w mieście zapanowało „śmiertelne zamieszanie”, „a mieszkańcy, którzy nie pomarli, zostali porażeni guzkami krwawniczymi” (1Sm 5:10-12). W 1 Samuela 6:4 zanotowano wypowiedź filistyńskich kapłanów i wróżbitów, którzy wspomnieli o podobiznach zarówno guzków krwawniczych, jak i skoczków, po czym oświadczyli: „Bo każdy spośród was i waszych władców sojuszniczych ma tę samą plagę”. Ale słowa te mogą po prostu oznaczać, że cały naród — władców i prostych ludzi — dotknęło to samo nieszczęście, „ta sama plaga”, a nie że gryzonie i guzki krwawnicze miały związek z tą samą epidemią. Biblia sugeruje jedynie, że skoczki doprowadzały Filisteę do zguby, niszcząc w całym kraju roślinność, natomiast nic nie mówi o tym, jakoby zwierzęta te były nosicielami choroby, którą Jehowa poraził Filistynów.

Bezprawny stosunek płciowy wymuszony na kobiecie siłą, groźbą lub oszustwem.

Jehowa ostrzegł Izraelitów, że jeśli nie będą przestrzegać Jego praw, nie tylko dotkną ich choroby oraz inne nieszczęścia, ale też dostaną się w ręce swych wrogów. Zapowiedział m.in.: „Zaręczysz się z kobietą, lecz inny mężczyzna ją zgwałci [forma słowa szagál]” (Pwt 28:30). Tak rzeczywiście się działo, gdy Izraelici wskutek nieposłuszeństwa przestali zaznawać ochrony Jehowy, a wrogo usposobione narody pogańskie zdobyły ich miasta (por. Za 14:2). Podobny los miał spotkać Babilon, co się spełniło podczas najazdu Medów i Persów (Iz 13:1, 16). Natomiast Prawo Mojżeszowe nie pozwalało na dokonywanie gwałtów na podbitych narodach — żołnierze izraelscy podczas wyprawy wojennej mieli zachowywać wstrzemięźliwość płciową (1Sm 21:5; 2Sm 11:6-11).

Za czasów sędziów w mieście Gibea na terytorium Beniamina dokonano zbiorowego gwałtu, który doprowadził do niemal całkowitego wytępienia tego plemienia. „Nicponie” mieszkający w tym mieście, opanowani wynaturzonymi żądzami, chcieli współżyć z pewnym przybyszem, Lewitą. Ten jednak oddał im w zamian za siebie swą nałożnicę, która wcześniej dopuściła się rozpusty. Napastnicy pastwili się nad nią całą noc, aż umarła. Użyte w tej relacji hebrajskie słowo ʽanáh, które przetłumaczono na ‛zgwałcić’, oznacza też „dręczyć”, „upokarzać” oraz „ciemiężyć” (Sdz rozdz. 19, 20).

Amnon, syn króla Dawida, zgwałcił swą przyrodnią siostrę Tamar, za co został zabity z rozkazu jej brata Absaloma (2Sm 13:1-18). Kiedy perski król Aswerus przejrzał podstępnego Agagitę Hamana i poznał jego zdradzieckie plany wobec Żydów, a zwłaszcza wobec królowej Estery, uniósł się gniewem. Zrozpaczony Haman, wiedząc, że nie może się spodziewać miłosierdzia od króla, zaczął błagać o nie Esterę i padł na łoże, na którym spoczywała. Kiedy król wrócił do komnaty i ujrzał Hamana w tej pozycji, zawołał: „Czy ma jeszcze dojść do zgwałcenia królowej w mojej obecności w tym domu?” Niezwłocznie skazał go na śmierć. Wyrok został wykonany, a Haman najwyraźniej zawisł na tym samym palu, który przygotował dla Mardocheusza, kuzyna Estery (Est 7:1-10). Relacjonując słowa króla (Est 7:8), pisarz biblijny użył hebrajskiego wyrazu kawász, który znaczy „podporządkować sobie” (Rdz 1:28; Jer 34:16), lecz może też być tłumaczony na „zgwałcić”.

Prawo Mojżeszowe przewidywało, że jeśli zaręczona dziewczyna dopuści się rozpusty z innym mężczyzną, to oboje mają być straceni. Ale jeśli wołała o pomoc, uznawano to za dowód jej niewinności. Mężczyzna ponosił śmierć za grzeszne zmuszenie jej do współżycia, dziewczynę zaś uwalniano od winy (Pwt 22:23-27).

