(„garb”).

Miasto plemienia Zebulona (Joz 19:11). Dokładna lokalizacja nie jest znana, choć do opisu biblijnego zdaje się pasować Tall asz-Szammam (Tel Szem), leżące ok. 5 km na wsch. od Jokneamu na równinie Jizreel.

(„pastwisko”).

Miasto wymienione wśród miejsc leżących na granicy ziem Zebulona (Joz 19:10, 12), ale gdy później było przekazywane wraz z pastwiskami Lewitom z rodu Gerszona (Gerszoma), traktowano je jako posiadłość sąsiedniego plemienia Issachara (Joz 21:27, 28; 1Kn 6:71, 72). Daberat nie zostało ujęte na liście miejscowości przyznanych Issacharowi, jednak zdaniem wielu geografów może się kryć pod nazwą Rabbit z Jozuego 19:20, co potwierdza Kodeks watykański (zob. RABBIT).

Obecnie Daberat jest identyfikowane z ruinami Chirbat Dabura (Chorbat Dewora), znajdującymi się w pobliżu wioski Dabburija na pn.-zach. krańcu góry Tabor.

Zobacz DOM.

Bóg Filistynów. W czasie izraelskiego podboju Ziemi Obiecanej na terytoriach przydzielonych Judzie i Aszerowi istniały miasta „Bet-Dagon” (prawdopodobnie nazwane tak od imienia Dagona), co sugeruje, iż kult tego boga był wtedy w Kanaanie bardzo rozpowszechniony (Joz 15:41; 19:27). Przyjmuje się, że Filistyni przejęli go od Kananejczyków.

Nie ma pewności co do pochodzenia imienia Dagon. Niektórzy uczeni łączą je z hebrajskim słowem dag („ryba”), a inni — z dagán („zboże”). W 1 Samuela 5:4 o powalonym Dagonie powiedziano, że „została na nim tylko część rybia [dosł. „tylko Dagon”]”, a głowa i dłonie rąk były odcięte. Hebrajski wyraz, który dosłownie znaczy „Dagon”, bywa w tym wersecie tłumaczony także na „tułów Dagona” (BT, BWP), „sam Dagon” (Ro) lub „korpus rybi” (Da).

Dagon jest wspomniany w kilku relacjach biblijnych. W domu stanowiącym ośrodek kultu tego boga w Gazie Samson wsparł się o dwie środkowe kolumny i zawalił całą budowlę, zabijając zebranych tam Filistynów (Sdz 16:21-30). W domu Dagona w Aszdodzie Filistyni umieścili zdobytą na wojnie świętą Arkę Jehowy. Posąg Dagona dwukrotnie przewrócił się przed nią na twarz, a za drugim razem się rozbił. Kapłani i inni wchodzący do tej świątyni zaczęli uważać, by nie następować na próg, prawdopodobnie nie chcąc bezcześcić miejsca, na którym leżały części ich boga (1Sm 5:2-5). Kiedy Filistynom mocno dokuczyły guzki krwawnicze oraz skoczki rujnujące kraj, zrozumieli, że to Jehowa wystąpił przeciwko nim i ich bogu Dagonowi (1Sm 5:6, 7; 6:5). Po bitwie na górze Gilboa Filistyni znaleźli wśród zabitych Saula i odcięli mu głowę. Najpierw powiadomili o tym domy swych bożków i lud, a potem czaszkę Saula przymocowali w domu Dagona (1Sm 31:8-10; 1Kn 10:8-10).

Niewykluczone, że Filistyni zabierali wizerunki Dagona na pole bitwy (2Sm 5:21).

Owoc palmy daktylowej (Phoenix dactylifera), pospolitego drzewa w Palestynie. Daktyle mają owalny kształt, są jednonasienne, mięsiste i słodkie w smaku.

W Biblii wspomniano o daktylach tylko pośrednio. Na przykład Szulamitka opisała czarne kędziory włosów swego ukochanego pasterza jako „grona daktyli” (hebr. taltallím; „wiechy daktyli”, L. Koehler i W. Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 1030). Salomon przyrównał Szulamitkę do palmy, a jej piersi — do „gron daktyli” („gron winnych”, BT) oraz do „gałązek daktyli” (hebr. sansinním; zob. Lexicon in Veteris Testamenti Libros, s. 662) (PnP 5:11; 7:7, 8; zob. PALMA).

(ד) (dálet).

Czwarta litera alfabetu hebrajskiego. Istnieje spore podobieństwo liter dálet (ד) i resz (ר), co mogło powodować omyłki przy przepisywaniu. Prawdopodobnie właśnie to jest przyczyną pewnych różnic w zapisie; np. w 1 Kronik 1:7 występuje imię „Rodanim”, a w Rodzaju 10:4 „Dodanim”.

W tekście hebrajskim tą czwartą literą zaczyna się pierwsze słowo w każdym z ośmiu wersetów Psalmu 119:25-32 (zob. HEBRAJSKI, JĘZYK).

Jeden z dziesięciu synów Hamana (Est 9:7, 10; zob. HAMAN).

(prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego: „być słabym; zwisać”).

Kobieta mieszkająca w dolinie Sorek. Zakochał się w niej Samson pod koniec 20-letniego okresu sądzenia Izraela (Sdz 16:31).

