w siatkówce małej plamki, lecz zakrzywioną ścieżkę. Dzięki temu spadający jak strzała orzeł cały czas wyraźnie widzi królika” (por. Jer 49:22).

Umiejętność latania. W wielu wersetach biblijnych wspomniano też o szybkości orła (2Sm 1:23; Jer 4:13; Lam 4:19; Hab 1:8). Podobno ptaki te potrafią przekroczyć prędkość 130 km/h. Salomon przestrzegał, że bogactwo „przyprawia sobie skrzydła jakby orle i odlatuje ku niebiosom” (Prz 23:4, 5), a Hiob, ubolewając nad szybkością przemijania życia, przyrównał ją do szybkości polującego orła (Hi 9:25, 26). Jednakże ufający Jehowie otrzymują od Niego siły — wzniosą się niczym niestrudzony orzeł na swych skrzydłach (Iz 40:31).

Współcześni badacze podziwiają „drogę orła na niebiosach”, tak jak to czynił starożytny pisarz biblijny (Prz 30:19). Clarence D. Cone jun. wspomina, że obserwowanie, jak majestatycznie i niemal bez wysiłku szybują orły, jastrzębie i sępy, „utorowało drogę do odkrycia mechanizmu jednego z podstawowych zjawisk atmosferycznych”. Opisuje sposób, w jaki te duże ptaki maksymalnie wykorzystują energię mas ciepłego powietrza wznoszącego się znad ogrzanej słońcem ziemi, oraz przedstawia aerodynamiczną budowę skrzydeł orła, których „postrzępione” końcówki zmniejszają opór powietrza (Scientific American, kwiecień 1962, ss. 131, 138).

Znaczenie przenośne. Ten silny ptak drapieżny nierzadko występuje w wypowiedziach proroków jako symbol wrogich wojsk, przypuszczających gwałtowny, często niespodziewany atak (Pwt 28:49-51; Jer 48:40; 49:22; Oz 8:1). Do orłów zostali przyrównani władcy Babilonu i Egiptu (Eze 17:3, 7). Co ciekawe, wiele starożytnych narodów, m.in. Asyria, Persja i Rzym, umieszczało wizerunek orła na berłach królewskich, godłach i stelach, podobnie jak to obecnie czynią Niemcy, Polska, Stany Zjednoczone i inne kraje.

Niektórzy kwestionują użycie słowa „orły” w Mateusza 24:28 i Łukasza 17:37, twierdząc, że w wersetach tych musi chodzić o sępy zbierające się przy padlinie. Ale choć orzeł w odróżnieniu od sępa nie jest typowym padlinożercą, czasami żywi się ciałami martwych zwierząt (Palestine Exploration Quarterly, 1955, s. 9). Poza tym mimo iż orły zazwyczaj polują samotnie — w przeciwieństwie do stadnych sępów — widziano je też polujące w parach. W książce The Animal Kingdom (red. F. Drimmer, 1954, t. II, s. 965) opisano nawet wypadek, gdy „grupą przypuściły zmasowany atak na antylopę widłorogą”. Wspomniane proroctwo Jezusa dotyczyło jego obiecanej „obecności”, a zatem czegoś większego niż wytracenie narodu żydowskiego w 70 r. n.e. przez wojska rzymskie, które na swych godłach miały wizerunki orłów.

W Księdze Objawienia pod postacią orła wyobrażono stworzenia, które usługują przed tronem Boga i ogłaszają Jego wyroki mieszkańcom ziemi; ptak ten jest tu niewątpliwie symbolem szybkości i dalekowzroczności (Obj 4:7; 8:13; por. Eze 1:10; 10:14).

