z odmianą Bubo bubo aharonii, puchaczem zamieszkującym pustynne obszary Palestyny. Jednakże lokalizacja z 13 rozdz. Izajasza sugeruje puchacza pustynnego (Bubo bubo ascalaphus), występującego od Maroka po Irak. Puchacz jest największą i najsilniejszą sową żyjącą w tych regionach. Jego zew to donośne, przeciągłe pohukiwanie. Tak jak to jest w wypadku innych sów, nocą jego oczy błyszczą czerwonawożółtym blaskiem odbitego światła, co w połączeniu z posępnymi odgłosami sprawiło, że wśród zabobonnych ludów uchodził za zwiastuna nieszczęścia.

Zdaniem części uczonych do jakiegoś gatunku sowy odnosi się również słowo lilít, występujące w Izajasza 34:14 wraz ze słowami opisującymi inne stworzenia, które miały zamieszkiwać ruiny Edomu. Podobno obecnie używa się go dla określenia „przedstawiciela rodzaju Strix, czyli puszczyka” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, red. G. A. Buttrick, 1962, t. 2, s. 252). Zobacz jednak hasło LELEK.

(„wybawiający ojca”).

Towarzysz Pawła w Koryncie. Apostoł nazwał go ‛swym krewnym’ i przesłał jego pozdrowienia w swym liście do Rzymian, pisanym z Koryntu (Rz 16:21). Być może Sozypater jest tą samą osobą co Sopater, wspomniany w Dziejach 20:4 wśród osób przebywających z Pawłem w Grecji.

Chlorek sodu (NaCl), biały, krystaliczny związek chemiczny, zwany potocznie solą kuchenną. W skorupie ziemskiej istnieją ogromne złoża soli kamiennej; niektóre mają setki metrów grubości. Sole, głównie właśnie chlorek sodu, stanowią 3,5 procent objętości oceanów. Mogłoby się wydawać, że to niewiele, tymczasem kilometr sześcienny wody morskiej zawiera prawie 27 milionów ton soli. Stężenie tej substancji w Morzu Martwym (Słonym) w Palestynie jest dziewięciokrotnie większe (Rdz 14:3). Izraelici mieli soli pod dostatkiem. Pozyskiwano ją np. poprzez odparowywanie wody z Morza Martwego, choć nie była to sól najwyższej jakości. W złoża soli obfitowały też wzgórza w pobliżu pd. krańca tego morza, niedaleko miejsca, gdzie żona Lota zamieniła się w słup soli (Rdz 19:26; Sof 2:9). Północną Palestynę przynajmniej częściowo mogli zaopatrywać w sól Fenicjanie, którzy podobno pozyskiwali ją z Morza Śródziemnego.

Chociaż na Ziemi znajdują się w zasadzie niewyczerpane zasoby soli, ludzie nie zawsze mieli do niej łatwy dostęp. Toczono o nią wojny i z jej powodu wybuchały rewolucje. W starożytnych Chinach sól ustępowała wartością jedynie złotu. Żeby ją zdobyć, sprzedawano w niewolę żony i dzieci. Żołnierze rzymscy otrzymywali pieniądze na zakup soli, określane słowem salarium, co stanowiło odpowiednik żołdu (por. Ezd 4:14).

Biblia wspomina o soli jako o jednym z podstawowych dodatków poprawiających smak pożywienia (Hi 6:6). Według Prawa Mojżeszowego każda ofiara składana Jehowie na ołtarzu miała być posolona — nie dla smaku, ale dlatego, że sól symbolizowała stan wolny od zepsucia (Kpł 2:11, 13; Eze 43:24). Na terenie świątyni najwyraźniej przechowywano więc duże ilości soli. Ezdrasz dopilnowywał, by zawsze było jej pod dostatkiem na ofiary (Ezd 6:9; 7:21, 22). Podobno Antioch III (ok. 198 p.n.e.) przekazał na potrzeby świątyni 375 medymnów (ok. 20 m³) soli.

