spadłaby na niego krew jego rodaków (Eze 3:18, 20; 33:6, 8). Pomaga nam to zrozumieć, co miał na myśli apostoł Paweł, gdy powiedział, że nie jest splamiony niczyją krwią (Dz 18:6; 20:26).

Pismo Święte wspomina o osobach wolnych od winy krwi, ale też podaje ostrzegawcze przykłady ludzi, którzy się nią obarczyli. Saul najpierw uniknął winy krwi, gdy powstrzymał się od uśmiercenia Dawida, lecz potem się nią obciążył, gdy nierozsądnie zabił niektórych Gibeonitów (1Sm 19:5, 6; 2Sm 21:1). Również inni w różny sposób ściągnęli na siebie winę krwi (Sdz 9:24; 2Sm 1:16; 4:6-12). Dawid ustrzegł się jej, gdy posłuchał ostrzeżenia Jehowy przekazanego za pośrednictwem Abigail (1Sm 25:24-26, 31, 33). Jerozolima została zniszczona w 607 r. p.n.e., gdyż była winna rażącego przelewu krwi (Eze 22:2-4; 23:37, 45). Fałszywi przywódcy religijni współcześni Jezusowi nie mogli zrzucić z siebie winy krwi, podobnie jak ich odpowiednicy z czasów Jeremiasza, gdyż jedni i drudzy mieli szaty splamione krwią wiernych sług Jehowy (Jer 2:34; Mt 23:35, 36; 27:24, 25; Łk 11:50, 51). Na Babilonie Wielkim ciąży tak ogromna wina krwi, że o „nierządnicy” tej powiedziano, iż jest pijana krwią sług Jehowy (Obj 17:5, 6; 18:24).

Ludzie winni krwi rzeczywiście nie są godni przeżyć nawet połowy swych dni, jak to ujął Dawid (Ps 55:23). Wzorem Dawida wszyscy powinni się modlić o to, by Jehowa uwolnił ich od winy za przelanie krwi i od tych, którzy są nią obarczeni (Ps 51:14; 59:2; 139:19). W proroczej Księdze Objawienia przepowiedziano, że już niedługo nadejdzie chwila, gdy ku czci Jehowy rozlegnie się doniosła pieśń z powodu ostatecznego unicestwienia Babilonu Wielkiego i pomszczenia krwi wszystkich niewinnych (Obj 19:1, 2).

Chrześcijańskie Pisma Greckie ukazują trzy dziedziny, w których chrześcijanin mógłby obciążyć się przed Bogiem winą krwi: 1) morderstwo, czyli przelanie krwi — dotyczy to tych, którzy bezpośrednio lub pośrednio popierają organizacje obciążone winą krwi (np. Babilon Wielki [Obj 17:6; 18:2, 4] albo inne organizacje, które przelały mnóstwo niewinnej krwi [Obj 16:5, 6; por. Iz 26:20, 21]); 2) picie lub spożywanie krwi pod jakąkolwiek postacią (Dz 15:20) i 3) powstrzymywanie się od głoszenia dobrej nowiny o Królestwie i tym samym pozbawianie ludzi dostępu do zbawiennych informacji (Dz 18:6; 20:26, 27; por. Eze 33:6-8).

Zobacz TŁOCZNIA.

Zobacz WINOROŚL.

Zobacz WINO I MOCNY NAPÓJ; WINOROŚL.

W językach, w których spisano Biblię, jest kilka wyrazów odnoszących się do wina (hebr. tiròsz [Rdz 27:28, 37; Oz 2:8, 9, 22] i chémer [Pwt 32:14; Iz 27:2] oraz jego aram. odpowiednik chamár [Dn 5:1, 2, 4, 23]; gr. gleúkos [Dz 2:13]). Ale najczęściej w takim znaczeniu występuje w Biblii hebrajskie słowo jájin. Po raz pierwszy użyto go w Rodzaju 9:20-24, gdzie opisano, jak po potopie Noe zasadził winnicę, a potem upił się pochodzącym z niej winem. Greckie słowo oínos (będące w zasadzie odpowiednikiem hebr. jájin) pierwszy raz pojawia się w wypowiedzi Jezusa o tym, że nowego, częściowo sfermentowanego wina nie wlewa się do starych bukłaków, gdyż ciśnienie wywołane fermentacją mogłoby je rozsadzić (Mt 9:17; Mk 2:22; Łk 5:37, 38).