Innym wersetem, w którym według wielu uczonych chodzi raczej o sępa, jest wypowiedź z Micheasza 1:16, gdzie w odniesieniu do Izraela użyto przenośni o ‛robieniu sobie szerokiej łysiny, jak u orła’. Otóż orły mają na głowie gęste upierzenie. Natomiast głowę sępa płowego (Gyps fulvus) — do dziś spotykanego w Izraelu — rzeczywiście pokrywa jedynie rzadki biały puch, a szyję nieliczne pióra. Jeśli wspomniany werset faktycznie mówi o tym ostatnim ptaku, oznaczałoby to, że hebrajskie słowo nészer określa nie tylko orła. Warto przy tym wspomnieć, że ornitolodzy zaliczają sępy i orły do jednej rodziny (Accipitridae). Ale zdaniem niektórych wzmianka w Micheasza 1:16 dotyczy pierzenia się orła, choć z drugiej strony wiadomo, że jest to proces stopniowy, nie rzucający się zbytnio w oczy. Być może pierzenie się — któremu towarzyszy okresowa utrata sił i zmniejszenie aktywności, a następnie powrót do normalnego życia — miał na myśli psalmista, gdy mówił o młodości ‛odnawiającej się jak u orła’ (Ps 103:5). Inni jednak sądzą, że jest to nawiązanie do stosunkowo długiego życia tych ptaków — niektóre dożywają 80 lat.

Od łacińskiego słowa aquila, czyli „orzeł”, pochodzi imię Akwilas (Dz 18:2).

Zobacz MIASTO; MIEJSCOWOŚCI, ZALEŻNE.

Drobinki wytrącające się z odstawionego wina i opadające na dno naczynia. W Biblii słowo to występuje pięć razy, zawsze w lm. (hebr. szemarím). W Przekładzie Nowego Świata oddano je jako „osady”. Dobre wino trzymane długo „na osadach” (‛wystałe wino’, Bw) staje się klarowne, mocne i dojrzałe (Iz 25:6). Jeśli jednak chodzi o wino z gorszych winogron, to pozostawienie go na osadach wcale nie poprawia jego smaku ani zapachu, do czego nawiązywali w przykładach prorocy (Jer 48:11; Sof 1:12). Z kolei psalmista oznajmił symbolicznie, że „wszyscy niegodziwcy ziemi” będą zmuszeni wypić kielich gniewu Jehowy do ostatniej gorzkiej kropli — wraz z wszelkimi osadami (Ps 75:8; por. Eze 23:32-34; zob. WINO I MOCNY NAPÓJ).

(hebr. dardár; gr. tríbolos).

Roślina z postrzępionymi, kolczastymi liśćmi, twardymi łodygami i okrągłą lub cylindryczną główką, z której wyrasta puszysty, jedwabisty koszyczek kwiatowy w kolorze fioletowym, żółtym lub białym. Adam i później jego potomkowie musieli się zmagać z ostami przy uprawie ziemi, która została przeklęta (Rdz 3:17, 18). Ponieważ nasiona ostu roznosi wiatr, roślina ta łatwo się rozplenia w miejscach zaniedbanych i opuszczonych (zob. Oz 10:8). Jezus Chrystus wspomniał o oście, gdy mówił, że ludzi, tak jak rośliny, rozpoznaje się po owocach (Mt 7:16). W Palestynie często można zobaczyć, jak jesienny wiatr toczy po ziemi zbite kłęby ostu, do czego najwyraźniej nawiązano w Psalmie 83:13 i w Izajasza 17:13.

Hebrajski rzeczownik ger na ogół odnosi się do kogoś, kto mieszka poza rodzinnym krajem i ma ograniczone prawa obywatelskie. Wyznaje własną religię bądź religię kraju, w którym przebywa. Osiadłymi przybyszami byli nazywani Abraham, Izaak i Jakub oraz ich potomkowie, zanim otrzymali tytuł prawny do Ziemi Obiecanej (Rdz 15:13; 17:8; Pwt 23:7).

Biblijne określenie „osiadły przybysz” oznacza niekiedy prozelitę, czyli nie-Izraelitę mieszkającego wśród Izraelitów, który stał się pełnoprawnym czcicielem Jehowy. Czasami odnosi się do osiedleńca, który zamieszkał w Palestynie wśród Izraelitów i przestrzegał podstawowych praw obowiązujących w tej krainie, lecz nie przyłączył się całkowicie do oddawania czci Jehowie. O kogo chodzi w konkretnym wypadku, wskazuje kontekst.

