by dostać się na ląd, gdy rzucano kotwicę w pobliżu brzegu. Żeby zapobiec zatopieniu lub rozbiciu łódki, podczas sztormu wciągano ją na pokład. W trakcie tej podróży Pawła zerwał się tak gwałtowny sztorm, że żeglarze opasali statek od spodu (najwidoczniej przeciągnęli pod kadłubem liny lub łańcuchy) i spuścili osprzęt, potem zatopili ładunek pszenicy, wyrzucili takielunek i rozluźnili wiązania wioseł sterowych (by nie dopuścić do ich uszkodzenia) (Dz 27:6-19, 40).

Morze Galilejskie. Ewangelie często wspominają o łodziach na Morzu Galilejskim. Najwyraźniej używano ich przede wszystkim do połowu ryb — za pomocą sieci (Mt 4:18-22; Łk 5:2; Jn 21:2-6), a czasami też na haczyk (Mt 17:27). Jezus niekiedy przemawiał z łodzi do tłumów zgromadzonych na pobliskim brzegu (Mt 13:2; Łk 5:3), a także korzystał z niej jako środka transportu (Mt 9:1; 15:39; Mk 5:21). Takie łodzie były napędzane wiosłami lub małym żaglem (Mk 6:48; Łk 8:22). Chociaż Biblia ich nie opisuje, niektóre były wystarczająco duże, by pomieścić 13 lub więcej osób (Mk 8:10; Jn 21:2, 3; zob. GALERA; MARYNARZ).

Kotwice. Pierwsze kotwice były prawdopodobnie wykonane z kamienia i spuszczano je z dziobu statku. Później na Morzu Śródziemnym używano drewnianych kotwic w kształcie haka, obciążonych kamieniem lub metalem. Niektóre miały ramiona z ołowiu. Niedaleko Cyreny znaleziono kotwicę ważącą 545 kg. Z czasem zaczęły się pojawiać kotwice w całości wykonane z metalu, a część z nich przypominała kształtem spotykane obecnie. Żeglarze na statku, którym płynął Paweł, zrzucili z rufy cztery kotwice (praktyka stosowana niekiedy podczas silnego wiatru) (Dz 27:29, 30, 40). Używali też sondy do pomiaru głębokości wody (Dz 27:28).

Apostoł Paweł użył określenia „kotwica” w sensie przenośnym, gdy pisząc do swych duchowych braci w Chrystusie, nazwał ich nadzieję „kotwicą dla duszy” (Heb 6:19; por. Ef 4:13, 14; Jak 1:6-8).

Srebrna moneta, którą zapłacono podatek świątynny za Jezusa i apostoła Piotra. Odpowiadała czterem drachmom i stanowiła równowartość mniej więcej czterech dniówek (Mt 17:24, 27). Wielu uczonych utożsamia statera z tetradrachmą bitą w Antiochii Syryjskiej lub w Tyrze. Tetradrachma tyryjska była wielkości amerykańskiej półdolarówki, na awersie widniała głowa boga Melkarta, a na rewersie orzeł siedzący na sterze statku i napis: „Tyr święty i niezwyciężony”. Tetradrachma antiocheńska przedstawiała podobiznę cesarza Augusta.

(od rdzenia oznaczającego: „korona; wieniec”).

Jeden z doświadczonych członków zboru w Koryncie, stolicy rzymskiej prowincji Achaja w pd. Grecji. Paweł osobiście ochrzcił rodzinę Stefanasa jako „pierwociny” swej służby w tej prowincji (1Ko 1:16; 16:15). Jakieś pięć lat później, ok. r. 55 n.e., Stefanas w towarzystwie dwóch innych braci z Koryntu odwiedził Pawła w Efezie; być może to od nich apostoł dowiedział się o niepokojących sprawach, o których następnie napisał w pierwszym natchnionym liście do Koryntian (1Ko 1:11; 5:1; 11:18). Niewykluczone też, że właśnie przez nich przesłał ten list (1Ko 16:17).

Główna część urządzenia nadającego statkowi kierunek. Starożytne statki żaglowe były wyposażone w różne stery. Niektóre miały pojedyncze wiosło sterowe. Na ogół jednak statki greckie i rzymskie miały na rufie dwa wiosła sterowe osadzone w dulkach, z których każde prawdopodobnie mogło być używane niezależnie. Gdy statek rzucał kotwicę, wiosła te wyciągano z wody i przewiązywano specjalnymi wiązaniami lub pasami.

Do sterowania statkiem, którym Paweł płynął do Rzymu i który rozbił się na Malcie, używano „wioseł sterowych”. Po odcięciu kotwic, a przed nastawieniem przedniego żagla rozluźniono wiązania tych wioseł, żeby żeglarzom łatwiej było skierować statek w stronę brzegu (Dz 27:40).

W Jakuba 3:4, 5 do stosunkowo małego steru („wiosła sterowego”, NTint) w dużym statku przyrównano język, który ma tak ogromną moc, że potrafi sterować całym ciałem.

Filozofowie, których spotkał Paweł, głosząc na rynku ateńskim. Chociaż ich poglądy z czasem uległy pewnym zmianom, opierały się na założeniu, że podstawowymi pierwiastkami wszechświata są materia i siła (tę ostatnią zwano też opatrznością, rozumem lub Bogiem). Dla stoików wszystko było materialne, cielesne — także występki i cnoty. Nie wierzyli w osobowego Boga, natomiast uważali, że cokolwiek istnieje, jest częścią bezosobowego bóstwa, z którego wywodzi się też dusza ludzka. Sama dusza, zdolna przetrwać śmierć ciała, według jednych stoików miała być w końcu unicestwiona razem z wszechświatem, a według innych — zostać ponownie przez to bóstwo wchłonięta. Najważniejszym celem było dla stoików szczęście — twierdzili, że chcąc je osiągnąć, człowiek powinien posługiwać się rozumem, by za jego pomocą pojąć prawa rządzące wszechświatem i się do nich dostosować. Żyć cnotliwie znaczyło więc dla nich „żyć zgodnie z naturą”.