Hebrajski termin szechár zazwyczaj odnosi się do różnych mocnych napojów alkoholowych otrzymywanych z granatów, daktyli, fig itp. (Lb 28:7; Pwt 14:26; Ps 69:12). Słowo ʽasís, które w Pieśni nad Pieśniami 8:2 oznacza „świeży sok” z granatów, w innych wersetach odnosi się do wina, na co wskazuje kontekst (Iz 49:26; Jl 1:5). A hebrajskie sòweʼ to prawdopodobnie piwo (Iz 1:22; Nah 1:10).

Wyrób wina. W zależności od odmiany winorośli i klimatu panującego w danym regionie Palestyny winogrona zbierano w sierpniu lub we wrześniu. Obchodzone na początku jesieni Święto Szałasów przypadało właściwie już po winobraniu (Pwt 16:13). Owoce umieszczano w wapiennych kadziach, gdzie mężczyźni deptali je, na ogół boso, śpiewając przy tym pieśni (Iz 16:10; Jer 25:30; 48:33). Ta stosunkowo delikatna metoda nie powodowała miażdżenia szypułek i pestek, toteż tanina wydostawała się tylko ze skórek owoców, dzięki czemu wino miało dobrą jakość — było łagodne dla podniebienia (PnP 7:9). Niekiedy zamiast deptać winogrona, rozgniatano je za pomocą ciężkich kamieni (zob. TŁOCZNIA).

Najlepsze wino uzyskuje się z soku otrzymanego na początku tłoczenia winogron, oddzielonego od reszty moszczu. Fermentacja zaczyna się już w kadziach jakieś sześć godzin po rozgnieceniu winogron, przebiega powoli i trwa kilka miesięcy. Zawartość alkoholu w naturalnych winach wynosi od 8 do 16 procent, ale można ją zwiększyć, dodając potem spirytusu. Jeśli winogrona zawierają mało cukru i fermentacja trwa za długo lub jeśli wino nie jest dobrze zabezpieczone przed utlenieniem, powstaje ocet (Rut 2:14).

Dojrzewające wino trzymano w dzbanach lub bukłakach (Jer 13:12). Naczynia te były prawdopodobnie wykonane w taki sposób, że pozwalały ulotnić się dwutlenkowi węgla (produkt uboczny przemiany cukrów w alkohol podczas fermentacji), nie dopuszczając do wina tlenu z powietrza (Hi 32:19). Podczas leżakowania wino stopniowo się klarowało, a osady opadały na dno, co poprawiało jego smak i bukiet (Łk 5:39). Później na ogół przelewano je do innych naczyń (Iz 25:6; Jer 48:11; zob. OSADY).

Zastosowanie. Od niepamiętnych czasów wino pito podczas posiłków (Rdz 27:25; Kzn 9:7). W Piśmie Świętym często wymienia się je obok chleba i innych produktów żywnościowych (1Sm 16:20; PnP 5:1; Iz 22:13; 55:1). Melchizedek wyniósł Abrahamowi „chleb i wino” (Rdz 14:18-20). Jezus pił wino, jeśli podawano je do posiłków (Mt 11:19; Łk 7:34). Częstowano nim na ucztach (Est 1:7; 5:6; 7:2, 7, 8), weselach (Jn 2:2, 3, 9, 10; 4:46) i przy innych uroczystych okazjach (1Kn 12:39, 40; Hi 1:13, 18). Królewskie składnice były dobrze zaopatrzone w wino (1Kn 27:27; 2Kn 11:11); zwyczajowo pijali je królowie i namiestnicy (Neh 2:1; 5:15, 18; Dn 1:5, 8, 16). Podróżni często zabierali je ze sobą w drogę (Joz 9:4, 13; Sdz 19:19).

