najwyraźniej zostały zniszczone w 70 r. n.e., toteż późniejsi pretendenci do roli Mesjasza nie mogli jednoznacznie wykazać, iż wywodzą się z rodu Dawida. (Jak stąd wynika, aby Mesjasz mógł dowieść, że jest dziedzicem Dawida, powinien był przyjść przed r. 70, a tak właśnie było w wypadku Jezusa. Mylą się zatem ci, którzy po dziś dzień oczekują pojawienia się Mesjasza na ziemi). Do tych późniejszych fałszywych mesjaszów należał też Mojżesz z Krety, który utrzymywał, że rozdzieli morze między tą wyspą a Palestyną, oraz Serenus, który zwiódł wielu hiszpańskich Żydów. Jak podaje The Jewish Encyclopedia (t. X, ss. 252-255), w latach 132-1744 pojawiło się 28 fałszywych mesjaszów.

Jezus uznawany za Mesjasza. Materiały faktograficzne zawarte w Ewangeliach dowodzą, że Jezus rzeczywiście był Mesjaszem. Ich autentyczność potwierdzili ludzie żyjący w I w., którzy mieli możliwość wysłuchania naocznych świadków i zbadania dowodów. Uznali je za tak przekonujące, że oparli na nich swą wiarę i byli gotowi cierpieć za nią prześladowania, a nawet ponieść śmierć. W sprawozdaniach ewangelicznych wiele osób otwarcie wyznaje, że Jezus jest Chrystusem, czyli Mesjaszem (Mt 16:16; Jn 1:41, 45, 49; 11:27). Sam Jezus nie korygował takich wypowiedzi, a pewnego razu również on przyznał, iż jest Chrystusem (Mt 16:17; Jn 4:25, 26). Niekiedy dawał to tylko do zrozumienia; czasem też przykazywał innym, by o tym nie rozpowiadali (Mk 8:29, 30; 9:9; Jn 10:24, 25). Ponieważ ludzie mogli z nim przebywać, słuchać go i widzieć jego dzieła, chciał, żeby oparli swoją wiarę na tych mocnych dowodach, żeby naocznie się przekonali, jak się urzeczywistniają Pisma Hebrajskie (Jn 5:36; 10:24, 25; por. 4:41, 42). Dzięki zawartym w nich licznym informacjom na temat tego, czego miał dokonać Mesjasz, uzupełnionym o ewangeliczne relacje o tym, kim był i co zrobił Jezus, również dziś można się przekonać i uwierzyć, że właśnie on jest Mesjaszem (Jn 20:31; zob. JEZUS CHRYSTUS).

1. Pierworodny syn Kaleba, „syna Checrona” z plemienia Judy. Mesza był ojcem, czyli założycielem, Zif (1Kn 2:18, 42).

2. Król Moabu w okresie, gdy Judą rządził Jehoszafat, a Izraelem — Achab, Achazjasz i Jehoram. Moabici, będący lennikami północnego królestwa Izraela, płacili królowi Achabowi daninę w postaci 100 000 jagniąt i 100 000 niestrzyżonych baranów, zapewne należących do odmiany słynącej ze znakomitej wełny. Po śmierci Achaba Mesza zbuntował się przeciwko królowi izraelskiemu Achazjaszowi. Ten jednak zmarł po krótkim panowaniu, a tron objął jego brat Jehoram, który — pragnąc ponownie podporządkować sobie Meszę — zawarł przymierze z władcą Judy Jehoszafatem i niewymienionym z imienia królem Edomu. Ich wojska wyruszyły trudną trasą biegnącą na pd. od Morza Martwego i w końcu zabrakło im wody. Jednakże prorok Elizeusz zapewnił, że jeśli w wyschniętej dolinie potoku wykopią rowy, to Jehowa napełni je wodą (2Kl 1:1; 3:4-19).

