wyjaśnienie dotyczące Tofet: „Miejsce, gdzie przeprowadzali swych synów przez (...) [ogień] dla Molocha. Nazwę Tofet tłumaczono tym, że podczas nabożeństw tańczono i grano na tamburynach [hebr. tuppím], aby ojciec nie słyszał krzyków swego syna przeprowadzanego przez ogień i aby serce w nim nie zadrżało i nie zabrał go z powrotem. A miejsce to było w dolinie, która należała do męża imieniem Hinnom, dlatego nazwano ją ‚Doliną Hinnoma’ i ‚Doliną Syna Hinnoma’ (...). A Jozjasz zbezcześcił to miejsce, czyniąc je nieczystym, i wyrzucano tam trupy i wszelką nieczystość, aby nigdy już nie wstąpiło do serca człowieka, żeby przeprowadzać swego syna i swą córkę przez ogień dla Molocha” (Biblia Rabbinica, Jerozolima 1972).

W Izajasza 30:32, 33 powiedziano, że kara, którą Jehowa sprowadzi na Asyrię, „nastąpi przy wtórze tamburynów [hebr. betuppím] i harf (...). Jego Tofet jest bowiem od niedawna uporządkowane (...). Ognia i drewna jest pod dostatkiem. Tchnienie Jehowy płonie przeciwko niemu niczym potok siarki”. Tofet jako miejsce płonące ogniem wyobraża tutaj zagładę, która miała spaść na Asyrię.

1. Syn Gomera, syna Jafeta, a co za tym idzie — prawnuk Noego (Rdz 10:1-3; 1Kn 1:4-6).

2. Potomkowie Togarmy, syna Gomera, oraz zamieszkiwana przez nich kraina. Ezechiel w pieśni żałobnej o Tyrze wspomina, że z Togarmy pochodziły „konie i rumaki oraz muły”, które Tyr kupował za określone dobra (Eze 27:2, 14). Dalej wylicza Togarmę wśród sprzymierzeńców Goga z Magog wywodzących się z „najdalszych stron północy” (Eze 38:6).

Wielu komentatorów łączy Togarmę z Ormianami. Jak głosi tradycja ormiańska, pochodzą oni od „Haika, syna Torgoma”. Starożytni pisarze greccy wspominają, że mieszkańcy Armenii słynęli z koni i mułów.

Król Chamatu. Na wieść o tym, że Dawid pokonał ich wspólnego wroga — Hadadezera, króla Coby — Toi niezwłocznie wyprawił do niego swego syna z powinszowaniami i darami. Dawid uświęcił te przedmioty razem z łupami wojennymi (2Sm 8:9-12; 1Kn 18:9-11).

(„tkanina karmazynowa [szkarłatna]”).

1. Wymieniony na pierwszym miejscu syn Issachara, który wraz z innymi domownikami Jakuba przybył do Egiptu w 1728 r. p.n.e. (Rdz 46:8, 13). Synowie Toli i niektórzy z jego wnuków dali początek ludnym rodom w plemieniu Issachara, znanym pod wspólną nazwą Tolaitów (Lb 26:23; 1Kn 7:1-4).

2. Sędzia w Izraelu, syn Puy. Tola był potomkiem Issachara, ale mieszkał i potem został pogrzebany w górzystym regionie Efraima. Nie zanotowano żadnych zdarzeń z okresu 23 lat jego sędziowania (Sdz 10:1, 2).

Prawdopodobnie inna nazwa miasta Eltolad, należącego do Symeonitów (1Kn 4:24, 29, 31; Joz 15:30; 19:1, 4; zob. ELTOLAD).

(„[od; należący do] Toli”).

Ród w plemieniu Issachara, założony przez Tolę (Lb 26:23; zob. TOLA 1).

(z aram.: „bliźniak”).

Apostoł Jezusa Chrystusa zwany „Bliźniakiem” (Mt 10:3; Mk 3:18; Łk 6:15; Jn 11:16 [Didymos, BT; przyp. w NW]). Dość impulsywnie wyrażał swe uczucia i wątpliwości, ale gdy zostały rozwiane, bez wahania wyznał swą wiarę.

Kiedy Jezus powiedział, że wraca do Judei, aby obudzić Łazarza ze snu śmierci, Tomasz oznajmił: „Chodźmy i my, żeby z nim umrzeć” (Jn 11:16). Ponieważ Judejczycy krótko przedtem próbowali ukamienować Jezusa (Jn 11:7, 8), być może Tomasz chciał w ten sposób zachęcić innych uczniów do towarzyszenia Mistrzowi, nawet gdyby miało to oznaczać, że umrą razem z nim czy Łazarzem.

Potem, gdy Jezus zapowiedział, że odchodzi przygotować apostołom miejsce, Tomasz wyraził wątpliwość, mówiąc: „Panie, nie wiemy, dokąd idziesz. Jakże możemy znać drogę?” (Jn 14:2-6). Podobnie zachował się na wieść o tym, iż Jezus zmartwychwstał, oświadczył bowiem: „Jeśli nie zobaczę na jego rękach śladu gwoździ i nie włożę swego palca w ślad gwoździ, i nie włożę swej ręki w jego bok, na pewno nie uwierzę”. Osiem dni później miał sposobność wprowadzić swe słowa w czyn, gdy Jezus ponownie ukazał się uczniom. Nie wiadomo, czy rzeczywiście dotknął wtedy jego ran, ale niewątpliwie został przekonany, bo zawołał: „Mój Pan i mój Bóg!” Wówczas Chrystus łagodnie go skarcił: „Szczęśliwi, którzy nie widzą, a jednak wierzą” (Jn 20:24-29).

Twardy, krystaliczny minerał (fluorokrzemian glinu), którego przezroczystą odmianę uznaje się za kamień szlachetny. Topaz jest twardszy niż kwarc i często znajduje się go w szczelinach skał granitowych. Może być bezbarwny, ale występuje też w wielu kolorach: białym, żółtym, jasnobrązowym, różowoczerwonym,