GWARDIA PRETORIAŃSKA

Specjalna rzymska formacja wojskowa, utworzona przez Oktawiana Augusta jako cesarska straż przyboczna. Składała się z dziewięciu (później dziesięciu) kohort, z których każda liczyła po 1000 ludzi. Wszyscy byli ochotnikami z Italii; ich żołd był dwu- lub trzykrotnie wyższy niż żołnierzy służących w legionach. Tyberiusz ulokował tę elitarną jednostkę koło Rzymu, założywszy dla niej warowny obóz na pn. od murów miasta. Czasami kohorty wysyłano do innych krajów, ale trzy zawsze stacjonowały w Rzymie, z czego jedna w koszarach przylegających do pałacu cesarskiego. Ponieważ gwardia pretoriańska była w zasadzie jedynym wojskiem stale stacjonującym w Italii, wyrosła na potężną siłę polityczną popierającą lub obalającą cesarzy. Z biegiem czasu wielkość i skład tej gwardii uległy zmianom; zaczęto nawet przyjmować do niej ludzi z prowincji. Ostatecznie rozwiązał ją cesarz Konstantyn w 312 r. n.e.

W Ewangeliach i Dziejach Apostolskich słowo praitòrion, pochodzące z łaciny, bywa używane w odniesieniu do pałacu lub rezydencji. Wyrazem praetorium określano namiot dowódcy wojskowego, a z czasem także rezydencję namiestnika prowincji. Dlatego Piłat przesłuchiwał Jezusa w praetorium, czyli „pałacu namiestnika” (Jn 18:28, 33; 19:9; zob. PAŁAC NAMIESTNIKA). Najwyraźniej właśnie tam wydawano wyroki i tam znajdowały się koszary żołnierskie (Mt 27:27; Mk 15:16). W Cezarei apostoła Pawła „trzymano pod strażą w pałacu pretoriańskim Heroda” (Dz 23:35).

Ze względu na ten sposób użycia słowa praitòrion niektórzy sugerują, że w Filipian 1:13 odnosi się ono do pałacu Nerona na wzgórzu Palatyn lub do gmachu sądu, gdzie być może rozpatrywano sprawę Pawła. W dziele Cyclopædia (red. J. M’Clintock i J. Strong, t. VIII, s. 469) powiedziano jednak: „Nie chodzi tu o pałac cesarski, (...) gdyż w Rzymie nigdy nie nazywano go praetorium; nie dotyczy to też gmachu sądu, bo w Rzymie nie było takiego budynku, a nazwę praetoria zaczęto odnosić do sądów znacznie później”. Podczas pierwszego uwięzienia w tym mieście „pozwolono Pawłowi zamieszkać osobno z żołnierzem, który go strzegł” (Dz 28:16). W tej sytuacji jego więzy stały się w związku z Chrystusem publicznie znane wśród żołnierzy gwardii pretoriańskiej, zwłaszcza jeśli strażnik zmieniał się codziennie. Dlatego wielu tłumaczy uważa, że w Filipian 1:13 słowo praitòrion odnosi się do gwardii pretoriańskiej, a nie do jakiegoś budynku czy organu sądowego (NŚ, Wp).

W Dziejach Apostolskich 28:16 tzw. textus receptus zawiera fragment: „Setnik oddał więźnie hetmanowi wojska” (Bg). Niektórzy uważają, że drugi z wymienionych tu oficerów to Sekstus Afraniusz Burrus, prefekt gwardii pretoriańskiej z czasów Nerona do 62 r. n.e. Angielski przekład Darby’ego podaje nawet: „Setnik przekazał więźniów prefektowi pretorian”. Zdanie to umieszczono tam jednak w nawiasach, co oznacza, że występuje tylko w części manuskryptów. Inne współczesne przekłady całkowicie pomijają ten urywek, gdyż nie ma go w takich starożytnych kodeksach, jak: synajski, aleksandryjski i watykański (Bp, BT, Bw, NŚ).

Hebrajskie słowo kocháw oraz greckie astér i ástron odnoszą się w zasadzie do wszelkich źródeł światła na niebie z wyjątkiem Słońca i Księżyca, w stosunku do których używa się innych określeń.

Ogrom wszechświata. Ocenia się, że Droga Mleczna — galaktyka, w której znajduje się Ziemia — ma średnicę ok. 100 000 lat świetlnych i składa się z przeszło 100 000 000 000 gwiazd podobnych do naszego Słońca. Najbliższa znajduje się w układzie Alfa Centauri, ponad 40 000 000 000 000 km od Słońca. Ale wielkość naszej galaktyki blednie w porównaniu z ogromem całego wszechświata, w którym istnieje podobno 100 000 000 000 galaktyk, z czego 10 000 000 000 znajduje się w zasięgu współczesnych teleskopów.

Świadomość ogromu wszechświata niepomiernie wzmacnia i pogłębia znaczenie słów Stwórcy z Izajasza 40:26: „Podnieście oczy ku górze i popatrzcie. Kto stworzył te rzeczy? Ten, który ich zastęp wyprowadza według liczby, wszystkie je woła po imieniu. Dzięki obfitości dynamicznej energii — jako że jest również pełen werwy w swej mocy — ani jednej z nich nie brak” (por. Ps 147:4). Bogobojny psalmista poczuł się zmuszony zapytać: „Gdy widzę twe niebiosa, dzieła twoich palców, księżyc i gwiazdy, któreś ty przygotował, czymże jest śmiertelnik, że o nim pamiętasz, i syn ziemskiego człowieka, że się o niego troszczysz?” (Ps 8:3, 4).