z czasów, gdy był pasterzem. Ponieważ było stosunkowo trudno dostępne, dobrze nadawało się na schronienie dla Dawida. Później, gdy był on już królem, wykorzystywał je jako bazę wypadową podczas walk z Filistynami. Właśnie stąd wyruszyło trzech wojowników i przedarło się do Betlejem, by przynieść z cysterny wodę, której Dawid nie chciał jednak wypić i którą przyrównał do ich krwi, gdyż dla zdobycia jej narażali swe życie (2Sm 5:17, 18; 1Kn 11:15-19; 12:16).

Adullam był jednym z 15 warownych miast umocnionych przez judzkiego króla Rechoboama (2Kn 11:5-12). Miasta te stanowiły linię obronną, która miała chronić Judę od zach. i pd., ale za panowania Ezechiasza (732 p.n.e.) przełamały ją wojska Sancheriba (2Kl 18:13). W czasach Nehemiasza Adullam należał do miast ponownie zasiedlonych przez Żydów, którzy powrócili do ojczyzny z wygnania w Babilonie (Neh 11:30).

(od rdzenia oznaczającego: „czerwony”; prawdopodobnie: „czerwone skały”).

Stok Adummim to stroma przełęcz leżąca ok. 12 km na wsch. pn. wsch. od Jerozolimy, w połowie drogi do Jerycha. Prowadzi z doliny dolnego Jordanu w górzyste regiony Judy. Od czasów starożytnych aż do dzisiaj biegnie tamtędy droga łącząca Jerycho z Jerozolimą. Biblia wspomina jednak o Adummim tylko jako o granicy między terytorium Judy i Beniamina (Joz 15:7; 18:17).

Po arabsku przełęcz ta jest nazywana Talʽat ad-Damm („krwawy stok”), a po hebrajsku Maʽale Adummim („stok Adummim”). Nazwa ta najprawdopodobniej pochodzi od czerwonawej gleby, na której miejscami pojawia się sporo ochry, choć niektórzy starożytni pisarze łączyli ją z krwią przelaną przez rozbójników. Ta niebezpieczna droga prowadziła przez odludne okolice, gdzie grasowali rabusie, toteż dla ochrony podróżnych od dawien dawna utrzymywano tam posterunek wojskowy. Uważa się, że właśnie z tych względów Jezus obrał te strony za tło swej przypowieści o miłosiernym Samarytaninie, który zaopiekował się wędrowcem napadniętym, gdy ‛schodził do Jerycha’ (Łk 10:30-37).

W Jozuego 15:7 powiedziano, że stok Adummim leży na pd. od „doliny potoku”. Chodzi zapewne o Wadi al-Kelt, które biegnie niemal równolegle do tej drogi, mija Jerycho tuż na pd. od miasta, po czym zmierza do Jordanu.

(„łożysko potoku”).

1. Miasto położone zapewne na pn. od Sydonu, wymienione przez Jehowę w rozmowie z Jozuem jako jedno z miejsc, które pozostały jeszcze do zdobycia (Joz 13:4). Utożsamia się je z Afaka (dzisiejsze Afka), jakieś 39 km na wsch. pn. wsch. od Bejrutu. Leży ono u źródeł rzeki Nahr Ibrahim, w starożytności znanej jako Adonis, płynącej do Byblos na wybrzeżu Morza Śródziemnego.

2. Miasto na terytorium Aszera, którego jednak nie udało się zdobyć członkom tego plemienia (Joz 19:24, 30). W Sędziów 1:31 nazwano je Afik. Utożsamia się je z Tall Kurdana (Tel Afek), jakieś 8 km na pd. pd. wsch. od Akko.

