Ps 68:5). Natomiast osiadli przybysze musieli szanować obowiązujące prawo (Kpł 18:26). Niestety, książęta i sędziowie izraelscy zaczęli lekceważyć te ustawy oraz wytyczne Jehowy i m.in. przez to ściągnęli na swój naród Jego wyrok (1Sm 8:3; Ps 26:10; Iz 1:23; Eze 22:12; Am 5:12).

Sędziowie mieli być prostolinijni i wydawać orzeczenia na podstawie prawa Bożego, ponieważ reprezentowali Jehowę. Uważano, że kto staje przed nimi, ten staje przed Jehową (Pwt 1:17; 19:17; Joz 7:19; 2Kn 19:6). Gdy Biblia mówi o przedłożeniu jakiejś sprawy „zgromadzeniu” lub „zborowi”, to określenia te — zwykle odnoszące się do całej grupy ludzi — w tym wypadku oznaczają ich przedstawicieli występujących w roli sędziów (zob. np. Lb 35:12, 24, 25 i Mt 18:17).

Rozprawy sądowe odbywały się w ‛bramie miasta’ (Pwt 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1). Najwyraźniej chodziło o znajdujący się przed bramą plac miejski, na którym zgromadzonemu ludowi czytano Prawo i ogłaszano różne obwieszczenia (Neh 8:1-3). Łatwo było tam znaleźć świadków w sprawach cywilnych, takich jak sprzedaż nieruchomości, gdyż w ciągu dnia wiele osób wchodziło i wychodziło przez bramę. Poza tym publiczny charakter rozprawy zapewne zachęcał sędziów do starannego rozpatrzenia dowodów i wydania sprawiedliwego wyroku. W sąsiedztwie bramy najprawdopodobniej było wyznaczone dogodne miejsce do posiedzeń sądu (Hi 29:7). Samuel obchodził Betel, Gilgal i Micpę, „sądząc Izraela we wszystkich tych miejscach”. Odbywał też sądy w Ramie, gdzie znajdował się jego dom (1Sm 7:16, 17).

Skoro sędziowie reprezentowali Jehowę, należał się im szacunek (Wj 22:28; Dz 23:3-5). Wyrok wydany przez lewickich kapłanów usługujących w przybytku lub przez urzędującego sędziego (np. Mojżesza lub Samuela) był wiążący, a lekceważenie go karano śmiercią (Pwt 17:8-13).

Człowiek skazany na chłostę miał się położyć twarzą do ziemi i zostać wysmagany rózgą w obecności sędziego (Pwt 25:2). Sprawiedliwość wymierzano bezzwłocznie. Oskarżony był zatrzymywany jedynie w trudnych sprawach, które przedstawiano do rozstrzygnięcia Jehowie. Pozostawał pod strażą do chwili ogłoszenia wyroku (Kpł 24:12; Lb 15:34). Prawo Mojżeszowe nie przewidywało kary więzienia. Zaczęto ją stosować dopiero później, gdy w Izraelu doszło do upadku duchowego, a także gdy władzę nad nim objęli poganie (2Kn 18:25, 26; Ezd 7:26; Jer 20:2; 29:26; Dz 5:19; 12:3, 4).

Za panowania królów. Po wprowadzeniu w Izraelu monarchii najtrudniejsze sprawy przedstawiano królowi albo w sanktuarium. Zgodnie z wymogami Prawa król po objęciu władzy miał sporządzić sobie jego odpis i codziennie go czytać, żeby należycie przygotować się do rozstrzygania trudnych spraw (Pwt 17:18, 19). Prorok Natan tak pokierował rozmową z Dawidem, że ten sam siebie osądził w sprawie Batszeby i Uriasza Hetyty (2Sm 12:1-6). Joab sprytnie posłał do Dawida pewną kobietę z Tekoi, by wstawiła się za Absalomem (2Sm 14:1-21). Przed śmiercią Dawid powołał 6000 zdolnych Lewitów na urzędników i sędziów (1Kn 23:4). Z mądrych wyroków był znany król Salomon. Wielką sławę przyniosło mu rozstrzygnięcie sporu dwóch nierządnic o dziecko (1Kl 3:16-28). Jehoszafat przeprowadził w Judzie reformę religijną i umocnił system sądowniczy (2Kn 19:5-11).