Ponieważ wino było w powszechnym użyciu, stało się artykułem handlowym (Neh 13:15); szczególną sławą cieszyło się „wino z Chelbonu” (ulubiony napój królów Persji) oraz „wino Libanu” (Eze 27:18; Oz 14:7). Wino stanowiło część zapłaty dla robotników zatrudnionych przy dostarczaniu drewna na budowę świątyni (2Kn 2:8-10, 15). Uznawano je za stosowny dar dla przełożonych lub innych ważnych osób (1Sm 25:18; 2Sm 16:1, 2) oraz zaliczano do dziesięciny przeznaczonej na utrzymanie kapłanów i lewitów (Pwt 18:3, 4; 2Kn 31:4, 5; Neh 10:37, 39; 13:5, 12). Należało też do najlepszych produktów składanych w ofierze Jehowie (Wj 29:38, 40; Kpł 23:13; Lb 15:5, 7, 10; 28:14; 1Sm 1:24; 10:3; Oz 9:4).

Początkowo wina nie spożywano przy posiłku paschalnym, ale później, być może po powrocie z niewoli babilońskiej, pojawił się taki zwyczaj. Dlatego znajdowało się ono na stole podczas ostatniej Paschy obchodzonej przez Jezusa z apostołami i zostało przez niego wykorzystane, gdy ustanawiał Pamiątkę swej śmierci. Czerwona „krew winogron” stanowiła odpowiedni symbol krwi Jezusa przelanej w ofierze. Jezus nazwał wtedy to wino „produktem z winorośli”, a ponieważ od winobrania upłynęło już kilka miesięcy, niewątpliwie był to sfermentowany sok z winogron (Rdz 49:11; Mt 26:18, 27-29).

Jak wskazał Jezus, a zanotował lekarz Łukasz, wino stosowano jako łagodny środek odkażający (Łk 10:34). Biblia zaleca też wino na pewne dolegliwości układu pokarmowego. Paweł radził Tymoteuszowi: „Nie pij już wody, lecz używaj po trosze wina ze względu na swój żołądek i swoje częste zachorowania” (1Tm 5:23). Z medycznego punktu widzenia była to rozsądna rada. Doktor Salvatore P. Lucia, profesor na wydziale lekarskim Uniwersytetu Kalifornijskiego, napisał: „Wino należy do najstarszych napojów dietetycznych i najważniejszych środków medycznych stosowanych nieprzerwanie w historii ludzkości. (...) W gruncie rzeczy niewiele innych substancji znanych człowiekowi zalecano tak powszechnie ze względu na ich lecznicze działanie” (Wine as Food and Medicine, 1954, s. 5; zob. CHOROBY I ICH LECZENIE).

Wbrew niektórym opiniom napoje alkoholowe nie działają na umysł pobudzająco, lecz raczej odurzająco, i przytępiają ośrodkowy układ nerwowy. W Biblii powiedziano: „Dajcie odurzający napój ginącemu, a wino zgorzkniałym na duszy” — nie po to, żeby jeszcze lepiej uświadomili sobie swój opłakany stan, ale żeby mogli o nim zapomnieć (Prz 31:6, 7). Starożytni Rzymianie dawali przestępcom wino z odurzającymi domieszkami, co miało uśmierzać ból podczas egzekucji. Prawdopodobnie dlatego rzymscy żołnierze próbowali podać takie wino Jezusowi, gdy go zawieszali na palu (Mk 15:23).

