stosunkowo krótko, potem zaś władzę królewską nad Babilonem objął Cyrus, choć niewykluczone, że panowali równocześnie, natomiast Daniel odniósł się konkretnie tylko do tego roku, w którym Dariusz objął wysoki urząd w Babilonie (Dn 6:28; 9:1; 2Kn 36:20-23). Gubaru piastował swe stanowisko przez 14 lat.

Dlaczego dane historyczne nie są pewne. Oczywiście wiarygodność sprawozdania biblijnego nie zależy od potwierdzenia przez źródła świeckie. Wielokrotnie się zdarzało, że osoby lub wypadki opisane w Piśmie Świętym były odrzucane przez krytyków jako „niehistoryczne”, a potem wykazywano ponad wszelką wątpliwość, że są całkowicie autentyczne. Pamiętanie o tym chroni badaczy Słowa Bożego przed przykładaniem zbyt wielkiej wagi do wzgardliwych uwag jego przeciwników (zob. BELSZACCAR; SARGON). Wprawdzie na Bliskim Wschodzie odkryto już setki tysięcy tabliczek klinowych, niemniej historia rekonstruowana na ich podstawie wciąż pełna jest luk i białych plam. Inne źródła — dzieła starożytnych historyków — są nieliczne, zachowały się w odpisach (często jedynie fragmentarycznych), a większość ich autorów była Grekami i żyła sto, dwieście lub więcej lat po wydarzeniach opisanych w Księdze Daniela.

Znacznie bardziej przekonujące wyjaśnienie braku informacji o Dariuszu w zapiskach babilońskich znajdujemy w samej Księdze Daniela. Dowiadujemy się z niej, że Dariusz powierzył Danielowi wysoki urząd ku niezadowoleniu innych dostojników państwowych. Ich spisek przeciw Danielowi został udaremniony, a Dariusz kazał stracić oskarżycieli wraz z rodzinami, co zapewne wywołało niechęć pozostałych dygnitarzy. Z kolei królewskie rozporządzenie nakazujące wszystkim poddanym „bojaźń przed Bogiem Daniela” niewątpliwie wzbudziło głębokie niezadowolenie i oburzenie potężnych kapłanów babilońskich. Jedni i drudzy z pewnością mieli wpływ na działalność skrybów, nie byłoby zatem nic dziwnego w tym, gdyby później dokonano przeróbek w kronikach i usunięto z nich wzmianki o Dariuszu. Z tamtych czasów znane są podobne wypadki.

Z należytą uwagą trzeba więc traktować biblijną informację, iż Medo-Persja była mocarstwem dwuczłonowym (Dn 5:28; 8:3, 4, 20). Chociaż historia świecka przyznaje czołowe miejsce Cyrusowi i Persom, sprawozdanie biblijne wskazuje na partnerskie stosunki między Medami i Persami, a ustanawiane przepisy dalej były „prawami Medów i Persów” (Dn 6:8; Est 1:19). Medowie odegrali ważną rolę w zdobyciu Babilonu (Iz 13:17-19). Zauważmy też, że według proroctwa Jeremiasza (51:11) wśród atakujących Babilon mieli się znaleźć „królowie Medów”. Jednym z nich mógł być właśnie Dariusz.

2. Dariusz I Wielki, zwany też Dariuszem Persem. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych władców imperium perskiego. Powiedział o sobie: „Jam jest (...) syn Hystaspesa, Achemenida, Pers, syn Persa, Aria z Ariów nasienia” (Dzieje imperium perskiego, s. 131). Wywiódł zatem swój ród od tego samego królewskiego przodka, co Cyrus Wielki, choć pochodził z innej gałęzi tej rodziny.