W Septuagincie przeszło 70 razy przetłumaczono ger na „prozelita” (gr. prosélytos). Przypuszcza się, że osiadły przybysz nieraz szukał schronienia w domu Hebrajczyków i stawał się w pewnym stopniu od nich zależny, choć nie oznaczało to jeszcze, że był niewolnikiem. Do takiego wniosku prowadzi wyrażenie „twój osiadły przybysz” (Pwt 5:14; por. Pwt 1:16; a także Kpł 22:10, gdzie użyto określenia toszáw, czyli „osiedleniec”).

Z chwilą zawarcia przymierza Prawa u stóp góry Synaj weszły w życie specjalne, niezwykle życzliwe przepisy regulujące stosunki między rodowitymi Izraelitami a osiadłymi przybyszami. Ponieważ ci ostatni znajdowali się w gorszym położeniu, nie będąc z pochodzenia Izraelitami, Prawo nakazywało otoczyć ich szczególną troską i ochroną, podobnie jak słabych i poszkodowanych. Jehowa raz po raz przypominał Izraelitom, że z własnego doświadczenia znali los osiadłego przybysza mieszkającego w obcym kraju, toteż powinni okazywać takim ludziom szczodrość i zapewniać ochronę, czego sami nie zaznali (Wj 22:21; 23:9; Pwt 10:18). Osiadłego przybysza, zwłaszcza prozelitę, należało traktować w zasadzie jak brata (Kpł 19:33, 34).

Prawo Mojżeszowe zezwalało ludziom ze wszystkich narodów przyłączyć się do zboru Izraela przez poddanie się obrzezaniu i podjęcie czystego wielbienia Jehowy — niemniej były pewne wyjątki i ograniczenia. Egipcjanie i Edomici nie mogli wejść do zboru aż do trzeciego pokolenia, tzn. trzeciego pokolenia mieszkającego w Ziemi Obiecanej (Pwt 23:7, 8). Synowie z nieprawego łoża oraz ich potomkowie nie mogli zostać przyjęci do zboru „aż do dziesiątego pokolenia” (Pwt 23:2). Ammonitów i Moabitów obowiązywał zakaz „aż do dziesiątego pokolenia (...) aż po czas niezmierzony”, a Izraelitom powiedziano: „Nie wolno ci działać na rzecz ich pokoju i dobrobytu przez wszystkie twoje dni po czas niezmierzony” (Pwt 23:3-6). Ograniczenia te dotyczyły mężczyzn. Członkiem zboru nie mógł też zostać żaden mężczyzna z okaleczonymi narządami płciowymi (Pwt 23:1).

Osiadły przybysz, który po obrzezaniu stał się czcicielem Jehowy, musiał przestrzegać tych samych przepisów co Izraelici, a więc stosować się do wszystkich ustaleń przymierza Prawa (Kpł 24:22). Oto kilka przykładów: miał przestrzegać sabatu (Wj 20:10; 23:12), obchodzić Paschę (Wj 12:48, 49; Lb 9:14), Święto Przaśników (Wj 12:19), Święto Tygodni (Pwt 16:10, 11), Święto Szałasów (Pwt 16:13, 14) oraz Dzień Przebłagania (Kpł 16:29, 30). Mógł składać ofiary (Lb 15:14) i musiał to robić w taki sam sposób, jak rodowity Izraelita (Lb 15:15, 16). Podobnie jak on miał je przynosić przed wejście do namiotu spotkania (Kpł 17:8, 9) i dbać o to, żeby były bez skazy (Kpł 22:18-20). Nie mógł się kalać żadną formą fałszywego wielbienia (Kpł 20:2; Eze 14:7). Miał spuszczać krew z upolowanego dzikiego zwierzęcia, bo gdyby jadł niewykrwawione mięso, zostałby zgładzony (Kpł 17:10-14). Razem z rodowitymi Izraelitami mógł dostąpić przebaczenia za grzech obciążający całą społeczność (Lb 15:26, 29). Musiał przestrzegać przepisów związanych z oczyszczeniem się, np. po dotknięciu ludzkich zwłok (Lb 19:10, 11). Osiadły przybysz, któremu można było dać mięso padłego zwierzęcia, najwyraźniej nie był pełnoprawnym czcicielem Jehowy (Pwt 14:21).

Sędziom nakazano bezstronnie rozpatrywać spory między osiadłym przybyszem a rodowitymi