3. Miasto leżące zapewne na równinie Szaron, na co wskazują miejscowości, wśród których je wymieniono. Jego król był jednym z władców zgładzonych przez Jozuego (Joz 12:18). Setki lat później, zanim Saul został królem, obozowali tam Filistyni przed zwycięstwem nad Izraelem niedaleko Eben-Ezer (1Sm 4:1). Uważa się, że leżało w miejscu dzisiejszego Ras al-ʽAjn (Tel Afek; inne niż w poz. 2), u źródeł rzeki Jarkon. Afek występuje w tekstach egipskich i asyryjskich. Powszechnie sądzi się, że tam, gdzie istniał starożytny Afek, wybudowano potem miasto Antypatris, wymienione w Dziejach 23:31. Flawiusz w związku z Antypatris wspomina o „pewnej wieży zwanej Afek” (Wojna żydowska, II, XIX, 1 [513]). Jakieś 35 km na wsch. od tego miejsca znajduje się Szilo, skąd Izraelici wynieśli Arkę Przymierza.

4. Miejscowość położona najwyraźniej na równinie Jizreel, pomiędzy miastami Szunem a Jizreel. Przed bitwą, w której zginął król Saul, Filistyni zajęli pozycje w Szunem, a Izraelici na górze Gilboa (1Sm 28:4). Ze sprawozdania wynika, że następnie Filistyni posunęli się naprzód do Afeku, a Izraelici zeszli do źródła w Jizreel. W Afeku filistyńscy władcy sojuszniczy dokonali przeglądu swych wojsk i stwierdzili, że Achiszowi towarzyszy na tyłach Dawid ze swymi ludźmi. Polecono im odejść następnego ranka, po czym Filistyni zbliżyli się do miejsca bitwy pod Jizreel (1Sm 29:1-11). Stamtąd zepchnęli pokonanych Izraelitów z powrotem ku górze Gilboa, gdzie ich wybili i gdzie śmierć ponieśli Saul i jego trzej synowie (1Sm 31:1-8).

Niektórzy uczeni uważają, że wydarzenia poprzedzające tę bitwę nie zostały opisane w porządku chronologicznym, i dlatego utożsamiają wspomnianą tu miejscowość z Afekiem na równinie Szaron (zob. poz. 3). Pogląd ten popiera archeolog Y. Aharoni, który oświadczył: „Wskutek zamieszczenia relacji o Dawidzie opis tego konfliktu zbrojnego jest nieco mniej spójny. Mimo to można dostrzec ogólny przebieg wydarzeń. Filistyńscy władcy zgromadzili swe siły w Afeku przy źródłach Jarkonu (1 Sam. 29.1), po czym przeszli do Jizreel (w. 11). Wojska Saula ‛obozowały przy źródle w Jizreel’ (w. 1), a w przeddzień bitwy zajęły pozycje na górze Gilboa. Filistyni rozbili obóz naprzeciwko, w Szunem (1 Sam. 28.4). Walka zakończyła się zwycięstwem Filistynów, a Saul i jego trzej synowie zginęli podczas odwrotu na górę Gilboa” (The Land of the Bible, red. i tłum. na ang. A. Rainey, 1979, ss. 290, 291).

5. Miasto wspomniane w 1 Królów 20:26 jako miejsce porażki syryjskiego króla Ben-Hadada II. Wycofujący się Syryjczycy schronili się w mieście, a jego mur runął na 27 000 ludzi (1Kl 20:29, 30). Wydaje się też, że właśnie to miejsce miał na myśli umierający prorok Elizeusz, gdy przepowiadał królowi Jehoaszowi rozgromienie Syryjczyków przez Izraela (2Kl 13:17-19, 25). Niektórzy uczeni utożsamiają Afek wspomniany w tych wersetach z dzisiejszą wioską Afik lub Fik, leżącą jakieś 5 km na wsch. od Jeziora Galilejskiego. W miejscu tym nie znaleziono jednak żadnych pozostałości pochodzących sprzed IV w. p.n.e. Natomiast w pobliskim ʽEn Gew na brzegu Jeziora Galilejskiego odkryto ruiny dużego miasta warownego z okresu pomiędzy X a VIII w. p.n.e.

(„łożysko potoku”).

Miasto w górzystym regionie pd. Judy, wymienione w sąsiedztwie Hebronu (Joz 15:48, 53, 54). Niektórzy uczeni utożsamiają je z Chirbat al-Hadab, leżącym ok. 6 km na pd. zach. od Hebronu. W pobliżu są dwa źródła wody, znaleziono też archeologiczne pozostałości z okresu izraelskiego.

