a czasem bladozielonym lub niebieskim. Najczęściej spotyka się odcień czerwonawożółty. Nazwa pochodzi od greckiego słowa topázion, które nawiązuje do wyspy Topazos na Morzu Czerwonym, skąd Grecy pozyskiwali topazy znane Pliniuszowi Starszemu i innym dawnym pisarzom. W Hioba 28:19 wspomniano o topazie z krainy Kusz, leżącej nad Morzem Czerwonym.

Topaz umieszczono wśród drogocennych kamieni na „napierśniku sądu”, noszonym przez arcykapłana Aarona. Znajdował się w środku pierwszego rzędu kamieni i wygrawerowano na nim nazwę jednego z 12 plemion izraelskich (Wj 28:2, 15, 17, 21; 39:10). Fundamenty „miasta świętego — Nowej Jerozolimy, zstępującej z nieba od Boga” — „były przyozdobione wszelkim drogocennym kamieniem”; dziewiątym z kolei był topaz (Obj 21:2, 19, 20).

(hebr. ʽarawím [lm.]).

Hebrajska nazwa tego drzewa odpowiada arabskiemu słowu gharab, odnoszącemu się do topoli eufrackiej (Populus euphratica). Z tego powodu współcześni leksykografowie na ogół właśnie tak tłumaczą to hebrajskie określenie, chociaż zarówno topole, jak i wierzby należą do tej samej rodziny drzew i powszechnie występują na Bliskim Wschodzie (zob. L. Koehler i W. Baumgartner, Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Lejda 1958, s. 733; A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, red. F. Brown, S. R. Driver i C. A. Briggs, 1980, s. 788; The New Westminster Dictionary of the Bible, red. H. Gehman, 1970, s. 998).

Topole licznie rosną nad brzegami Eufratu (natomiast wierzba występuje tam stosunkowo rzadko), co harmonizuje z treścią Psalmu 137:1, 2, gdzie powiedziano, że płaczący żydowscy wygnańcy wieszali na nich swoje harfy. Małe, delikatne, sercowate liście topoli eufrackiej zwisają z gałązek na spłaszczonych ogonkach i kołyszą się przy najlżejszym podmuchu wiatru, co może się kojarzyć z drżeniem osób płaczących ze smutku.

Topola eufracka występuje też nad rzekami i strumieniami w Syrii i Palestynie, zwłaszcza w dolinie Jordanu. Razem z tamaryszkiem tworzy tam gęste zarośla, a w innych miejscach osiąga wysokość ok. 10-15 m. Wszystkie biblijne wzmianki o topolach mają związek z potokami lub dolinami potoków. Gałęzi topoli używano podczas Święta Szałasów (Kpł 23:40). Rosnące nad rzeką topole zapewniały osłonę potężnemu „Behemotowi” (hipopotamowi) (Hi 40:15, 22), a ich bujne rozrastanie się w obficie nawodnionych miejscach posłużyło w Izajasza 44:3, 4 do zilustrowania szybkiego wzrostu będącego wynikiem błogosławieństw Jehowy i oddziaływania Jego ducha.

W Izajasza 15:7 prorok opisuje pierzchających Moabitów, którzy uciekają ze swymi dobrami „przez topolową dolinę”. Jeżeli kierowali się na pd., co jest najbardziej prawdopodobne, to owa wzmianka może dotyczyć „doliny potoku Zered” (Lb 21:12; Pwt 2:13), która stanowiła pd. granicę Moabu, oddzielającą go od Edomu. „Dolinę potoku Zered” na ogół utożsamia się z Wadi al-Hasaʼ, które uchodzi do Morza Martwego na jego pd. krańcu. W swym dolnym biegu przecina niewielką, gdzieniegdzie nieco podmokłą równinę, na której topole miały sprzyjające warunki do rozwoju (zob. ZERED, DOLINA POTOKU).

Zobacz BROŃ, ZBROJA; SIEKIERA, TOPÓR.

