na pn. zach. od Jeziora Galilejskiego, oraz kotlina Chule. Błogosławieństwo Mojżesza skierowane do Naftalego mogło się odnosić do działu tego plemienia. Mojżesz oznajmił: „Naftali jest syty uznania i pełen błogosławieństwa Jehowy. Weźże w posiadanie zachód i południe” (Pwt 33:23). Słowo oddane tu przez „zachód” może też oznaczać „morze” (Bp, BT) lub „jezioro” i odnosić się do Jeziora Galilejskiego (zwanego Morzem Galilejskim); natomiast określenie „południe” być może dotyczy części terytorium Naftalego, która była najbardziej wysunięta na pd. i przylegała do tego jeziora. Niewykluczone też, że werset ten nawiązuje do Morza Galilejskiego, ale powinien brzmieć: „Jego posiadłość to morze i jego ryby” (przyp. w NW).

Od czasów sędziów do niewoli babilońskiej. W swym proroctwie wypowiedzianym na łożu śmierci Jakub nazwał Naftalego „smukłą łanią” (Rdz 49:21). Być może wskazał w ten sposób na zwinność i zręczność wojowników z tego plemienia, co zdaje się potwierdzać historia. Gdy Barak wezwał Izraelitów do walki z dobrze uzbrojonymi wojskami Sysery, na jego apel odważnie odpowiedziało 10 000 mężczyzn z plemion Naftalego i Zebulona, którzy dzięki błogosławieństwu Bożemu odnieśli zwycięstwo. Sam Barak najwyraźniej pochodził z plemienia Naftalego i mieszkał na jego terytorium w Kedeszu (Sdz 4:6-15; 5:18). Plemię to wsparło także Gedeona w walce z Midianitami (Sdz 6:34, 35; 7:23, 24).

Wiele lat później 1000 dowódców i 37 000 innych wojowników z plemienia Naftalego przybyło do Hebronu, by ustanowić Dawida królem nad całym Izraelem. Na ucztę związaną z tym wydarzeniem żywność dostarczono aż z terytorium Issachara, Zebulona i Naftalego (1Kn 12:23, 34, 38-40). Wydaje się, że pod wodzą króla Dawida plemię Naftalego odegrało znaczącą rolę w pokonaniu nieprzyjaciół Izraela (Ps 68:1, 27 oraz nagł.).

Kilkadziesiąt lat po rozpadzie zjednoczonego królestwa ziemię Naftalego najechał syryjski król Ben-Hadad I (1Kl 15:20; 2Kn 16:4). Jakieś dwa wieki później, za panowania Pekacha, mieszkańcy tych terenów zostali uprowadzeni do niewoli asyryjskiej przez Tiglat-Pilesera III (2Kl 15:29). Prawie sto lat po upadku królestwa północnego judzki król Jozjasz odważnie pousuwał różne przedmioty bałwochwalczego kultu aż po spustoszone miejsca terytorium Naftalego, pozostające wtedy pod władzą Asyrii (2Kn 34:1-7).

Proroctwo Izajasza. Być może do upokorzenia przez Asyryjczyków nawiązuje wypowiedź z Izajasza 9:1: „Pomroka ta nie będzie taka jak wtedy, gdy ziemia doznawała ucisku, jak dawniej, gdy ze wzgardą traktowano ziemię Zebulona i ziemię Naftalego”. Następnie Izajasz wskazał, że w późniejszym czasie pogardzanej „drodze nadmorskiej w regionie nad Jordanem, Galilei narodów” ‛zostanie okazany szacunek’. Oznajmił też: „Lud, który chodził w ciemności, ujrzał wielkie światło. Nad mieszkającymi w krainie głębokiego cienia zajaśniało światło” (Iz 9:1, 2). Słowa te przytoczył później Mateusz (Mt 4:13-17), odnosząc je do osoby i działalności Chrystusa Jezusa, „światła świata” (Jn 8:12). Ponieważ Jezus „swoim miastem” (Mt 4:13; 9:1) uczynił Kafarnaum w ziemi Naftalego, w pewnym sensie należał do tego plemienia. A zatem także prorocze słowa Jakuba o Naftalim: „Od niego pochodzą piękne słowa” można odnieść do Jezusa (Rdz 49:21). Syn Boży istotnie wypowiadał „piękne słowa”, gdyż nawet urzędnicy, którzy mieli go aresztować, zauważyli: „Nigdy żaden inny człowiek nie mówił jak ten” (Jn 7:46).

