Buntownik, który jakiś czas przed 6 r. n.e. wzniecił powstanie poparte przez ok. 400 mężczyzn. Faryzeusz Gamaliel przypomniał, że gdy zgładzono Teudasa, jego stronnicy się rozproszyli. Tym i jeszcze innym przykładem przekonał Sanhedryn, by zostawić w spokoju młody zbór chrześcijański, którego założyciel, Jezus, też niedawno został uśmiercony (Dz 5:34-40).

Półkolisty wielobarwny łuk; widzialny znak popartej przymierzem obietnicy Jehowy, że „już nigdy nie zostanie wytracone wszelkie ciało przez wody potopu i już nigdy nie nastąpi potop, by ziemię obrócić w ruinę” (Rdz 9:11-16). W języku hebrajskim nie ma oddzielnego wyrazu oznaczającego tęczę, więc w Biblii określa ją to samo słowo, które normalnie znaczy „łuk” (Eze 1:28).

Aby w pełni wytłumaczyć powstawanie tęczy, trzeba użyć skomplikowanych teorii i wzorów. W sposób uproszczony zjawisko to można wyjaśnić tak: Kiedy białe światło wnika do wnętrza kropli deszczu, ulega załamaniu i rozszczepieniu na różne kolory, a zatem kropla działa niczym maleńki pryzmat. Następnie światło każdego koloru odbija się od jej wewnętrznej powierzchni i opuszcza ją pod charakterystycznym dla siebie kątem. Dzięki temu obserwator widzi wielobarwny łuk złożony ze wszystkich siedmiu barw widma optycznego (od wewnątrz: fioletowy, granatowy, niebieski, zielony, żółty, pomarańczowy i czerwony), które niekiedy się zlewają i wtedy wyraźnie widać tylko cztery lub pięć. Czasami pojawia się też większy, lecz mniej wyraźny łuk wtórny, w którym kolejność barw jest odwrócona. Zjawisko tęczy jest w dalszym ciągu przedmiotem badań naukowych. Carl B. Boyer zauważył: „W kropli deszczu energia światła w tak złożony sposób oddziałuje z materią, że znajdują tu zastosowanie prawa mechaniki kwantowej i teorii względności. (...) Chociaż wiele już wiadomo o powstawaniu tęczy, dalej mało wiemy na temat jej postrzegania” (The Rainbow, From Myth to Mathematics, 1959, ss. 320, 321).

Pierwsza biblijna wzmianka o tęczy pojawia się w opisie przymierza, które Bóg zawarł z Noem i jego potomstwem, gdy po potopie wyszli z arki (Rdz 9:8-17; Iz 54:9, 10). Już sam ten wspaniały widok dodał im otuchy i był dla nich zapowiedzią pokoju.

Panują różne opinie co do tego, czy była to pierwsza tęcza, jaką widzieli ludzie. Niektórzy bibliści twierdzą, jakoby tęcze pojawiały się już dawniej, a po potopie Bóg ‛dał’ tęczę w tym sensie, że istniejącemu wcześniej zjawisku nadał szczególne znaczenie, szczególny sens. Wiele osób podzielających ten pogląd uważa, iż potop miał zasięg jedynie lokalny i nie spowodował większych zmian w atmosferze.

Jest to jednak pierwsza wzmianka o tęczy i gdyby widywano ją już wcześniej, ogłoszenie jej przez Boga specjalnym znakiem Jego przymierza nie miałoby tak mocnej wymowy. Byłaby wtedy czymś powszednim, a nie znamiennym symbolem pewnej zmiany, czyli czegoś nowego.

Biblia nie opisuje stopnia przejrzystości atmosfery na krótko przed potopem. Ale najwyraźniej nikt przed Noem i jego rodziną nie mógł oglądać tęczy; sytuacja uległa zmianie dopiero po tym, jak „otworzyły się upusty niebios” (Rdz 7:11). Nawet dzisiaj tęczę można ujrzeć tylko w określonych warunkach atmosferycznych.

