lecz Macieja, „i doliczono go do jedenastu apostołów” (Dz 1:15 do 2:1).

12. Lewita pochodzący z Cypru, zwany też Barnabasem (Dz 4:36, 37). Bliski współpracownik apostoła Pawła (zob. BARNABAS).

(prawdopodobnie: „baran”).

Syn Lamecha i Ady, potomek Kaina. Był „praojcem wszystkich grających na harfie i na piszczałce”. Być może wynalazł instrumenty strunowe i dęte albo dał początek jakiemuś rzemiosłu, które wydatnie przyczyniło się do rozwoju muzyki (Rdz 4:17-21).

Rok wieńczący serię siedmiu okresów siedmioletnich, liczonych od wejścia Izraelitów do Ziemi Obiecanej. Hebrajskie słowo jowél znaczy m.in. „barani róg” i nawiązuje do polecenia, by w owym 50 roku zadąć w róg i ‛w całej ziemi ogłosić oswobodzenie wszystkim jej mieszkańcom’ (Kpł 25:9, 10, przyp. w NW; por. przyp. w Bp; zob. RÓG).

Po wejściu do Ziemi Obiecanej Izraelici mieli przez sześć lat uprawiać i obsiewać pola oraz zbierać plony, ale siódmy rok miał być rokiem sabatowym, podczas którego ziemia miała leżeć odłogiem. W roku tym nie wolno było obsiewać pól ani przycinać winorośli. Nie przeprowadzano też żniw ani zbiorów winogron. Niemniej zarówno właściciele pól, jak i ich niewolnicy oraz najemnicy, a także osiadli przybysze i ubodzy mogli się posilać tym, co samo wyrosło z ziaren rozsypanych podczas poprzednich żniw i w niepielęgnowanych winnicach. Pozwalano na to również zwierzętom domowym i dzikim (Wj 23:10, 11; Kpł 25:2-7). Rok 50, następujący po siedmiu takich siedmioletnich cyklach (7 × 7 = 49), miał być rokiem jubileuszowym.

Jubileusz przypominał rok sabatowy. Ziemia tak samo zaznawała całkowitego odpoczynku i tak samo postępowano z tym, co urodziła (Kpł 25:8-12). Oznaczało to, że plony zebrane w 48 roku każdego 50-letniego cyklu miały stanowić podstawowe źródło pożywienia nie tylko w tym roku, ale przez dwa kolejne lata, a nawet nieco dłużej, bo aż do żniw w 51 roku — następnym po Jubileuszu. Dzięki szczególnemu błogosławieństwu Jehowy płody ziemi zgromadzone w szóstym roku zapewniały dostatek pokarmu przez cały rok sabatowy (Kpł 25:20-22). Podobnie było w roku 48: Bóg dawał tak obfite plony, że wystarczały na rok sabatowy, na rok jubileuszowy i aż do następnych żniw — pod warunkiem że Izraelici przestrzegali Prawa.

Jubileusz był w pewnym sensie całorocznym świętem, rokiem wolności i radości. Obchodząc go, Izraelici mieli potwierdzać, że pokładają wiarę w swym Bogu, Jehowie, i że są wdzięczni za Jego dary.

W Dniu Przebłagania, przypadającym na dziesiąty dzień siódmego miesiąca (Tiszri), dęto w róg (szofár — zagięty róg barani), ogłaszając oswobodzenie w całym kraju. Oznaczało to wolność dla hebrajskich niewolników, z których wielu sprzedało się w niewolę za długi. Takie uwolnienie zwykle następowało dopiero w siódmym roku służby (Wj 21:2), ale z okazji Jubileuszu zwalniani byli nawet ci, którzy nie odsłużyli jeszcze sześciu lat. Ludzie wracali do swych rodzin, a wszelkie dziedziczne posiadłości (sprzedawane na ogół wskutek kłopotów finansowych) wracały do pierwotnych właścicieli. Dzięki temu żadna rodzina nie popadała w trwałą nędzę. Każda mogła zachować godność i poważanie. Nawet jeśli ktoś roztrwonił swój majątek, jego potomkowie nie byli na stałe pozbawieni dziedzictwa. Przecież cała ta ziemia należała do Jehowy, a z Jego punktu widzenia Izraelici byli jedynie osiadłymi przybyszami i osiedleńcami (Kpł 25:23, 24). On sam oznajmił, że jeśli będą się trzymać Jego praw, to ‛nikt u nich nie powinien zubożeć’ (Pwt 15:4, 5; Kpł 25:8-10, 13).

Z prawa dotyczącego Jubileuszu wynikało, że ziemi nie można było sprzedać na zawsze. Bóg postanowił, by cenę sprzedaży czyjejś dziedzicznej własności ustalano na podstawie liczby lat pozostających do roku jubileuszowego. To samo dotyczyło ceny wykupu przez pierwotnego właściciela. Sprzedaż ziemi oznaczała więc w rzeczywistości sprzedaż prawa do korzystania z niej i jej plonów przez okres pozostający do Jubileuszu (Kpł 25:15, 16, 23-28). Dotyczyło to także domów w osadach nieotoczonych murem, które uważano „za należące do pola”. Natomiast domy w miastach mających mur nie wracały do wcześniejszych właścicieli. Wyjątek stanowiły domy Lewitów, którzy poza nimi i pastwiskami wokół swoich miast nie mieli innej własności: ich domy zwracano podczas Jubileuszu. A pastwisk przy miastach lewickich w ogóle nie wolno było sprzedawać (Kpł 25:29-34).

Dobrodziejstwa Jubileuszu można jeszcze bardziej docenić, gdy się weźmie pod uwagę korzyści odnoszone nie tylko przez poszczególnych Izraelitów, ale także przez cały naród. Sumienne przestrzeganie wspomnianych przepisów sprawiało, że Izrael wracał w roku jubileuszowym do właściwego stanu, przewidzianego i wprowadzonego przez Boga. Opierało władzę na solidnych podstawach, stabilizowało gospodarkę i nie dopuszczało do zabrnięcia ludzi w wyniszczające długi (Pwt 15:6). Pozwalało ustalić realną wartość ziemi i zapobiegało narastaniu długu wewnętrznego,