Soli przypisuje się również działanie lecznicze i odkażające. Niekiedy nacierano nią noworodki (Eze 16:4). W umiarkowanej ilości sól działa korzystnie na niektóre kwaśne gleby, można też mieszać ją z nawozem, ale gdy zbytnio nagromadzi się w glebie, niszczy roślinność i wyjaławia ziemię. Coś takiego stało się z żyzną niegdyś doliną Eufratu. Miasta przeznaczone na całkowitą zagładę czasami celowo posypywano solą, co wyrażało pragnienie, by dane miejsce na zawsze pozostało jałowe i nieurodzajne (Pwt 29:22, 23; Sdz 9:45; Hi 39:5, 6; Jer 17:6).

Znaczenie przenośne. Sól jest często wspominana w Biblii w znaczeniu przenośnym. Jezus powiedział swym uczniom: „Wy jesteście solą ziemi”. Mieli więc wywierać na innych pozytywny wpływ, chroniąc ich przed skażeniem duchowym i zepsuciem moralnym. Dobra nowina, którą głosili, pozwalała zachować życie. Jezus dodał jednak: „Jeśli sól straci swą siłę, jakże zostanie przywrócona jej słoność? Na nic się już nie przyda, tylko na wyrzucenie na zewnątrz, aby ludzie po niej deptali” (Mt 5:13; Mk 9:50; Łk 14:34, 35). Pewien biblista tak się wypowiedział na temat Mateusza 5:13: „Sól używana w naszym kraju [USA] to czysty związek chemiczny, chlorek sodu, i gdyby miał on utracić swą słoność, czyli swój smak, nic by z niego nie zostało, ponieważ słoność stanowi istotę tej substancji. Jednakże w krajach Wschodu używano soli, która była zanieczyszczona, zmieszana z substancjami pochodzenia roślinnego oraz ziemią; mogło się zdarzyć, że utraciła całą zawartą w niej właściwą sól, a pozostały jedynie spore ilości domieszek. Nie nadawała się już wtedy do użytku, chyba tylko do posypania ścieżek albo chodników, jak to obecnie robimy ze żwirem. Taka sól do dziś występuje w tamtym regionie. Jej złoża można znaleźć pod ziemią, a gdy się ją zostawi na słońcu lub deszczu, całkowicie traci swą słoność” (Barnes’ Notes on the New Testament, 1974).

Ze względu na swe właściwości konserwujące sól stanowi symbol trwałości i niezmienności. Często gdy zawierano przymierze, objęte nim osoby wspólnie jadły posiłek, a przy tym trochę soli, co wskazywało na to, że zawsze będą wobec siebie wierne i lojalne. „Przymierze soli” uznawano więc za szczególnie wiążące (Lb 18:19). Dlatego gdy judzki król Abijasz powiedział, iż Jehowa dał Dawidowi i jego synom władzę królewską na mocy „przymierza soli”, miał na myśli, że będzie ono obowiązywać zawsze. Jezus Chrystus — „syn Dawida” i „korzeń Dawida” — okazał się tym, któremu powierzono władzę w Królestwie „po czas niezmierzony” (2Kn 13:4, 5; Mt 1:1; Obj 5:5; Ps 18:50; Iz 9:6, 7).

Jezus powiedział: „Albowiem każdy musi być posolony ogniem”. Kontekst wskazuje na ‛posolenie’ ogniem Gehenny, dotyczące tych, których przywiodło do upadku grzeszne życie lub którzy zgorszyli drugich (Mk 9:42-49).

Później Jezus wspomniał o soli w innym znaczeniu, mówiąc: „Miejcie w sobie sól i zachowujcie pokój między sobą” (Mk 9:50). Apostoł Paweł oznajmił podobnie: „Niech wasza wypowiedź zawsze będzie wdzięczna, przyprawiona solą, abyście wiedzieli, jak powinniście każdemu odpowiedzieć” (Kol 4:6). Chrześcijanie zawsze powinni postępować i wypowiadać się taktownie, mieć na względzie odczucia innych i wywierać na nich pozytywny, dobroczynny wpływ, sprzyjający ocaleniu ich życia.

Budynek, w którym przechowywano zboże i inne produkty żywnościowe, w tym także wino i olej; magazyn, składnica. Spichrze na ziarno nazywano też czasem składami zboża. Poza tym różne rzeczy przechowywano w stodołach, wieżach i innych obiektach (1Kn 27:25; 2Kn 32:27, 28; Jl 1:17; Ag 2:19), a niektóre miasta służyły przede wszystkim za spichlerze (Wj 1:11).