Wzmianki w wizjach. W wizji Ezechiela ziemia Naftalego leżała pomiędzy terytorium Aszera i Manassesa (Eze 48:3, 4), a jedna z bram miasta o nazwie „Jest tam Jehowa” nosiła imię Naftalego (Eze 48:34, 35). W innej wizji apostoł Jan usłyszał, że z (duchowego) plemienia Naftalego opieczętowano 12 000 osób (Obj 7:4, 6).

Określenie występujące na liście potomków Micraima, syna Chama (Rdz 10:6, 13, 14; 1Kn 1:11, 12). Podobnie jak inne imiona z tej listy, wyraźnie ma postać liczby mnogiej, co zdaniem uczonych zwykle wskazuje na nazwę plemienia lub ludu. Zakładając, że nazwa ta nawiązuje do jakichś szczegółów geograficznych, badacze często kojarzą ją z egipskim wyrażeniem oznaczającym „ludzie z Delty” i na tej podstawie zaliczają Naftuchim do mieszkańców Dolnego (północnego) Egiptu. Jak dotąd nie udało się ostatecznie potwierdzić tych przypuszczeń.

Hebrajski czasownik gaʽár, tłumaczony na „ganić” albo „gromić”, kryje w sobie myśl o ostrym wyrażeniu niezadowolenia lub o skarceniu słowem bądź czynem (Rdz 37:10; Rut 2:16). Inny czasownik przekładany na „ganić” znaczy przede wszystkim „upokorzyć” (Hi 11:3). Z kolei hebrajski rzeczownik oddawany przez „zgromienie” lub „nagana” dosłownie znaczy „upomnienie” (2Kl 19:3; Oz 5:9). Greckie epitimáo („ganić; gromić”) oznacza także „stanowczo przykazywać”, „surowo nakazywać”, „strofować” (Mt 12:16; Łk 18:39; 2Tm 4:2).

„Gromienie” nie ogranicza się do ludzi, nieraz bowiem odnosi się do „powstrzymania czegoś” lub „położenia czemuś kresu”. Kiedy Jehowa gromi zasiane nasienie, to nie dopuszcza do udanych zbiorów (Mal 2:3). Zgromienie owada „pożerającego” plony oznacza położenie kresu powodowanym przez niego szkodom (Mal 3:11). Psalmista błagał Najwyższego o powstrzymanie niszczycielskiej działalności wrogów ludu Bożego przedstawionych jako zwierzęta: „Zgrom dzikiego zwierza z trzcin, zgromadzenie byków” (Ps 68:30). Jezus Chrystus zgromił wiatr i gorączkę (Mk 4:39; Łk 4:39).

Niekiedy „zgromienie” kojarzy się z czymś budzącym grozę. Na przykład słowa „zgromieni twoim obliczem” zdają się nawiązywać do surowego wyrazu twarzy (Ps 80:16).

Skutki zgromienia mogą uwypuklać ogromną potęgę Jehowy. Znamiennym przykładem jest rozdzielenie wód Morza Czerwonego (Ps 106:9).

Słuszna i niesłuszna nagana. Nagana nie zawsze jest słuszna. Jakub zgromił swego syna Józefa za opowiedzenie snu, który wydawał się naruszać naturalne stosunki między dzieckiem a rodzicami (Rdz 37:10). Kiedy Jezus Chrystus wspomniał uczniom, że czekają go cierpienia i gwałtowna śmierć, Piotr „począł go ganić, mówiąc: ‚Zlituj się nad sobą, Panie; los ten wcale cię nie spotka’” (Mt 16:22). Ponieważ Piotr był w błędzie, Jezus słusznie zganił go w ostrych słowach: „Zejdź mi z oczu, Szatanie, gdyż nie myślisz po Bożemu, lecz po ludzku” (Mk 8:33).