Worek, zwykle skórzany, noszony na ramieniu m.in. przez podróżnych, pasterzy i rolników. Wkładano do niego żywność, odzież i różne zapasy, natomiast pieniądze (złote, srebrne i miedziane) przechowywano w trzosach (Mt 10:9; Mk 6:8). „Torbę pasterską” miał np. Dawid (1Sm 17:40). Gdy Jezus Chrystus wysyłał najpierw 12 apostołów, a potem 70 uczniów, by głosili w Izraelu, powiedział im, żeby nie zabierali ze sobą toreb (Mt 10:5, 9, 10; Łk 9:3; 10:1, 4). Jehowa miał zaspokajać ich potrzeby za pośrednictwem Izraelitów, wśród których panował zwyczaj okazywania gościnności. Na krótko przed swą śmiercią Jezus wskazał, że wskutek sprzeciwu warunki się zmienią, i dlatego polecił swym uczniom zabierać zarówno sakiewkę, jak i torbę. Nie mieli jednak zamartwiać się o potrzeby materialne, lecz najpierw szukać Królestwa Bożego, dając tym dowód, że polegają na Jehowie Bogu i ufają, iż zatroszczy się o nich w służbie (Mt 6:25-34; Łk 22:35, 36).

Zobacz TOI, TOU.

Kiedy apostoł Paweł przestrzegał chrześcijan przed złym towarzystwem (1Ko 15:33), użył greckiego rzeczownika homilía, spokrewnionego z czasownikiem homiléo, oznaczającym m.in. „rozmawiać” (Dz 20:11). Słowo homilía odnosi się do przebywania, rozmawiania z kimś, a czasami także do obcowania płciowego. W greckiej Septuagincie użyto go jako odpowiednika hebrajskich terminów tłumaczonych na „przekonujące słowa” (Prz 7:21) i ‛to, co się należy w małżeństwie’ (Wj 21:10).

Kto chce się cieszyć uznaniem Bożym, szuka towarzystwa osób miłujących prawość i prawdę (2Tm 2:22). Prócz tego ‛przestaje obcować’ (dosł. „nie miesza się”) na stopie towarzyskiej z tymi członkami zboru, którzy zostali oficjalnie zganieni za to, że „postępują nieporządnie”. Dalej okazuje im miłość, ale też daje do zrozumienia, iż nie pochwala ich zachowania (2Ts 3:6-15; zob. NTint). Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że dobre towarzystwo pomaga kierować się mądrością Bożą, a złe działa rujnująco. Natchnione przysłowie głosi: „Kto chodzi z mądrymi, stanie się mądry, lecz kto się zadaje z głupcami, temu źle się powiedzie” (Prz 13:20; por. 22:24, 25; 28:7; 29:3). W wersecie tym czasownik ‛zadawać się’ jest odpowiednikiem hebrajskiego raʽáh, tłumaczonego też na ‛towarzyszyć’ (Sdz 14:20), a spokrewnionego ze słowem réaʽ — „bliźni; towarzysz” (Kpł 19:18; Ps 15:3).

O szkodliwości nieodpowiedniego towarzystwa świadczy wiele przykładów biblijnych. Dina, córka Jakuba, niemądrze zaprzyjaźniła się z młodymi Kananejkami, wskutek czego została zgwałcona przez Szechema, syna naczelnika Chiwwitów (Rdz 34:1, 2). Amnon, syn Dawida, usłuchał złej rady swego towarzysza Jehonadaba i zgwałcił własną siostrę przyrodnią, Tamar. Został za to znienawidzony przez jej rodzonego brata Absaloma, który potem rozkazał go zamordować (2Sm 13:3-29). Kiedy Izraelici wbrew przykazaniom Jehowy zaczęli przestawać, a nawet spowinowacać się z Kananejczykami, przyswoili sobie ich zdeprawowaną religię, czym narazili się na Jego gniew i w końcu zostali przez Niego odrzuceni (Pwt 7:3, 4; Sdz 3:5-8). Nawet Salomon odstąpił od służenia Jehowie, gdy pojął za żony czcicielki fałszywych bóstw (Neh 13:26). Pod wpływem Jezebel, uprawiającej kult Baala, Achab stał się gorszy od wszystkich poprzednich królów izraelskich (1Kl 21:25). Niewiele brakowało, żeby bogobojny Jehoszafat przypłacił życiem bliskie kontakty z Achabem, a spowinowacenie się z nim niemal doprowadziło do zagłady dynastii Dawida (2Kn 18:1-3, 29-31; 22:10, 11).

