udzielania władzy i mocy (Obj 19:11-13; 12:5, 10). Podobnie w Objawieniu 6:2 i 14:14 ukazano Jezusa z koroną (stéfanos) na głowie.

Jedno z najstarszych i najważniejszych miast starożytnej Grecji; jego pozostałości znajdują się ok. 5 km na pd. zach. od współczesnego miasta o tej samej nazwie. Swe znaczenie Korynt w dużej mierze zawdzięczał strategicznemu położeniu po zach. stronie Istmu — wąskiego przesmyku lądowego łączącego centralną część Grecji z położonym na pd. półwyspem Peloponez. Cały ruch lądowy — w celach handlowych i innych — musiał w drodze z pn. na pd. przechodzić przez Korynt i przesmyk, który w najwęższym miejscu ma zaledwie 6 km szerokości. Ale przechodził tędy także międzynarodowy ruch morski, gdyż żeglarze na ogół woleli wykorzystać przesmyk między Zatoką Koryncką i Zatoką Sarońską, niż ryzykować długą i niebezpieczną podróż wokół pd. przylądków półwyspu, gdzie często zdarzały się sztormy. Dlatego statki z Italii, Sycylii i Hiszpanii dopływały przez Morze Jońskie i Zatokę Koryncką do portu Lechajon, który leżał na zach. od Koryntu i był z nim połączony dwoma murami. Statki z Azji Mniejszej, Syrii i Egiptu płynęły przez Morze Egejskie do wsch. portu Kenchry albo do mniejszego portu Schoenos (Rz 16:1). Duże jednostki rozładowywano i towar przewożono kilka kilometrów lądem do drugiego portu, a następnie ładowano na inny statek. Natomiast mniejsze statki przeciągano razem z ładunkiem przez przesmyk specjalną drogą zwaną díolkos (dosł. „przeciąganie”). Nic dziwnego, że Przesmyk Koryncki uważano za most między morzami.

Historia. Korynt przeżywał rozkwit już w VII stuleciu p.n.e., odkąd w pobliskim sanktuarium Posejdona (gr. bóg morza, odpowiednik rzymskiego Neptuna) na Istmie zaczęto rozgrywać co dwa lata igrzyska istmijskie, do których nawiązywał Paweł w swych obrazowych przykładach (1Ko 9:24-27). Od IV w. p.n.e. Korynt znajdował się na ogół pod władzą Macedonii, aż w r. 196 p.n.e. został wyzwolony przez Rzymian. Jako niezależne miasto-państwo przyłączył się do Związku Achajskiego, uczestniczył w buncie przeciw Rzymowi i w 146 r. p.n.e. został zburzony przez rzymskiego konsula Lucjusza Mummiusza, który mężczyzn pozabijał, a kobiety i dzieci sprzedał do niewoli. Miasto było opuszczone przez jakieś sto lat, aż w r. 44 p.n.e. (lub 46 p.n.e.) Juliusz Cezar odbudował je jako rzymską kolonię pod nazwą Colonia Laus Iulia Corinthus. Za panowania Cezara Augusta Korynt stał się stolicą rzymskiej prowincji senatorskiej Achaja, jak Rzymianie nazywali Grecję bez Macedonii.

Rzemiosło i architektura. Korynt, do którego Paweł przybył ok. 50 r. n.e., był tętniącym życiem centrum handlowym i politycznym. Swe bogactwo w dużej mierze zawdzięczał opłatom za towary przewożone przez przesmyk, ale był też ośrodkiem rzemiosła, słynącym z ceramiki i wyrobów z brązu. Sam Korynt wybudowano na dwóch tarasach, z których jeden leżał ok. 30 m powyżej drugiego. W środku miasta znajdowała się agora, czyli rynek, otoczona kolumnadą i budynkami publicznymi. Mieściły się tam liczne sklepy, a niektóre odkryte pozostałości wskazują, że sprzedawano w nich mięso i inną żywność, a także wino. W jednej z inskrypcji określono pewien sklep słowem macellum. Jest to łaciński odpowiednik greckiego wyrazu mákellon, użytego przez Pawła w 1 Koryntian 10:25 i przetłumaczonego na „jatka mięsna”. Inna inskrypcja odnaleziona na kamiennym stopniu zawiera słowa „rzeźnik Lucjusz”.

W pobliżu centralnego miejsca agory wykopaliska odsłoniły podwyższenie dla mówców, zwane po grecku bema, a po łacinie — rostra. Stanowiło ono występ tarasu, który rozdzielał górny i dolny poziom agory. Platforma ta była zbudowana z białego i błękitnego marmuru oraz bogato zdobiona kunsztownymi płaskorzeźbami. Obok niej znajdowały się dwie poczekalnie z mozaikami na podłogach i marmurowymi ławkami. Uważa się, że właśnie tu był „fotel sędziowski”, przed który żydowscy przeciwnicy przyprowadzili Pawła, by przesłuchał go prokonsul Gallio (Dz 18:12-16). W Delfach, położonych na pn. od Zatoki Korynckiej, znaleziono inskrypcję z imieniem Galliona i informacją, że był prokonsulem (zob. GALLIO).

Na pn. zach. od rynku znajdowały się dwa teatry, z których jeden mógł pomieścić ok. 18 000 widzów. Chrześcijanie w Koryncie dobrze więc rozumieli wypowiedź Pawła o tym, że apostołowie są „widowiskiem teatralnym światu” (1Ko 4:9). Na placu niedaleko teatru archeolodzy znaleźli inskrypcję z imieniem niejakiego Erasta, który nosił tytuł edyla, co niektórzy tłumaczą na „urzędnik do spraw publicznych”. Być może chodzi o tę samą osobę, co „szafarz miejski” Erast, wspomniany przez Pawła w Liście do Rzymian, napisanym z Koryntu (Rz 16:23). Paweł użył tu greckiego określenia oikonòmos, które przede wszystkim oznacza „zarządcę domu” (por. Gal 4:2, przyp. w NW; por. Bp; zob. ERAST 2).

Religia i kultura. Korynt był siedzibą władz i jednym z najważniejszych ośrodków handlu w Grecji, ale wielu osobom kojarzył się przede