Zapowiedź Elizeusza się spełniła, a w blasku porannego słońca woda wydawała się Moabitom krwią (być może dlatego, że w nowo wykopanych rowach znajdowała się czerwonawa glina). Pod wpływem tego złudzenia zaczęli przypuszczać, że wojska Izraela, Judy i Edomu zerwały sojusz i stoczyły ze sobą walkę. Rozumowanie to nie było pozbawione podstaw, zważywszy na ogólnie znaną niechęć między Izraelem a Judą. Również Edomici nie pałali zbytnią sympatią do Judejczyków, którzy tym razem sprzymierzyli się z Izraelem (2Kl 3:20-23; por. 2Kn 20:10, 11, 24, 25).

Sądząc, że wrogowie wybili się nawzajem, Moabici zawołali: „Teraz więc do łupu, Moabie!” Wtargnęli do obozu izraelskiego, ale szybko zostali zmuszeni do ucieczki. Izraelici ruszyli za nimi w pościg, a po drodze burzyli miasta moabskie, zatykali źródła i zasypywali pola kamieniami, aż dotarli do miasta Kir-Chareset (Kir moabskie) (2Kl 3:23-25).

Kiedy król Mesza dostrzegł, że znalazł się w potrzasku, zebrał 700 wojowników zbrojnych w miecze i próbował przedrzeć się do króla Edomu (być może przypuszczał, iż napotka tam najsłabszy opór), ale mu się nie powiodło. „W końcu wziął swego pierworodnego syna, który miał panować w jego miejsce, i na murze złożył go na ofiarę całopalną” (2Kl 3:26, 27).

Zdaniem większości komentatorów Mesza złożył w ofierze swemu bogu Kemoszowi własnego syna. Niektórzy jednak przypuszczają, że na ofiarę oddał pojmanego w niewolę syna króla Edomu, a na potwierdzenie przytaczają Amosa 2:1, gdzie wspomniano, iż Moab „spalił kości króla Edomu na wapno”. Względy gramatyczne pozwalałyby na taką interpretację tekstu hebrajskiego, niemniej zaprzeczałaby ona innym znanym faktom. Na przykład nic nie wiadomo o tym, jakoby sąsiadujący z Izraelem Moabici i Ammonici składali swym bogom w ofierze pojmanych wrogów, a z drugiej strony do znanych praktyk religijnych tych ludów należały ofiary całopalne z własnych dzieci, służące przebłaganiu gniewu bogów (Pwt 12:30, 31; Mi 6:6, 7). Pozwala to zrozumieć, dlaczego Mesza, czciciel Kemosza, w obliczu nieuchronnej porażki zdecydował się na tak drastyczny krok.

Stela Meszy. W r. 1868 pod Dibanem (Dibonem) odkryto tzw. stelę Meszy, nazywaną też kamieniem moabickim. Widnieje na niej słynna inskrypcja przypisywana na ogół Meszy, a jej treść dotyczy okresu, w którym rozegrały się wydarzenia opisane właśnie w 3 rozdz. 2 Królów. Mesza upamiętnił w ten sposób wyrwanie się spod dominacji izraelskiej, która według niego trwała 40 lat. Wymienia też różne miejsca, które zdobył (Medebę, Atarot, Nebo, Jahac). Chlubi się swą głęboką pobożnością, zbudowaniem miast i pewnej drogi, a także zwycięstwem odniesionym podobno nad Izraelem, i całą zasługę przypisuje bogu Kemoszowi. Znał też Jehowę, Boga Izraela, gdyż w 18 wierszu tego dokumentu widnieje tetragram. Mesza chełpi się: „Wziąłem stamtąd sprzęty Jahwe, wlokąc je przed Kemosza” (S. Gądecki, Archeologia biblijna, Gniezno 1994, t. 1, s. 312; ILUSTRACJA, t. 1, s. 946). Jak można się było spodziewać, nic nie wspomina o swej porażce ani o ofierze z własnego syna. Periodyk Biblical Archaeology Review (maj-czerwiec 1986, s. 57) tak to komentuje: „Monumentalne inskrypcje na wolno stojących kamieniach lub na murach świątynnych służyły celom propagandowym i wychwalały narodowego boga oraz władcę danego kraju. Nic więc dziwnego, że Mesza ani słowem nie wspomina o wyprawie wojennej królów Izraela, Judy i Edomu, którą szczegółowo opisuje Biblia”.

