Zobacz BÓL.

(prawdopodobnie: „dół dymu”).

Jedno z miejsc, w których bywał Dawid, gdy ukrywał się przed Saulem (1Sm 30:30, 31). Zdaniem części uczonych jest ono tożsame z Aszanem (Joz 19:7), enklawą Symeonitów leżącą w pd. części terytorium Judy, niedaleko na pn. zach. od Beer-Szeby (zob. ASZAN).

Należący lub odnoszący się do Boga, podobny do Niego, niebiański.

W pewnych fragmentach Pism Hebrajskich pojawiają się obok siebie wyrazy ʼEl (lp. słowa „Bóg”) oraz ʼElohím (lm. słowa „Bóg” wskazująca na majestat). Na przykład w tekście hebrajskim Jozuego 22:22 i Psalmu 50:1 występuje wyrażenie: ʼEl ʼElohím Jehwáh. Niektóre przekłady (Ro, Sagrada Biblia [Ps 49:1]) podają transkrypcję pierwszych dwóch słów tego wyrażenia, inne tłumaczą je na „Bóg bogów” lub „Bóg nad bogami” (BT; por. Bp, Bw, BWP) albo nieco dokładniej na „Potężny, Bóg” (AS, Mo, RS) oraz „Boski, Bóg” (NŚ) (zob. BÓG).

W Chrześcijańskich Pismach Greckich można spotkać słowa, które pochodzą od wyrazu theòs („bóg”) i nawiązują do tego, co boskie. Owe słowa — theíos, theiòtes i theòtes — występują w Dziejach 17:29, Rzymian 1:20, Kolosan 2:9 i 2 Piotra 1:3, 4.

Dzieje 17:29 donoszą, jak Paweł podczas pobytu w Atenach wykazał nielogiczność twierdzenia, że „Istota Boska [to theíon, forma słowa theíos] jest podobna do złota albo srebra, albo kamienia”. Wielu tłumaczy używa tu terminu „Bóg”, „Bóstwo” lub „bóstwo” (Bg, BT, BWP, Bp, Bw), a przekład E. J. Goodspeeda mówi o „boskiej naturze”. Według dzieła The International Standard Bible Encyclopedia (red. G. Bromiley, 1979, t. 1, s. 913) sformułowanie to theíon „zostało utworzone od przymiotnika theíos, który znaczy ‚odnoszący się do Boga’, ‚boski’”. Słownik grecko-polski (red. Z. Abramowiczówna, Warszawa 1960, t. II, s. 446) tłumaczy to theíon na „bóstwo” lub „boskość”. A zatem wyrażenie to może określać osobę lub cechę. Dlatego przy doborze słów tłumacz musi się kierować kontekstem. Kontekst Dziejów 17:29 wyraźnie wskazuje, że chodzi o osobę Boga, toteż w Przekładzie Nowego Świata omawiane wyrażenie poprawnie oddano przez „Istota Boska” (por. Kow).

W Rzymian 1:20 apostoł Paweł nawiązuje do niezaprzeczalnych, widzialnych dowodów potwierdzających „niewidzialne przymioty” Boga, zwłaszcza „jego wiekuistą moc i Boskość [Theiòtes]”. W innych przekładach występuje słowo „bóstwo” (Bg, Bp, BT, Bw), które niejednemu kojarzy się z osobą. Ale według Słownika grecko-polskiego (t. II, s. 446) słowo theiòtes znaczy „boska natura, boskość”. Istnieje zatem podstawa, by ten grecki wyraz oddawać słowem oznaczającym naturę właściwą Bogu, a nie samą Jego osobę, co popiera też kontekst. Apostoł mówi tu o czymś, co widać w materialnych dziełach stwórczych. Choć na przykład nie wyjawiają one imienia Boga, stanowią dowód Jego „wiekuistej mocy”, potrzebnej do stworzenia i utrzymywania wszechświata. Ukazują też Jego „Boskość” — to, że Stwórca naprawdę jest Bogiem i że należy Mu się cześć.