Do wspaniałości, piękna i tchnącego spokojem widoku tęczy po burzy nawiązano w biblijnych opisach Boga i Jego tronu. Kiedy Ezechiel otrzymał wizję Boga, zobaczył „coś przypominającego z wyglądu łuk, który pojawia się na kłębach chmur w dzień ulewnego deszczu”. Podkreślało to „chwałę Jehowy” (Eze 1:28). Apostoł Jan również widział wspaniały tron Jehowy, a ‛wokoło tronu była tęcza podobna z wyglądu do szmaragdu’. Łagodny, szmaragdowozielony kolor tęczy zapewne kojarzył się Janowi z opanowaniem i spokojem, co było najzupełniej stosowne, gdyż Jehowa jest chwalebnym Władcą, który potrafi zapanować nad każdą sytuacją (Obj 4:3). Jan ujrzał też anioła z ‛tęczą na głowie’ (Obj 10:1), co mogło wskazywać na to, iż był on specjalnym wysłannikiem „Boga pokoju” (Flp 4:9).

Miasto odbudowane na początku III w. p.n.e. przez Seleukosa Nikatora, który wcześniej był jednym z wodzów Aleksandra Wielkiego. Leżało w zach. części Azji Mniejszej, ok. 60 km od Morza Egejskiego, nad dopływem rzeki Gediz (starożytny Hermos). Do zboru chrześcijańskiego w Tiatyrze Pan Jezus Chrystus skierował orędzie, które spisał apostoł Jan (Obj 1:11).

W miejscu Tiatyry znajduje się dziś miasto Akhisar, położone ok. 250 km na pd. pd. zach. od Stambułu i jakieś 375 km na wsch. od Aten (ILUSTRACJA, t. 2, s. 946). Tiatyra nigdy nie była wielką metropolią ani nie miała większego znaczenia politycznego; było to jednak zamożne miasto i znany ośrodek rzemiosła, gdzie zajmowano się m.in. tkaniem, farbowaniem, obróbką metali, wyprawianiem skór i garncarstwem. Różne inskrypcje często wspominają o Tiatyrze w związku z farbowaniem tkanin. Tamtejsi rzemieślnicy jako barwnika używali korzeni marzany barwierskiej, dzięki czemu uzyskiwali charakterystyczny purpurowy kolor nazywany później czerwienią turecką.

Podczas pierwszej wizyty Pawła w macedońskim Filippi została chrześcijanką „pewna niewiasta z Tiatyry, imieniem Lidia, sprzedawczyni purpury”. Być może była przedstawicielką handlową wytwórców purpury z Tiatyry i prowadziła interesy za granicą, gdzie miała wystarczająco duży dom, by gościć Pawła i jego towarzyszy podczas ich pobytu w Filippi (Dz 16:12-15).

Nie wiadomo, kto i kiedy zapoznał mieszkańców Tiatyry z chrystianizmem. W Biblii nie ma informacji o tym, że głosił tam Paweł albo inni misjonarze, ani o tym, że do swego miasta wróciła Lidia. Być może dobra nowina dotarła tam podczas dwuletniej działalności Pawła w Efezie (ok. 53-55 n.e.), położonym ok. 115 km na pd. zach. od Tiatyry, gdyż w okresie tym „wszyscy mieszkający w okręgu Azji, zarówno Żydzi, jak i Grecy, usłyszeli słowo Pańskie” (Dz 19:10). Wiadomo, że jakieś 40 lat później w Tiatyrze działał prężny zbór chrześcijański (Obj 1:10, 11).