Ogół naśladowców Chrystusa tworzy „społeczność braci” (gr. adelfòtes, dosł. „braterstwo”), na którą składają się zbory, małe grupy oraz pojedyncze osoby mieszkające na oddaleniu (1Pt 2:17; 5:9). Chcąc pozostać jej cząstką, prawdziwi chrześcijanie stronią od towarzystwa członków zboru, którzy zaczynają szerzyć fałszywe nauki, wywołujące rozdźwięki (Rz 16:17, 18). Apostoł Jan polecił współwyznawcom, żeby kogoś takiego nie przyjmowali w swych domach ani nie pozdrawiali, bo w przeciwnym razie mogliby go ośmielać do głoszenia wypaczonych, skażonych poglądów. Kto by zwracał się do niego z pozdrowieniem, ten w gruncie rzeczy pochwalałby jego „niegodziwe uczynki” i stawał się ich współuczestnikiem (2Jn 10, 11). Apostoł Paweł wiedział, że chociaż jest mnóstwo dowodów potwierdzających naukę o zmartwychwstaniu, przestawanie z ludźmi, którzy ją odrzucają, mogłoby podkopać czyjąś wiarę. Dlatego napisał: „Nie dajcie się wprowadzić w błąd. Złe towarzystwo psuje pożyteczne zwyczaje” (1Ko 15:12-22, 33; zob. ODSTĘPSTWO).

(od gr. rdzenia oznaczającego: „nierówny”; prawdopodobnie: „nierówny teren”).

Kraina, która w okresie służby Jana Chrzciciela i Jezusa razem z Itureą podlegała Filipowi, rzymskiemu władcy okręgu (Łk 3:1). Północna granica Trachonu przebiegała ok. 40 km na pd. wsch. od Damaszku, w pn.-wsch. części Baszanu. Trachon kształtem przypominał gruszkę i obejmował obszar o powierzchni ok. 900 km².

Centralną część tej krainy zalegają pokłady lawy z głębokimi szczelinami i otworami, wskutek czego niewiele ziemi nadaje się pod inne uprawy niż winorośl. Te dzikie i niegościnne tereny nazywane są dziś po arabsku Al-Ladża („miejsce schronienia”), gdyż mogą się tam ukryć ludzie uciekający przed sprawiedliwością.

Ruiny starożytnych miast wskazują, że kiedyś kraina ta była znacznie gęściej zaludniona niż obecnie. Nie znaleziono tam jednak pozostałości budowli z drewna, a zatem dawniej, podobnie jak teraz, nie była porośnięta lasami. Wystarczające opady deszczu oraz występujące tam źródła umożliwiają hodowlę owiec i kóz.

Trachon wspomniano w Biblii tylko raz, natomiast Strabon i Józef Flawiusz wymieniają tę krainę kilkakrotnie. Z tych świeckich źródeł wynika, że rzymski cesarz August przekazał ją wraz z innymi terenami pod władzę Heroda Wielkiego. Po jego śmierci Trachon stanowił część tetrarchii odziedziczonej przez jego syna Filipa, który panował nad tym obszarem do końca życia.

Wiadomości, poglądy lub zasady postępowania przekazywane przez rodziców dzieciom albo uznane za ustalony sposób myślenia bądź działania. Grecki wyraz parádosis dosłownie znaczy „rzecz przekazana”, „coś, co przekazano ustnie lub na piśmie” (1Ko 11:2, Int). W Chrześcijańskich Pismach Greckich odnosi się on zarówno do tradycji będących stosownymi albo przynajmniej dopuszczalnymi elementami wielbienia Boga, jak i do zwyczajów błędnych bądź szkodliwych ze względu na sposób, w jaki ich przestrzegano lub się na nie zapatrywano.

W ciągu stuleci wśród Żydów powstało wiele tradycji. Dotyczyły one stylu ubierania się oraz