Beniaminita, jeden z przodków króla Saula (1Sm 9:1, 2).

Zobacz AFEK 2.

(prawdopodobnie: „proch”).

Miejsce wspomniane przez Micheasza (Mi 1:10); inne miejscowości wymienione w kontekście sugerują, że zapewne leżało ono w Szefeli lub na równinach Filistei. Micheasz najwyraźniej posłużył się grą słów: „W domu Afry [hebr. ʽAfráh] tarzajcie się w prochu [hebr. ʽafár]”.

Chrześcijański prorok, który razem z innymi prorokami przybył z Jerozolimy do Antiochii Syryjskiej w czasie rocznego pobytu Pawła w tym mieście.

„Dzięki duchowi” Agabus zapowiedział, że „całą zamieszkaną ziemię nawiedzi wielka klęska głodu” (Dz 11:27, 28). Jak wskazuje Biblia, proroctwo to spełniło się za panowania cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.). Żydowski historyk Flawiusz nazwał tę klęskę „wielkim głodem” (Dawne dzieje Izraela, XX, II, 5; XX, V, 2).

Pod koniec ostatniej podróży misjonarskiej Pawła (ok. 56 n.e.) Agabus spotkał się z nim w Cezarei. Związał sobie ręce i nogi jego pasem, by zilustrować proroctwo o przyszłym aresztowaniu Pawła w Jerozolimie (Dz 21:8-11).

Imię lub tytuł więcej niż jednego króla Amalekitów.

1. W swej trzeciej proroczej wypowiedzi Balaam oznajmił, że król Izraela „będzie wyższy niż Agag, a jego królestwo zostanie wydźwignięte” (Lb 24:7). Było to ok. 1473 r. p.n.e., a następna wzmianka o Agagu pochodzi dopiero z czasów panowania Saula (1117-1078 p.n.e.). Z tego względu niektórzy uczeni sugerują, że określenie „Agag” było tytułem królów amalekickich, podobnie jak tytuł „faraon” przysługiwał władcom Egiptu. A może po prostu dwóch królów nosiło to samo imię. W każdym razie z wypowiedzi Balaama o Agagu wynika, że w owym czasie jego królestwo było silne (Lb 24:20; zob. AMALEK, AMALEKICI).

2. Król Amalekitów, którego pokonał Saul, wykonując w ten sposób wyrok Jehowy (Wj 17:14; Pwt 25:17-19; 1Sm 15:1-7). Niemniej Saul nie uśmiercił Agaga i pozwolił ludowi wziąć trochę łupów, toteż Samuel oświadczył, że Bóg go odrzuca jako króla (1Sm 15:8-29). Następnie Samuel sam zabił Agaga, mówiąc mu przedtem: „Jak twój miecz pozbawiał kobiety ich dzieci, tak twoja matka będzie wśród kobiet najbardziej osierocona” (1Sm 15:32, 33; por. Sdz 1:5-7).

(„[od; należący do] Agaga”).

Określenie, którym w Estery 3:1, 10; 8:3, 5 i 9:24 nazwano Hamana i jego ojca, Hammedatę. Najwyraźniej oznacza to, że byli potomkami Agaga, a co za tym idzie, z pochodzenia Amalekitami. Takie wyjaśnienie jest zgodne z żydowską tradycją, według której chodzi o króla Agaga wymienionego w 1 Samuela 15:8-33. Flawiusz nazywa Hamana „Amalekitą” (Dawne dzieje Izraela, XI, VI, 5). A ponieważ Mardocheusz wywodził się od Kisza z plemienia Beniamina, można powiedzieć, że w pewnym sensie jego i Hamana dzieliła tradycyjna już wrogość (Est 2:5).

Cenny kamień ozdobny; odmiana barwnego kwarcu, chalcedonu.

Większość agatów występuje w formie buł w pokładach krzemionki, spotykanych w pustkach skalnych. Warstwy agatu różnią się przejrzystością i przybierają rozmaite odcienie wywołane obecnością mikroskopijnych domieszek związków