Wino niewątpliwie należy do wspaniałych darów, które Jehowa dał ludzkości. „Rozwesela serce śmiertelnika”; sprawia, że serce jest „w wesołym nastroju” (Ps 104:15; Est 1:10; 2Sm 13:28; Kzn 2:3; 10:19; Za 10:7). Dlatego pogrążony w żałości Daniel wstrzymywał się od tego napoju (Dn 10:2, 3). Obfitość wina symbolizowana przez „winorośl” w często powtarzanym zwrocie ‛siedzieć pod swą winoroślą i pod swym drzewem figowym’ wskazuje na pomyślność i bezpieczeństwo pod sprawiedliwym panowaniem Jehowy (1Kl 4:25; 2Kl 18:31; Iz 36:16; Mi 4:4; Za 3:10). O winie wspomniano też w kontekście obiecanych przez Jehowę błogosławieństw związanych z odrodzeniem (Jl 3:18; Am 9:13, 14; Za 9:17).

Zachowywanie umiaru. Biblia zaleca umiar we wszystkim. Dotyczy to nawet miodu — spożywany z umiarem jest bardzo dobry, ale jego nadmiar bywa szkodliwy (Prz 25:27). Również z takich darów od Jehowy jak wino i mocny napój należy korzystać zgodnie z Jego wskazówkami. Brak powściągliwości i lekceważenie zasad biblijnych w tej dziedzinie wywołuje niezadowolenie Jehowy, prowadzi do rozwiązłości i w konsekwencji do śmierci. Biblia bardzo wyraźnie to podkreśla, podając odpowiednie zasady i przykłady (Prz 23:29-31; zob. PIJAŃSTWO).

W pewnych sytuacjach wypicie nawet niewielkiej ilości alkoholu byłoby nierozsądne lub szkodliwe dla zdrowia. Niekiedy ktoś powstrzymuje się od picia napojów odurzających, gdyż kierując się miłością i biorąc pod uwagę odczucia innych, nie chce ich gorszyć (Rz 14:21).

Gdy kapłani i lewici pełnili służbę w przybytku lub świątyni, pod groźbą śmierci nie wolno im było pić żadnego alkoholu (Kpł 10:8, 9; Eze 44:21). Po służbie mogli spożywać go z umiarem (1Kn 9:29). Ustalone przez Boga zasady zabraniały picia napojów alkoholowych także nazirejczykom w okresie obowiązywania ich ślubu (Lb 6:2-4, 13-20; Am 2:12). Ponieważ Samson miał być nazirejczykiem od urodzenia, jego matka już w czasie ciąży nie mogła pić wina ani odurzającego napoju (Sdz 13:4, 5, 7, 14). Jak mówi Biblia, w trakcie pełnienia obowiązków „nie królom pić wino ani wysokim urzędnikom mówić: ‚Gdzie jest odurzający napój?’, żeby któryś nie pił i nie zapomniał, co ustanowiono, i nie wypaczył sprawy żadnego z synów uciśnienia” (Prz 31:4, 5). Nadzorcy w zborze chrześcijańskim nie mogą ‛awanturować się po pijanemu’, a słudzy pomocniczy tak samo „winni być poważni, (...) nie oddający się piciu mnóstwa wina” (1Tm 3:3, 8).

Znaczenie symboliczne. Starożytny Babilon, występując w roli wykonawcy wyroków Jehowy, zmusił wszystkie narody do ‛picia wina’ symbolizującego srogi gniew Boży (Jer 51:7). Również inne wersety mówią o tym, że przeciwnicy Jehowy odczują Jego słuszne oburzenie przyrównane do ‛pieniącego się wina’, „wina złości” lub „wina gniewu Bożego” (Ps 75:8; Jer 25:15; Obj 14:10; 16:19). Natomiast symboliczna nierządnica „Babilon Wielki” zmusza wszystkie narody do picia innego gorzkiego napoju, „wina jej [duchowej] rozpusty”, które nie ma związku z gniewem Bożym (Obj 14:8; 17:2; 18:3, 13).