Filistyńscy władcy sojuszniczy, którym zależało na unieszkodliwieniu Samsona, zaproponowali Dalili po 1100 srebrników (jeśli chodziło o sykle, miały w sumie wartość 2422 dolarów) za zdobycie informacji, w czym tkwi jego wielka moc. Dalila się zgodziła i zaczęła wypytywać Samsona, jak można by go pozbawić siły. Za każdym razem wyjawiała jego odpowiedź Filistynom i ukrywała w domu wojowników, gotowych go schwytać, gdy tylko osłabnie. Choć została trzykrotnie wprowadzona w błąd, nie dawała za wygraną i „przez cały czas wywierała na niego nacisk swymi słowami i mu się naprzykrzała, [tak iż] jego dusza zniecierpliwiła się aż na śmierć”. Wtedy wyznał jej, że jest nazirejczykiem i że ‛brzytwa nigdy nie przeszła po jego głowie’. Zorientowawszy się, iż tym razem powiedział prawdę, wezwała filistyńskich władców sojuszniczych, by przynieśli pieniądze. Kiedy Samson spał na jej kolanach, sługa ściął mu siedem warkoczy. Po przebudzeniu się Samson stwierdził, że opuściła go moc pochodząca od Boga. Zaczajeni Filistyni pochwycili go, oślepili i wtrącili do więzienia (Sdz 16:4-21). Biblia nie wspomina więcej o Dalili.

Pismo Święte nie mówi, że Dalila współżyła z Samsonem ani że była nierządnicą. Nie należy jej też utożsamiać z nierządnicą z Sędziów 16:1, 2, gdyż tamta kobieta mieszkała w Gazie, a Dalila w dolinie Sorek. Poza tym Dalila prawdopodobnie była Izraelitką, a nie Filistynką, ponieważ władcy sojuszniczy nie odwoływali się do jej uczuć patriotycznych, lecz postanowili przekupić ją ogromną sumą pieniędzy (Sdz 16:5).

Górzysta kraina na Półwyspie Bałkańskim na wsch. wybrzeżu Morza Adriatyckiego. Po 9 r. n.e. uznawana za leżącą bardziej na pd. z dwóch części rzymskiej prowincji Iliria, choć określenia Dalmacja najwyraźniej często używano zamiennie jako nazwy całej prowincji. Towarzysz Pawła Tytus wyruszył do Dalmacji jakiś czas przed śmiercią apostoła, która prawdopodobnie nastąpiła w 65 r. n.e. (2Tm 4:6-10). Informacja o podróży Tytusa znajduje się w tym samym wersecie, co wzmianka o Demasie, który „opuścił” Pawła. Chociaż nie wiadomo, w jakim celu Tytus udał się do Dalmacji, wydaje się, że Paweł nie miał nic przeciwko temu. Ponieważ jakieś dziewięć lat wcześniej, pod koniec swej trzeciej podróży misjonarskiej, dotarł na pn. aż w okolice Ilirii (Rz 15:19), niektórzy uczeni uważają, że potem wysłał w tamte strony Tytusa, aby zajął się sprawami zborów i prowadził działalność misjonarską. W takim razie zadanie Tytusa przypominałoby to, czym zajmował się na Krecie (Tyt 1:5). W liście do Tytusa Paweł prosił go, by opuścił Kretę (Tyt 3:12), i wydaje się, że Tytus towarzyszył apostołowi aż do wyjazdu do Dalmacji.

Miejsce, dokąd Jezus wraz z uczniami odpłynął łodzią po cudownym nakarmieniu 4000 mężczyzn nad Morzem Galilejskim (Mk 8:1-10). Istnieją różne teorie co do jego lokalizacji, ale ponieważ nazwa ta nie pojawia się w żadnym innym tekście biblijnym ani pozabiblijnym, jego dokładne położenie jest nieznane. Część uczonych uważa, że biblijny przepisywacz zniekształcił nazwę, gdyż w równoległym sprawozdaniu z Mateusza 15:29-39 pojawia się słowo „Magadan” i w niektórych starożytnych manuskryptach również w Ewangelii według Marka zamiast nazwy „Dalmanuta” występuje określenie „Magadan” lub „Magdala”. Jednakże najlepsze manuskrypty greckie zawierają w tym miejscu słowo „Dalmanuta”, dlatego wydaje się, że należy je zachować, zamiast uznać za pomyłkę. Być może była to inna nazwa Magadanu albo nazwa jakiegoś miejsca w pobliżu i choć była mało znana lub używana, została utrwalona w Ewangelii według Marka.

Zobacz KRÓLOWA.

Niewiasta, która słyszała mowę obrończą Pawła na Areopagu (Wzgórzu Aresa) w Atenach i została chrześcijanką (Dz 17:33, 34). Przypuszczalnie nie była Greczynką, gdyż ateńskie kobiety nie uczestniczyły w życiu publicznym. Mogła jednak mieć dość wysoką pozycję społeczną, skoro jako jedyną kobietę wymieniono ją imiennie. Okoliczność, że występuje obok Dionizego, nie stanowi wystarczającej podstawy do wnioskowania, iż była jego żoną.

(„[z; należący do] Damaszku”).

Mieszkańcy Damaszku (2Ko 11:32). Określenie użyte przez Pawła, gdy po jakichś 20 latach opisywał swą ucieczkę z miasta; relacja o tym zdarzeniu znajduje się w Dziejach 9:23-25.

Ważne miasto syryjskie o starożytnej historii. Damaszek (obecnie nazywany Asz-Szam lub Dimaszk) leży u stóp gór Antyliban, na zach. skraju Pustyni Syryjskiej (PnP 7:4). Na pd. zach. od miasta wznosi się ośnieżony szczyt góry Hermon (2814 m), stanowiący pd. kraniec pasma Antylibanu.

Stoki górskie ciągnące się na zach. od Damaszku są dość jałowe, ale z przecinającego je wąwozu wartko wylewają się na równinę, na której leży miasto, chłodne wody rzeki Barada (Abana z 2Kl 5:12). Dzięki skierowaniu ich do