Kto wchodził w skład żydowskiego Sanhedrynu?

Sanhedryn był żydowskim sądem najwyższym z siedzibą w Jerozolimie. Trybunał ten, zwany Wielkim Sanhedrynem, składał się w sumie z 71 osób. W okresie ziemskiej służby Jezusa do grona tego zaliczał się arcykapłan i jego poprzednicy na tym urzędzie (mogło ich żyć kilku, ponieważ pod rządami Rzymu urząd ten obsadzano przez mianowanie), a także członkowie rodzin arcykapłanów, starsi, naczelnicy plemion i rodów oraz znawcy Prawa, czyli uczeni w piśmie (Dz 4:5, 6). Należeli oni do sekty faryzeuszy bądź saduceuszy (Dz 23:6).

Posiedzenia Sanhedrynu zwoływał arcykapłan, który jednocześnie stał na jego czele (Dz 5:17, 21, 27; 7:1; 22:5; 23:2). Rozprawie Jezusa przewodniczył arcykapłan Kajfasz, chociaż pierwsze przesłuchanie przeprowadził Annasz (Mt 26:3, 57; Mk 14:53, 55, 60, 63; 15:1; Łk 22:54; Jn 18:12, 13, 19-24). Gdy sądzono Pawła, przewodniczącym Sanhedrynu był arcykapłan Ananiasz (Dz 23:2).

Według Talmudu (Tosefta, Sanhedrin 7:1) Sanhedryn obradował od złożenia codziennej ofiary porannej do ofiary wieczornej. Nie zbierał się w sabat ani w dni świąteczne. Kiedy chodziło o przestępstwo karane śmiercią, posiedzenie odbywało się za dnia i jeszcze za dnia musiał zapaść wyrok. Jeżeli był skazujący, należało go ogłosić nazajutrz. Rozprawa nie mogła się więc odbywać w przeddzień sabatu czy jakiegoś święta. Jednakże w wypadku Jezusa zlekceważono tę procedurę.

Jak wyjaśnia książka Talmud (A. Cohen, tłum. R. Gromacka, Warszawa 1995, ss. 304, 305), „Sanhedryn zasiadał półkolem, tak by wszyscy członkowie widzieli się nawzajem. (...) Dwaj sekretarze sędziów stali przed nimi, jeden po prawej, drugi po lewej stronie, i zapisywali słowa tych, którzy opowiadali się za uniewinnieniem, i tych, którzy przemawiali za skazaniem”.

Tradycja żydowska głosi, że Sanhedryn został założony przez Mojżesza (Lb 11:16-25) i zorganizowany na nowo przez Ezdrasza tuż po powrocie z niewoli babilońskiej. Nie ma jednak dowodów historycznych na poparcie poglądu, że już wtedy 70 starszych zasiadało wspólnie, tworząc jeden trybunał. Wydaje się raczej, iż Sanhedryn powstał w okresie, gdy w Palestynie panowali Grecy. W czasie ziemskiej służby Jezusa Rzymianie pozostawiali Sanhedrynowi sporą niezależność, przyznając mu władzę cywilną i administracyjną. Miał do swojej dyspozycji urzędników i był upoważniony do aresztowania oskarżonych i wtrącania ich do więzienia (Mt 26:47; Dz 4:1-3; 9:1, 2). Jego autorytet w kwestiach religijnych uznawali nawet Żydzi z diaspory (zob. Dz 9:1, 2). Jednakże pod panowaniem Rzymu Sanhedryn z czasem najwyraźniej stracił prawo do wykonywania kary śmierci bez zezwolenia namiestnika (prokuratora) rzymskiego (Jn 18:31). Po zburzeniu Jerozolimy w 70 r. n.e. Sanhedryn zlikwidowano.

Poza tym w Jerozolimie działały sądy niższej instancji, liczące po 23 członków. Według Miszny (Sanhedrin 1:6) ustanowiono je również w innych większych miastach Palestyny. Nie na każdej rozprawie sąd zasiadał w pełnym składzie. Liczba sędziów zmieniała się zależnie od powagi rozpatrywanej sprawy i trudności z wydaniem wyroku. Istniały też trzyosobowe sądy wiejskie oraz sądy składające się z siedmiu starszych danej miejscowości.