Orędzie Chrystusa do zboru w Tiatyrze. Zbór ten otrzymał orędzie jako czwarty spośród siedmiu. Pochwalono go za miłość, wiarę i wytrwałość. Pozytywnie oceniono również jego usługiwanie, a ‛ostatnich jego uczynków było więcej niż poprzednich’. Ale chociaż zbór zasługiwał na pochwały, pojawiło się w nim coś bardzo niepokojącego. Pan powiedział: „Tolerujesz niewiastę Jezebel, tę, która nazywa siebie prorokinią oraz naucza i wprowadza w błąd moich niewolników, aby dopuszczali się rozpusty i jedli rzeczy ofiarowane bożkom”. Tę „niewiastę” nazwano Jezebel prawdopodobnie dlatego, że swym niegodziwym postępowaniem przypominała żonę Achaba, a także uparcie nie okazywała skruchy. Wydaje się jednak, że tylko nieliczni członkowie tego zboru ulegli jej wpływom, gdyż dalszą część orędzia skierowano do „pozostałych w Tiatyrze, wszystkich, którzy nie mają tej nauki, tych właśnie, którzy nie poznali, jak mówią, ‚głębokich rzeczy Szatana’” (Obj 2:18-29).

(„rzeź”).

Miasto leżące na pn. od Palestyny, z którego Dawid zabrał znaczną ilość miedzi, gdy niedaleko Chamatu — ok. 230 km na pn. pn. wsch. od Dan — pokonał Hadadezera, króla Coby (1Kn 18:3, 8). W analogicznym opisie kampanii Dawida w 2 Samuela 8:8 odpowiednikiem miasta Tibchat jest prawdopodobnie Betach (zob. BETACH). Niektórzy sugerują, że nazwa Tibchat może się wywodzić od imienia syna Nachora — Tebacha (Rdz 22:24). Skoro Tibchat należało do aramejskiego królestwa Coby, zapewne znajdowało się w dolinie między górami Liban i Antyliban. W tym pierwszym paśmie odkryto ślady starożytnej obróbki miedzi, co harmonizuje ze sprawozdaniem biblijnym.

Pretendent do tronu w dziesięcioplemiennym królestwie Izraela ok. 951 r. p.n.e. Chciał objąć władzę w miejsce piątego władcy, Zimriego, który panował siedem dni. Lud podzielił się wtedy na zwolenników Tibniego i Omriego. Po czterech latach — w ciągu których przypuszczalnie toczyła się wojna domowa — kwestia została rozstrzygnięta. Tibni przegrał ze stronnikami Omriego i poniósł śmierć. Był synem Ginata (1Kl 16:15, 21-23).

Przydomek Jochy, wojownika Dawida (1Kn 11:26, 45). Przypuszczalnie wywodzi się od nazwy nieznanego dziś miejsca.

Król Goim i sprzymierzeniec elamickiego króla Kedorlaomera; razem z dwoma jeszcze innymi władcami podporządkowali sobie pięciu królów z okolic Morza Martwego. Po 12 latach poddaństwa tych pięciu pokonanych królów wszczęło bunt. Tidal, Kedorlaomer i dwaj inni władcy wyruszyli na zach., by go stłumić. Podczas tej wyprawy zdobyli łupy i uprowadzili jeńców, m.in. Lota, bratanka Abrahama. Abraham ścigał najeźdźców i odzyskał łupy oraz uwolnił jeńców (Rdz 14:1-17).

1. Miejsce na pn. krańcach królestwa Salomona (1Kl 4:24). Niektórzy przypuszczają, że jest to Dibsa (Dibsi Faradż) nad rzeką Eufrat, położona ok. 90 km na wsch. pd. wsch. od miasta Halab (Aleppo) i mniej więcej tyle samo od ujścia rzeki Balich do Eufratu.

2. Miejsce znajdujące się zapewne w pobliżu Tircy, zniszczone przez izraelskiego króla Menachema (ok. 790-781 p.n.e.) (2Kl 15:16). Dokładne położenie nie jest znane. Podobną nazwę nosi dziś Chirbat Tafsa, leżące ok. 10 km w kierunku zach.-pd.-zach. od starożytnego Szechem. Trudno jednak uznać je za Tifsach, gdyż jest chyba zbyt daleko od punktu, w którym — jak się sądzi — była usytuowana Tirca.

Potężny władca Asyrii, pierwszy z królów asyryjskich wspomnianych w doniesieniach biblijnych imiennie (imię to w Biblii występuje też w formie Tilgat-Pilneser, a w innych tekstach w formie Tiglatpilesar). Niektórzy sądzą, że wywodził się z królewskiego