prawa jest miłość” (Rz 13:8-10; por. Gal 5:14). Przykazanie miłości bliźniego Jakub nazwał „prawem królewskim” (Jak 2:8).

Drugie z największych przykazań. Kiedy pewien Żyd zapytał: „Co dobrego mam czynić, żeby otrzymać życie wieczne?” i dociekał, których przykazań ma przestrzegać, Jezus wymienił pięć spośród Dziesięciorga Przykazań, po czym przytoczył słowa z Kapłańskiej 19:18: „Masz miłować swego bliźniego [plesíon] jak samego siebie” (Mt 19:16-19). Powiedział też, że jest to drugie z największych przykazań w Prawie — jedno z dwóch, na których zawisło całe Prawo i Prorocy (Mt 22:35-40; Mk 12:28-31; Łk 10:25-28).

Kto jest moim bliźnim? Jezus pomógł swym słuchaczom pogłębić zrozumienie słowa plesíon, gdy inny człowiek — chcąc dowieść swej prawości — zapytał: „Kto właściwie jest moim bliźnim [plesíon]?” Jezus opowiedział wtedy przypowieść o miłosiernym Samarytaninie. Dobitnie wykazał w niej, że o tym, kto jest prawdziwym bliźnim, nie decyduje sąsiedztwo, pokrewieństwo czy utrzymywanie stosunków towarzyskich, lecz okazywanie miłości i życzliwości, nakazanych w Piśmie Świętym (Łk 10:29-37).

W narodzie izraelskim. W Hebrajczyków 8:11 w większości manuskryptów greckich użyto formy słowa polítes, czyli „obywatel”, jednak w niektórych późniejszych rękopisach występuje wyraz plesíon. W wersecie tym Paweł zacytował zawarte w Jeremiasza 31:34 proroctwo o odrodzeniu narodu izraelskiego: „‚I już nikt nie będzie uczył swego towarzysza [forma słowa réaʽ] ani nikt swego brata, mówiąc: „Poznajcie Jehowę!”, wszyscy bowiem będą mnie znali, od najmniejszego z nich do największego z nich’ — brzmi wypowiedź Jehowy”. Apostoł odniósł te słowa do duchowego „narodu świętego”, czyli „Izraela Bożego”. Powiedział: „I na pewno nikt nie będzie uczył swego współobywatela ani nikt swego brata”. Słowa towarzysz (hebr. réaʽ) i współobywatel (gr. polítes) lepiej oddają myśl zawartą w językach oryginalnych (1Pt 2:9; Gal 6:16).

Rady z Księgi Przysłów. Chociaż bliźniego należy miłować i służyć mu pomocą, trzeba uważać, by nie narzucać się mu ze swoim towarzystwem ani nie nadużywać jego gościnności. Przysłowie tak to ujmuje: „Rzadko stawiaj stopę w domu swego bliźniego [forma słowa réaʽ], żeby nie miał ciebie dość i wręcz cię nie znienawidził” (Prz 25:17).

Z drugiej strony Księga Przysłów radzi, by ufać i wierzyć towarzyszowi, a w razie potrzeby prosić go o pomoc: „Nie opuszczaj swego towarzysza ani towarzysza twego ojca i nie wchodź do domu swego brata w dniu twego nieszczęścia. Lepszy jest sąsiad [szachén] blisko niż brat daleko” (Prz 27:10). Pisarzowi najwyraźniej chodziło o to, że bliskiego przyjaciela rodziny należy cenić i że warto na niego liczyć bardziej niż nawet na brata, który przebywa gdzieś daleko i może nie mieć ochoty albo możliwości, aby udzielić pomocy.

Greckie słowo blasfemía tłumaczone na „bluźnierstwo” w zasadzie odnosi się do wypowiadania zniewag, oszczerstw i obelg zarówno przeciw Bogu, jak i ludziom (por. Obj 16:11; Mt 27:39). Polskie słowo „bluźnierstwo” na ogół dotyczy słów uwłaczających Bogu lub rzeczom świętym. Stanowi więc przeciwieństwo wypowiedzi wyrażających cześć wobec Istoty Boskiej (zob. OBELŻYWA MOWA).

Pierwszą osobą winną bluźnierstwa był pierwotny przeciwnik Boży, na co wskazuje nadane mu imię Diábolos (czyli „Diabeł” lub „Oszczerca”). Chociaż jego wypowiedzi do Ewy w Edenie były zawoalowane i oględne, to jednak przedstawiały Stwórcę jako kogoś mówiącego nieprawdę (Rdz 3:1-5). A zatem od tamtej pory aż dotąd Szatan jest głównym inicjatorem bluźnierstwa (Jn 8:44-49).

W czasach Enosza, a więc jeszcze przed potopem, zaczęto „wzywać imienia Jehowy”, ale zapewne nie czyniono tego w sposób właściwy i stosowny, gdyż Abel już znacznie wcześniej zwracał się do Boga i niewątpliwie używał Jego imienia (Rdz 4:26; Heb 11:4). Gdyby to ‛wzywanie imienia Bożego’ polegało, jak sądzą niektórzy uczeni, na niestosownym posługiwaniu się nim lub określaniu nim ludzi lub obiektów kultu bałwochwalczego, byłoby to bluźnierstwo (zob. ENOSZ).

Wierny Hiob martwił się o to, by jego dzieci swoimi grzesznymi myślami czasem nie ‛przeklęły Boga w swym sercu’, a kiedy sam przeżywał wielkie trudności, „nie zgrzeszył ani nie przypisał Bogu nic niestosownego”, choć Szatan w bluźnierczy sposób próbował skłonić go do ‛przeklinania Boga prosto w twarz’ (Hi 1:5, 11, 20-22; 2:5-10). Trzej towarzysze Hioba świadomie lub nieświadomie ukazali Boga w złym świetle i Go ‛obwiniali’, jednocześnie twierdząc, że to Hiob zachowywał się i wypowiadał bluźnierczo (Hi 15:6, 25; 32:3; 42:7, 8).

Bluźnierstwo w okresie obowiązywania przymierza Prawa. W pierwszych trzech z Dziesięciorga Przykazań, czyli „Dziesięciu Słów”, podkreślono wyjątkową pozycję Jehowy Boga jako Władcy Wszechświata oraz Jego wyłączne prawo do odbierania czci. Ponadto ostrzeżono: „Nie wolno ci używać imienia Jehowy, twego Boga, w sposób