Z kolei w Kolosan 2:9 apostoł Paweł napisał, że w Chrystusie „mieszka cieleśnie cała pełnia boskości [forma słowa theòtes]”. Również w tym wypadku niektóre przekłady mówią o „Bóstwie” lub „Bogu” (Bp, BT, BWP), co dla zwolenników nauki o Trójcy oznacza, że w Chrystusie osobiście przebywa Bóg. Tymczasem Słownik grecko-polski (t. II, s. 451) definiuje theòtes prawie identycznie jak theiòtes — „boskość, bóstwo, boska natura”. Syryjska Peszitta i łacińska Wulgata tłumaczą je na „boskość” (por. Bw). A więc i tu są mocne podstawy do oddania theòtes słowem oznaczającym cechę, a nie osobę.

Z kontekstu Kolosan 2:9 wyraźnie wynika, że posiadanie przez Jezusa „boskości”, czyli „boskiej natury”, nie czyni go tożsamym z Bogiem Wszechmocnym. W rozdziale 1 Paweł napisał: „Bóg uznał za dobre, żeby w nim zamieszkała cała pełnia” (Kol 1:19). W Chrystusie pozostaje więc cała pełnia, ponieważ tak „upodobało się Ojcu” (Bg), tak ‛zechciał Bóg’ (BWP). A zatem mieszkającą w nim pełnię „boskości” Chrystus zawdzięcza decyzji podjętej przez Ojca. O tym, że posiadanie takiej „pełni” nie czyni Chrystusa tą samą istotą co Wszechmocny Bóg, świadczy również dalsza wypowiedź Pawła, iż „Chrystus zasiada po prawicy Boga” (Kol 3:1).

Jeśli chodzi o bezpośredni kontekst Kolosan 2:9, to w wersecie 8 ostrzeżono chrześcijan, by nie dali się zwieść zwolennikom filozofii i tradycji ludzkiej. Powiedziano im też, że „w nim [Chrystusie] są starannie skryte wszelkie skarby mądrości i poznania”, i zachęcono ich, by dalej chodzili „w jedności z nim, będąc wkorzenieni i zbudowani w nim, i ustaleni w wierze” (Kol 2:3, 6, 7). Wersety 13-15 dodatkowo wyjaśniają, że zostali ożywieni dzięki wierze i uwolnieni od przymierza Prawa. A zatem Paweł wykazywał, iż chrześcijanie nie potrzebują Prawa (usuniętego za sprawą Chrystusa) ani ludzkiej filozofii czy tradycji. Wystarczy im cenna „pełnia”, którą mają w Chrystusie (Kol 2:10-12).

W ostatnim fragmencie, w 2 Piotra 1:3, 4, apostoł wykazuje, że dzięki otrzymanym „drogocennym i niezrównanym obietnicom” wierni pomazańcy stają się „współuczestnikami Boskiej natury, uniknąwszy skażenia, które jest na świecie wskutek pożądliwości”. W innych miejscach Pisma Świętego o chrześcijanach powiedziano, że mają „współudział” z Chrystusem w jego cierpieniach oraz że tak jak on umierają i są wskrzeszani do nieśmiertelnego życia jako stworzenia duchowe, by stać się jego współdziedzicami w niebiańskim Królestwie (Flp 3:10, 11; 1Ko 15:50-54; 1Pt 5:1; 2Pt 1:2-4; Obj 20:6). Wyraźnie zatem widać, że udział chrześcijan w „Boskiej naturze” polega na współuczestniczeniu z Chrystusem w jego chwale.

Zobacz BAŁWOCHWALSTWO, BOŻEK.

(hebr. pol).

Ten hebrajski wyraz odpowiada arabskiemu ful i najwyraźniej określa bób (Vicia faba), jednoroczną roślinę powszechnie uprawianą w Syrii i Palestynie. Nasiona bobu znajdowano w trumnach z egipskimi mumiami, co wskazuje, że był popularny w starożytnym Egipcie.

Roślina ta jest wytrzymała i ma proste łodygi, osiągające wysokość 1 m; podczas kwitnienia wydziela słodki zapach. Dojrzałe strąki są duże i grube i zawierają żółte, zielone, brunatne lub czarne nasiona. W Palestynie zasiewa się je po pierwszych jesiennych deszczach, zbiory zaś następują zwykle późną wiosną pod koniec żniwa jęczmiennego i pszenicznego. Bób przewiewa się bardzo podobnie do zboża. Zielone niedojrzałe strąki można gotować w całości jako warzywo, natomiast dojrzałe nasiona na ogół przyrządza się z oliwą i mięsem.