Lokalne sądy, nazywane czasem ‛małymi sanhedrynami’, miały prawo skazywać na karę chłosty i wykluczać ze społeczności, a posiedzenia odbywały się niekiedy w synagogach, choć te ostatnie wykorzystywano przede wszystkim do nauczania (Mt 10:17, przyp. w NW; 23:34; Mk 13:9; Łk 21:12; Jn 9:22; 12:42; 16:2; zob. PRZYKŁADY [Najbardziej znane przykłady Jezusa (21)]).

W zborze chrześcijańskim. Chociaż zbór chrześcijański nie ma świeckich uprawnień sądowniczych, może podejmować działania wobec swych członków, którzy zachowują się nieporządnie i potrzebują skarcenia duchowego, a nawet wykluczyć ich ze społeczności. Dlatego apostoł Paweł napisał, że „tych wewnątrz” organizacji powinni sądzić przedstawiciele zboru, czyli jego nadzorcy (1Ko 5:12, 13). Zarówno Paweł, jak i Piotr podkreślili w swych listach do współchrześcijan, że starsi mają bacznie obserwować stan duchowy zboru oraz wspierać i upominać każdego, kto postępuje niemądrze lub niewłaściwie (2Tm 4:2; 1Pt 5:1, 2; por. Gal 6:1). Człowieka, który wywołuje podziały albo popiera sekty, najpierw ostrzega się raz i drugi, a dopiero potem można poczynić dalsze kroki (Tyt 3:10, 11). Zatwardziałych grzeszników należy usunąć, wykluczyć ze zboru. Ta forma skarcenia ma im uświadomić, że ich grzeszne postępowanie nie może być tolerowane (1Tm 1:20). Paweł polecił, by tego rodzaju sprawy rozpatrywali mężczyźni, którym powierzono w zborze odpowiedzialną rolę sędziów (1Ko 5:1-5; 6:1-5). Oskarżenie mogą przyjąć tylko wtedy, gdy jest dwóch lub trzech świadków. Następnie mają rozważyć dowody „bez uprzedzenia, nie czyniąc nic z nieprzychylnym nastawieniem” (1Tm 5:19, 21).

Jezus polecił swym uczniom, by ewentualne osobiste nieporozumienia starali się najpierw załatwić między sobą. Gdyby to się nie udało, a sprawa była poważna, mieli ją przedstawić do rozpatrzenia zborowi (tzn. mężczyznom odpowiedzialnym za jego funkcjonowanie). Paweł pouczył później chrześcijan, by właśnie w ten sposób rozwiązywali spory, zamiast udawać się do świeckich sądów (Mt 18:15-17; 1Ko 6:1-8; zob. SPRAWA SĄDOWA).

Orzeczenie w jakiejś sprawie, wydane przez osobę do tego uprawnioną (2Sm 8:15; 1Kl 3:16-28; 10:9; 2Kl 25:6; 2Kn 19:8-10). Jehowa Bóg, jako Sędzia, Ustawodawca i Król narodu izraelskiego (Iz 33:22), dał mu obszerny zbiór praw. Zawarte w nim rozstrzygnięcia stanowiły wytyczne do podejmowania decyzji w kwestiach dotyczących zarówno poszczególnych osób, jak i spraw wewnętrznych i zewnętrznych całego narodu (zob. PRAWO; SĄD; SPRAWA SĄDOWA).

Wiele z tych rozstrzygnięć Bóg podał Izraelitom przy górze Synaj (Neh 9:13). Inne przekazywał wtedy, gdy zaistniały szczególne okoliczności. Na przykład po śmierci Manassesyty Celofchada, który nie pozostawił po sobie męskiego potomka, wyłoniło się pytanie, czy dziedzictwo zmarłego mogą otrzymać jego córki. Orzeczenie wydane przez Jehowę stało się podstawą do rozsądzania tego rodzaju spraw (Lb 27:1-11; 36:1-12; zob. też Kpł 24:10-16). Podobny precedens prawny stanowiła decyzja