Jaki przynosi pożytek. Chociaż nagana z ust kogoś mądrego nieraz boli, to jak mówi natchniona rada, „lepiej słuchać nagany mądrego, niż być mężem, który słucha pieśni głupców” (Kzn 7:5). Dzięki naganie mędrca można skorygować postępowanie, pod warunkiem, że przyjmie się ją z właściwym nastawieniem i zrobi z niej dobry użytek. Zwykła nagana oddziałuje na człowieka rozsądnego mocniej niż na głupca kara stu uderzeń (Prz 17:10). Nagana w formie wykluczenia ze zboru może skłonić winowajcę do opamiętania się, o czym najwyraźniej świadczy przykład pewnego kazirodcy z Koryntu (1Ko 5:1-5; 2Ko 2:6, 7).

Przodek Jezusa Chrystusa wymieniony w jego rodowodzie podanym przez Łukasza (Łk 3:23, 25).

(„wodopój; pastwisko”).

Miasto na terytorium Zebulona, przydzielone Lewitom z rodu Merarytów (Joz 19:10, 14, 15; 21:34, 35). Nazywano je również Nahalol. Zamiast zgodnie z poleceniem Bożym wypędzić mieszkających tam Kananejczyków, plemię Zebulona narzuciło im pracę przymusową (Sdz 1:30; 2:2). Położenie tego miasta jest nieznane.

(„wodopój; pastwisko”).

Inna nazwa miasta Nahalal, położonego na terytorium plemienia Zebulona (Sdz 1:30).

(„pocieszyciel”).

1. Izraelski prorok z VII w. p.n.e. i pisarz księgi noszącej jego imię. W czasie spisywania swego proroctwa mógł przebywać w Judzie (Nah 1:15). Został nazwany Elkoszytą, co zapewne oznacza, że mieszkał w Elkosz — mieście lub wiosce prawdopodobnie na terenie Judy (Nah 1:1; zob. ELKOSZYTA).

2. Przodek Jezusa Chrystusa ze strony jego ziemskiej matki, Marii, żyjący w okresie po niewoli babilońskiej (Łk 3:25).

Księga ta zawiera proroczą „wypowiedź przeciwko Niniwie”, stolicy państwa asyryjskiego. Spisana została przez Nahuma Elkoszytę (Nah 1:1). Jej autentyczność potwierdzają doniesienia historyczne o spełnieniu się tego proroctwa. Zaczęto ją spisywać jakiś czas po upokarzającej porażce, której w VII w. p.n.e. doznało egipskie miasto No-Amon (Teby) (3:8-10), a ukończono, zanim w 632 r. p.n.e. zapowiedziana zagłada spadła na Niniwę (zob. ASYRIA; NINIWA).

Zgodność z innymi księgami biblijnymi. W całkowitej zgodzie z resztą Pisma Świętego Księga Nahuma oznajmia, że Jehowa to „Bóg wymagający wyłącznego oddania”, „nieskory do gniewu i potężny w mocy”, lecz bynajmniej nie powstrzymujący się od ukarania (Nah 1:2, 3; por. Wj 20:5; 34:6, 7; Hi 9:4; Ps 62:11). „Jehowa jest dobry, jest twierdzą w dniu udręki. I zna tych, którzy u niego szukają schronienia” (Nah 1:7; por. Ps 25:8; 46:1; Iz 25:4; Mt 19:17). Przymioty te wyraźnie się uwidoczniły, kiedy uwolnił Izraelitów spod jarzma asyryjskiego i wywarł pomstę na skalanej krwią Niniwie, choć przez dłuższy czas znosił jej występki.

Godne uwagi są podobieństwa między 1 rozdz. Nahuma a Psalmem 97. Pewna analogia zachodzi również pomiędzy rozdz. 2 i 3 tego proroctwa a słowami Izajasza zwiastującymi wykonanie wyroków Jehowy na Asyrii (Iz 10:24-27; 30:27-33; por. też Iz 52:7; Nah 1:15; Rz 10:15).

Tło historyczne. Niewierny król judzki Achaz otrzymał co prawda zapewnienie, że nie powiedzie się spisek uknuty przeciw niemu przez króla Syrii Recina oraz izraelskiego władcę Pekacha (Iz 7:3-7), lecz mimo to niemądrze zwrócił się o pomoc do króla Asyrii Tiglat-Pilesera III (Tilgat-Pilnesera). W ostatecznym rozrachunku król ten „sprawił mu udrękę, a nie wspomógł go”, gdyż