Po śmierci Kambyzesa II, który zginął w r. 522 p.n.e. w drodze powrotnej z Egiptu, tron perski objął na krótko jego brat Bardija (lub mag imieniem Gaumata). Dariusz z pomocą sześciu innych dostojników perskich pozbawił go tronu i życia, po czym sam sięgnął po koronę. Jego wersja wydarzeń przedstawiona została w trzech językach na ogromnej płaskorzeźbie wyrytej w urwisku skalnym wznoszącym się koło wsi Behistun (Bisutun) nad równiną, którą biegł główny szlak karawanowy z Bagdadu do Teheranu. Z inskrypcji tej wynika, że Gaumata był uzurpatorem podszywającym się pod brata króla Kambyzesa, za co został stracony. Zdaniem większości współczesnych uczonych wersja ta w zasadzie opiera się na faktach (Dariusz wielokrotnie zapewnia: „to prawda jest, a nie kłamstwa”), choć niektórzy uważają, iż Dariusz był „piramidalnym kłamcą”, a dowody sugerują, że to właśnie on uzurpował sobie prawo do tronu. Jakkolwiek było, po objęciu władzy musiał stawić czoło buntowi w imperium i przypuszczalnie przez następne dwa lata tłumił rokosze w całym królestwie. W latach 519-518 p.n.e. ponownie podbił Egipt, który wcześniej zrzucił jarzmo perskie. Następnie poszerzył granice swego państwa po Indie na wsch. oraz po Trację i Macedonię na zach. Zasłynął również ze skutecznej reorganizacji struktury administracyjnej imperium, z utworzenia kodeksu prawnego znanego jako „Rozporządzenie o słusznych przepisach” oraz z przekopania kanału łączącego Nil z Morzem Czerwonym.

Biblia wspomina o Dariuszu I Wielkim głównie w związku z odbudową świątyni jerozolimskiej. Jej fundamenty położono w 536 r. p.n.e., ale w r. 522 prace budowlane zostały wstrzymane „aż do drugiego roku panowania Dariusza” (520 p.n.e.) (Ezd 4:4, 5, 24). Wtedy to prorocy Aggeusz i Zachariasz pobudzili Żydów do czynu i do wznowienia budowy (Ezd 5:1, 2; Ag 1:1, 14, 15; Za 1:1). Skłoniło to Tattenaja, namiestnika reprezentującego interesy państwa na zach. od Eufratu, oraz innych urzędników do przeprowadzenia dochodzenia, po którym wystosowali list do króla perskiego Dariusza. Powiadamiali go o pracach budowlanych oraz o twierdzeniach Żydów, iż postępują zgodnie z prawem, i prosili o sprawdzenie, czy poświadczają to dokumenty przechowywane w archiwach królewskich (Ezd 5:3-17). Żydzi w swoich wyjaśnieniach przeciwstawili poczynania Chaldejczyka Nebukadneccara, który zburzył świątynię, stanowisku Cyrusa Persa, który zezwolił na jej odbudowę. Niewątpliwie miało to pożądany, pozytywny wpływ na Dariusza, skoro w pierwszych latach swych rządów musiał on uśmierzyć dwa bunty, których przywódcy podawali się za synów Nabonida, przybrali imię Nebukadneccara (historycy opatrzyli ich numerami III i IV) i usiłowali uniezależnić Babilonię od imperium perskiego.

Po oficjalnych poszukiwaniach w archiwach Ekbatany, starodawnej stolicy Medów, odnaleziono dokument Cyrusa. Wówczas Dariusz polecił namiestnikowi Tattenajowi, by wraz z innymi urzędnikami nie tylko nie przeszkadzał w budowie, ale nawet dostarczał na nią funduszów „z królewskiego skarbca podatku zza Rzeki”, jak również zwierząt i innych artykułów niezbędnych do składania ofiar. Każdego, kto by naruszył rozkaz króla, czekała śmierć przez zawieszenie na palu, a jego dom miał być „zamieniony w ustęp publiczny” (Ezd 6:1-12).