3. Syn Szacharaima i jego żony Chodesz. Mesza stał się głową rodu w plemieniu Beniamina (1Kn 8:1, 8-10).

4. Miejsce wyznaczające granicę regionu zamieszkanego przez potomków Joktana (Rdz 10:29, 30). W Septuagincie oddano tę nazwę przez Massé. Z tego powodu przypuszcza się, że „Mesza” to inna forma imienia „Massa”, należącego do Ismaelity, którego potomkowie prawdopodobnie osiedlili się w Arabii (Rdz 25:13, 14).

Babilońskie imię, które naczelny dworzanin Nebukadneccara nadał Miszaelowi, towarzyszowi Daniela. Znaczenie tego imienia jest niepewne, choć przypuszczalnie nawiązuje do sumeryjskiego bóstwa Aku.

Niezłomna postawa w młodości. Meszach (Miszael) został uprowadzony z Jerozolimy do Babilonu w 617 r. p.n.e. razem z Jehojachinem i innymi Judejczykami. Jego, a także Azariasza, Chananiasza i Daniela zabrano na dwór babiloński i poddano trzyletniemu szkoleniu, po którym okazało się, że przewyższają mądrością nawet doradców królewskich (2Kl 24:1, 6, 8, 12-16; Dn 1:1-7, 17-20). W okresie tym ci czterej młodzieńcy pozostali niezłomnie lojalni wobec Boga, zdecydowani nie skalać się przysmakami króla (Dn 1:8-16).

Istnieją trzy prawdopodobne przyczyny, dla których mogli uważać, że jedzenie potraw królewskich by ich ‛skalało’: 1) Babilończycy jadali zwierzęta uznane przez Prawo Mojżeszowe za nieczyste; 2) nie dbali o odpowiednie wykrwawianie zwierząt ani nie przejmowali się tym, że mogły być uduszone; 3) poganie często najpierw składali zwierzęta w ofierze swym bóstwom, a spożywanie ich mięsa uważali za akt wielbienia (Dn 1:8; por. 1Ko 10:18-20, 28).

Później Nebukadneccar powierzył Danielowi wysokie stanowisko na dworze królewskim, a następnie na jego prośbę wyznaczył Szadracha, Meszacha i Abed-Nega do zarządzania prowincją babilońską (Dn 2:48, 49).

Odmowa złożenia hołdu posągowi. Król Nebukadneccar po raz kolejny zwrócił uwagę na Meszacha i jego dwóch towarzyszy, gdy ci w obecności wszystkich wysokich urzędników państwowych nie pokłonili się wielkiemu posągowi, który ustawił. Całkowicie ufając Jehowie, oświadczyli Nebukadneccarowi, że nie przyłączą się do służenia jego bogom. Bez względu na to, czy ich Bóg postanowiłby wybawić ich od śmierci w piecu, do którego mieli być wrzuceni, czy też nie, byli zdecydowani pozostać niezłomnie lojalni wobec Niego i nie pójść na żaden kompromis dla ratowania życia. (W Heb 11:34, 35 wspomniano o tych, którzy „powstrzymali siłę ognia” i „nie przyjmowali uwolnienia na podstawie jakiegoś okupu, aby dostąpić lepszego zmartwychwstania”). Widząc taką wiarę, Jehowa ocalił ich za pośrednictwem swego anioła. Kiedy wyszli z pieca, okazało się, że nawet „nie przeszedł na nich swąd ognia”. Nebukadneccar, który w wielkiej złości kazał rozpalić piec siedem razy bardziej niż zwykle, musiał teraz przyznać, że Bóg owych trzech Hebrajczyków potrafi wybawiać. Co więcej, nakazał, by każdy, kto się ośmieli powiedzieć coś złego na Boga Meszacha, został rozsiekany na kawałki, a jego dom zamieniony w ustęp publiczny (Dn 3:1-30).

1. Jeden z synów Jafeta, syna Noego; urodzony po potopie (Rdz 10:2; 1Kn 1:5). Od imienia Meszecha zapewne zostali nazwani jego potomkowie oraz kraina, w której się osiedlili. Prorok Ezechiel często wymienia Meszech obok Tubalu, lokalizując je na pn. od Palestyny. Opisuje, że oba kraje wysyłały do Tyru niewolników i miedź, były skore do