Kiedy Dawid z powodu buntu Absaloma opuścił Jerozolimę i przeprawił się ze swymi ludźmi przez Jordan, w Machanaim przywitała ich grupa osób, które ochoczo dostarczyły im różne sprzęty i artykuły żywnościowe, m.in. bób (2Sm 17:24-29). Ezechielowi polecono zmieszać bób, soczewicę i ziarna zbóż i zrobić z tego chleb, a potem spożywać go w odważonych porcjach; miało to obrazować klęskę głodu (Eze 4:9, 10).

Mianem boga można nazwać każdy przedmiot kultu, ponieważ osoba oddająca mu cześć uważa go za coś potężniejszego od siebie i otacza nabożnym szacunkiem. Niektórzy pozwalają nawet, żeby bogiem był dla nich brzuch (Rz 16:18; Flp 3:18, 19). Biblia mówi o wielu bogach (Ps 86:8; 1Ko 8:5, 6), ale zarazem wykazuje, że bogowie narodów są nic niewarci (Ps 96:5; zob. BOGOWIE I BOGINIE).

Określenia hebrajskie. Jednym z hebrajskich odpowiedników słowa „Bóg” jest wyraz ʼEl, który prawdopodobnie znaczy „potężny; silny” (Rdz 14:18). Może określać zarówno Jehowę, jak i innych bogów oraz ludzi. Poza tym często wchodzi w skład imion własnych, takich jak Elizeusz („Bóg jest wybawieniem”) i Michał („któż jest jak Bóg?”). W niektórych miejscach ʼEl występuje z przedimkiem (haʼÉl, dosł. „ten Bóg”) i odnosi się do Jehowy, odróżniając Go od innych bogów (Rdz 46:3; 2Sm 22:31; zob. Dodatek 1G w NW).

W Izajasza 9:6 Jezusa Chrystusa proroczo nazwano ʼEl Gibbòr, co znaczy „Potężny Bóg” (a nie ʼEl Szaddáj [„Bóg Wszechmocny”], które to wyrażenie odniesiono w Rodzaju 17:1 do Jehowy).

Liczba mnoga ʼelím jest używana do określania innych bogów, choćby w Wyjścia 15:11 („bogowie”). Może też wskazywać na majestat i dostojeństwo, np. w Psalmie 89:6: „Któż pośród synów Bożych [dosł. „synów Boga”, biwené ʼElím] może przypominać Jehowę?” Zarówno w tym, jak i w innych wersetach użyto liczby mnogiej w odniesieniu do jednej osoby, co znajduje potwierdzenie w fakcie, iż słowo ʼElím oddano w greckiej Septuagincie wyrazem Theòs w liczbie pojedynczej, a w łacińskiej Wulgacie odpowiednio przez Deus.

Hebrajskie określenie ʼelohím („bogowie”) najwyraźniej wywodzi się od rdzenia oznaczającego „być potężnym, silnym”. Jest to liczba mnoga wyrazu ʼelòah („bóg”). Niekiedy wskazuje ona na szereg bogów (Rdz 31:30, 32; 35:2), ale znacznie częściej służy do podkreślenia majestatu, godności czy dostojeństwa. W Piśmie Świętym ʼelohím może się odnosić do samego Jehowy, aniołów, bożków (pojedynczych lub wielu) oraz do ludzi.

Gdy chodzi o Jehowę, liczba mnoga ʼElohím służy do uwydatnienia majestatu, godności i dostojeństwa (Rdz 1:1). Aaron Ember napisał na ten temat: „Za tym, że język S[tarego] T[estamentu] całkowicie odrzuca myśl, jakoby (...) [ʼElohím] (w odniesieniu do Boga Izraela) określało więcej niż jedną osobę, przemawia przede wszystkim okoliczność, iż słowo to prawie zawsze łączy się z orzeczeniem czasownikowym w liczbie pojedynczej, a także jest określane przymiotnikiem w liczbie pojedynczej. (...) [ʼElohím] należy raczej rozumieć jako wzmocnioną liczbę mnogą wskazującą na wielkość i majestat, odpowiednik określenia Wielki Bóg” (The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1905, t. XXI, s. 208).

Tytuł ʼElohím kieruje uwagę na potęgę Jehowy jako Stwórcy. Na przykład 35 razy występuje w sprawozdaniu o stwarzaniu, a czasownik opisujący,