Dzięki takiemu poparciu czynników oficjalnych i dalszym zachętom proroków (Za 7:1; 8:1-9, 20-23) kontynuowano prace przy świątyni i szczęśliwie ukończono ją „do trzeciego dnia miesiąca księżycowego Adar, to jest w szóstym roku panowania króla Dariusza” (6 marca 515 p.n.e.; Ezd 6:13-15). Ponieważ z inskrypcji Dariusza wynika, że był on żarliwym czcicielem Ahura Mazdy, więc jego poczynania wynikały zasadniczo z szacunku dla nieodwołalnych praw medo-perskich i harmonizowały z tolerancyjną polityką, o której świadczą pewne dokumenty sporządzane w jego imieniu. Rzecz jasna, służyło to zamierzeniu Jehowy Boga i niewątpliwie było przez Niego kierowane.

Późniejsze wyprawy do Grecji. Na przełomie VI i V w. różne greckie miasta w Jonii podniosły bunt przeciw panowaniu perskiemu i chociaż został on zdławiony, Dariusz postanowił ukarać Ateny i Eretrię za udzielenie pomocy rebeliantom. Persja dokonała inwazji na Grecję, jednakże w 490 r. p.n.e. armia Dariusza została pokonana w bitwie pod Maratonem. Dariusz zaczął starannie przygotowywać następną wyprawę do Grecji, ale już nie zdążył jej poprowadzić, gdyż umarł w 486 r. p.n.e. Tron po nim objął jego syn Kserkses.

3. W Nehemiasza 12:22 wspomniano o zapiskach obejmujących naczelników lewickich domów patriarchalnych „za dni Eliasziba, Jojady i Jochanana oraz Jaddui (...) aż do królowania Dariusza Persa”. Eliaszib był arcykapłanem, gdy Nehemiasz pojawił się w Jerozolimie (Neh 3:1), gdy zaś przybył tam po raz drugi (po 32 roku panowania Artakserksesa [443 p.n.e.]), Jojada miał żonatego syna (Neh 13:28), a zatem wymieniony tu król to najprawdopodobniej Dariusz Ochos (Notos), który panował w latach 423-405 p.n.e.

Wśród papirusów z Elefantyny znaleziono list datowany na końcowe lata V w. p.n.e., w którym znajduje się wzmianka, iż arcykapłanem w Jerozolimie był wówczas „Jochanan”.

Mężczyzna, którego potomkowie znaleźli się wśród „synów sług Salomona” powracających z Zerubbabelem z niewoli babilońskiej (Ezd 2:1, 2, 55, 56; Neh 7:6, 7, 57, 58).

Zobacz DARY OFIARNE.

Zobacz DARY OFIARNE.

Środki przekazywane osobom znajdującym się w potrzebie w celu poprawienia ich sytuacji. Choć Pisma Hebrajskie nie wspominają bezpośrednio o „darach miłosierdzia” (w innych przekładach: „jałmużna” lub „uczynek miłosierdzia”), Prawo Mojżeszowe precyzowało, jak Izraelici mają traktować swych ubogich braci. Mieli być wobec nich szczodrzy, a nie skąpi (Pwt 15:7-10).

Opieka nad ubogimi w Izraelu. Według Prawa można było wejść do czyjejś winnicy lub na czyjeś pole i najeść się do syta, ale niczego nie wolno było ze sobą zabrać (Pwt 23:24, 25). Zbierając plony, Izraelici mieli zostawiać niezżęty skraj pola oraz pokłosie, jak również resztki z drzew oliwnych i winorośli; przeznaczone były „dla osiadłego przybysza, dla chłopca nie mającego ojca i dla wdowy” (Pwt 24:19-21; Kpł 19:9, 10).

Co trzeci rok Izraelici mieli wynieść całą dziesięcinę z tego, co zebrali w danym roku, i złożyć ją w bramach dla Lewitów, osiadłych przybyszów, sierot i wdów (Pwt 14:28, 29; zob. DZIESIĘCINA).

W każdym roku 7 (sabatowym) i 50 (jubileuszowym) ziemię zostawiano odłogiem, by odpoczęła, i nie przeprowadzano zwykłych zbiorów. To, co samo wyrosło, służyło za pokarm dla ubogich, choć mogli też z tego korzystać właściciele pola, ich niewolnicy i najemnicy. Najwyraźniej jednak podczas roku sabatowego Izraelici na ogół żyli