Roślina o długich, cienkich pędach płożących się lub pnących dzięki wąsom czepnym; jej najbardziej rozpowszechniony gatunek to winorośl właściwa (Vitis vinifera). Hebrajskie słowo géfen na ogół odnosi się do „latorośli winnej” (Lb 6:4; Sdz 13:14), a wyjątkowo do „dzikiej winorośli”, rodzącej „owoce dzikiej dyni” (2Kl 4:39). Po grecku winorośl to ámpelos, a winnica — ampelòn.

Początki uprawy winorośli Biblia opisuje następująco: „Noe (...) zasadził winnicę” (Rdz 9:20). Melchizedek, król Salem, wyniósł dla Abrahama „chleb i wino”, co wskazuje, że winorośl uprawiano w Kanaanie przed 1933 r. p.n.e. (Rdz 14:18). Egipskie malowidła pochodzące z II tysiąclecia p.n.e. ukazują sceny zbioru winogron i deptania ich w tłoczni; faraonowie mieli w tamtych czasach oficjalnych podczaszych (Rdz 40:9-13, 20-23). Winnice w Egipcie poniosły znaczne szkody, gdy podczas jednej z plag Jehowa „wybijał ich winorośle gradem” (Ps 78:47; 105:33).

Zwiadowcy, którzy przedostali się do Ziemi Obiecanej, „ziemi (...) winorośli i fig i jabłek granatu”, przynieśli z doliny Eszkol tak dużą kiść winogron, że dwóch mężczyzn musiało ją nieść na drążku (Pwt 8:8; Lb 13:20, 23, 26). Podobno kiście winogron z tamtych okolic mogą ważyć ok. 5 kg, ale zdarzały się okazy o wadze 12, a nawet ponad 20 kg.

Oprócz doliny Eszkol wymieniono w Biblii wiele innych terenów uprawy winorośli, np. okolice En-Gedi nad Morzem Martwym (PnP 1:14), Szechem (Sdz 9:26, 27), Szilo (Sdz 21:20, 21), a po drugiej stronie Jordanu Sibmę, Cheszbon i Eleale (Iz 16:7-10; Jer 48:32).

Sadzenie i uprawa. Winnice często zakładano na zboczach wzgórz. Na ogół ogradzano je murem (Lb 22:24; Prz 24:30, 31) i budowano w nich szałasy lub wieże strażnicze (Iz 1:8; 5:2), by strzec ich przed złodziejami albo szkodnikami, takimi jak lisy czy dziki (Ps 80:8, 13; PnP 2:15). Prawo Mojżeszowe pozwalało przechodniowi najeść się w winnicy do syta, ale nie wolno mu było nic z niej zabrać w pojemniku, gdyż byłaby to kradzież (Pwt 23:24).

Ponieważ większą część zbiorów przeznaczano do wyrobu wina, blisko winnicy umiejscawiano dla wygody winną tłocznię i kadź (Iz 5:2; Mk 12:1; zob. WINO I MOCNY NAPÓJ). Oczywiście spożywano też duże ilości świeżych winogron, a niektóre suszono na słońcu, dzięki czemu otrzymywano rodzynki (1Sm 25:18; 30:12; 2Sm 16:1; 1Kn 12:40).

Starożytne winnice zakładano w różny sposób. Niekiedy w dobrze przygotowanej glebie sadzono krzewy winorośli w równych rzędach w odstępach 2,5 m lub większych. Zgodnie z Prawem Mojżeszowym w winnicy nie wolno było siać żadnego innego ziarna, choć można było sadzić tam drzewa, np. drzewo figowe (Pwt 22:9; Łk 13:6, 7). Czasami pędy winorośli płożyły się po ziemi na zboczu wzgórza, a rozwidlonymi kijkami podpierano tylko kiście winogron, ale częściej pędy pięły się po drewnianych altanach lub stertach kamieni.