Spichrze były również potrzebne przy sanktuarium, by pomieścić dziesięciny i daniny z pól, sadów i winnic, przynoszone Lewitom przez Izraelitów (Mal 3:10). Mężczyźni sprawujący pieczę nad tymi składnicami wydawali przydziały swoim braciom (1Kn 26:15, 17; Neh 12:44; 13:12, 13).

W starożytnym Egipcie budowano różne rodzaje spichlerzy — niektóre przypominały współczesne silosy na zboże. Ziarno wsypywano przez otwór u szczytu zbiornika (w tym celu trzeba było wejść po drabinie), a wybierano u dołu przez małe przesuwane drzwi umieszczone na poziomie gruntu. Na Bliskim Wschodzie używano także podziemnych spichrzy, zwłaszcza w rejonach słabo zaludnionych, gdyż były one ukryte przed grabieżcami.

Ilustracje słowne. Gdy Jezus Chrystus zachęcał swych uczniów, by nie zamartwiali się o potrzeby materialne, lecz zabiegali tylko o „chleb na ten dzień”, przypomniał im, że Bóg karmi ptaki, chociaż one nie zbierają do spichrzy ani stodół (Mt 6:11, 25, 26; Łk 12:22, 24). Chcąc pokazać, że życie nie zależy od tego, co się posiada, Jezus podał przykład bogatego człowieka, który postanowił wybudować sobie nowe, większe spichrze, by pomieścić swe liczne dobra, ale nagle zmarł. Jego bogactwo nie przyniosło mu zatem żadnego pożytku (Łk 12:13-21).

Mądry pisarz Księgi Przysłów odradza koncentrowanie się na ziemskich dobrach i ich gromadzeniu, zaleca natomiast: „Okazuj Jehowie szacunek tym, co masz wartościowego (...) Wtedy twe spichrze będą obficie napełnione” (Prz 3:9, 10). Potwierdza to przykład Izraelitów. Gdy posłusznie służyli Jehowie i przynosili do sanktuarium pełne dziesięciny, zaznawali błogosławieństw i mieli wszystkiego pod dostatkiem (Pwt 28:1, 8; 1Kl 4:20; 2Kn 31:4-10; Mal 3:10). W Psalmie 144:11-15 król Dawid najwyraźniej użył przeciwstawienia, by pokazać, kto naprawdę jest szczęśliwy. Z kontekstu wynika (zob. w. 11 i 12), że opisuje ludzi pokładających ufność w rzeczach materialnych, którzy chełpią się swym bogactwem: „Spichlerze nasze pełne, dostarczają produktów jednego rodzaju po drugim (...). Szczęśliwy lud, któremu tak się wiedzie!” Ale końcowe słowa Dawida zapewne mają ukazać, co w przeciwieństwie do bogactw materialnych daje prawdziwe szczęście: „Szczęśliwy lud, którego Bogiem jest Jehowa!”

Znaczenie przenośne. Aby zwrócić uwagę faryzeuszy i saduceuszy na ich niebezpieczną sytuację, Jan Chrzciciel przyrównał osoby okazujące szczerą skruchę do pszenicy, która ma zostać zebrana, natomiast tych przywódców — do plew. Oświadczył: „Ten, który przychodzi za mną (...) zbierze swą pszenicę do spichrza, ale plewy spali ogniem nieugaszonym” (Mt 3:7-12; Łk 3:16, 17). Jezus przepowiedział „żniwo”, czyli „zakończenie systemu rzeczy”, podczas którego anielscy „żniwiarze” zbiorą symboliczne „chwasty” na spalenie, a „pszenica” zostanie zgromadzona w Bożym „spichrzu”, odrodzonym zborze chrześcijańskim, gdzie można znaleźć ochronę i uznanie Boże (Mt 13:24-30, 36-43).

Jehowa mówi o „składnicach”, w których niejako trzyma różne rzeczy za pomocą stworzonych przez siebie praw przyrody; ma tam również