współwyznawców: „Pożarowi między wami, który was doświadcza, nie dziwcie się, (...) jesteście współuczestnikami cierpień Chrystusa, abyście też mogli się radować, wręcz tryskać radością, podczas objawienia jego chwały” (1Pt 4:12, 13). Również apostoł Paweł wskazał, że takie cierpienia za prawość przynoszą pożytek: „Ucisk rodzi wytrwałość” (Rz 5:3). Kto wychodzi zwycięsko z „ognia” prób, dzięki wytrwałości staje się silniejszy i mocniej ugruntowany w wierze (Dz 14:22; Rz 12:12).

Zagłada. W czasach biblijnych ogień był najskuteczniejszym narzędziem zagłady (Pwt 13:16; Joz 6:24). Dlatego Jezus niekiedy używał określenia „ogień” w sensie symbolicznym w odniesieniu do całkowitej zagłady niegodziwych (Mt 13:40-42, 49, 50; por. Iz 66:24; Mt 25:41). Pewnego razu ostrzegł uczniów, żeby się nie dali przywieść do upadku z powodu swej ręki, nogi czy oka i w rezultacie nie trafili do Gehenny. Potem oznajmił: „Każdy musi być posolony ogniem”. Zapewne chodziło mu o to, że „każdy”, kto zrobi to, przed czym właśnie przestrzegł, zostanie „posolony ogniem” Gehenny, czyli zgładzony na zawsze (Mk 9:43-49; zob. GEHENNA).

Piotr napisał, że „teraźniejsze niebiosa i ziemia są odłożone dla ognia”. Z kontekstu oraz innych wypowiedzi biblijnych jasno wynika, że nie może tu chodzić o literalny ogień, tylko o wieczną zagładę. I tak jak potop w czasach Noego nie zniszczył literalnych niebios i ziemi, lecz niegodziwe osoby, tak też objawienie w ogniu płomienistym Jezusa Chrystusa i jego potężnych aniołów sprowadzi wieczną zagładę tylko na ludzi bezbożnych i na niegodziwy system rzeczy, do którego należą (2Pt 3:5-7, 10-13; 2Ts 1:6-10; por. Iz 66:15, 16, 22, 24).

Dalsze przykłady użycia słowa „ogień” jako symbolu wiecznej zagłady można znaleźć w księgach Objawienia i Ezechiela. „Dziesięć rogów” i „bestia” wystąpią przeciw Babilonowi Wielkiemu i spalą go ogniem (Obj 17:16, 17). Atak Goga i jego popleczników na lud Boży wywoła gniew Jehowy, który sprowadzi na nich deszcz ognia i siarki. Pozostawiony przez napastników sprzęt wojskowy będzie służył do rozpalania ognia przez siedem lat (Eze 38:19, 22; 39:6, 9, 10). Narody, które zbuntują się po zakończeniu Tysiącletniego Panowania Chrystusa i po uwolnieniu Szatana, zostaną ‛pożarte przez ogień’, a Diabeł i wszyscy niezapisani w księdze życia trafią do „jeziora ognia”, oznaczającego „drugą śmierć” (Obj 20:7-10, 15; 21:8; zob. HINNOMA, DOLINA; JEZIORO OGNIA).

Hebrajski rzeczownik saráf, występujący w Izajasza 6:2, 6 w lm. i przetłumaczony na „serafowie”, dosłownie znaczy „ognisty” lub „płonący”. Określenie to używane jest także w połączeniu z hebrajskim słowem nachász („wąż”) i tłumaczy się je wtedy na „jadowity”; być może nawiązuje ono do skutków działania jadu: pieczenia lub stanu zapalnego (Pwt 8:15). Po raz pierwszy pojawia się w relacji o tym, jak Bóg ukarał buntowniczych Izraelitów, zsyłając na nich „jadowite węże [hannechaszím hasserafím]”. Gdy Mojżesz wstawił się za ludem, Jehowa polecił mu sporządzić „ognistego węża” i umieścić go na słupie sygnałowym. Jeśli pokąsani spojrzeli na niego, doznawali uzdrowienia i pozostawali przy życiu. Mojżesz wykonał tego węża z miedzi (Lb 21:6-9; 1Ko 10:9). Jezus wskazał na prorocze znaczenie owej sytuacji, mówiąc: „Jak Mojżesz uniósł w górę węża na pustkowiu, tak musi być uniesiony w górę Syn Człowieczy, aby każdy, kto w niego wierzy, miał życie wieczne” (Jn 3:14, 15).

W Izajasza 14:29 i 30:6 — w zapowiedzi wyroku Bożego przeciwko Filistei oraz w opisie pustkowia na pd. od Judy — wspomniano o „ognistym wężu latającym”. Zdaniem niektórych komentatorów określenie „latający” odnosi się do nagłego ruchu, jaki wykonują jadowite węże, rzucając się na ofiarę.

(hebr. kiszszuʼáh).

Ogórki wraz z arbuzami, porami, cebulą i czosnkiem należały do egipskich produktów, za którymi bardzo tęsknili utyskujący Izraelici i mieszany tłum (Lb 11:5). Niektórzy bibliści uważają ogórki za zbyt pospolite, by mogły budzić takie pragnienie, toteż sugerują, iż chodziło o melony (Cucumis melo). Jednakże świadectwo pokrewnych języków oraz pierwszych przekładów wskazuje, że Izraelici mieli na myśli ogórki.

Ogórek rośnie jako długie, płożące się pnącze o żółtych lub białawych kwiatach. Owoc ogórka siewnego (Cucumis sativus) ma gładką, zieloną lub niebieskawozieloną skórkę oraz zielonkawobiały miąższ z pestkami. Dobrze nawodnione brzegi Nilu i nawilżana rosą ziemia w Palestynie w połączeniu z gorącym słońcem zapewniają idealne warunki wzrostu tej roślinie, powszechnie uprawianej w tamtych rejonach.

W warzywnikach lub winnicach zwykle wznoszono chatkę bądź budkę, w której mógł się schronić strażnik pilnujący plonów przed złodziejami oraz wałęsającymi się zwierzętami. Była to nietrwała konstrukcja, składająca się z czterech prostych słupów wbitych w ziemię i połączonych poprzeczkami. Dach i ściany robiono z gałęzi, niekiedy ze splecionych cienkich gałązek, a główne elementy konstrukcji wiązano ze sobą elastycznymi witkami. Po zakończeniu okresu wegetacyjnego roślin budki te były porzucane, a z nadejściem jesiennych wiatrów i deszczów niszczały lub nawet całkowicie się zawalały. Dlatego o zniszczonym Syjonie dobitnie powiedziano, iż ‛pozostał jak szałas w winnicy, jak budka strażnicza na polu ogórków’ (Iz 1:8).

Na polach uprawnych stawiano też słupy, pale bądź inne przedmioty mające odstraszać zwierzęta i właśnie do takiego niemego, martwego „stracha na wróble w polu ogórkowym” przyrównał prorok Jeremiasz wizerunki sporządzane przez bałwochwalcze narody (Jer 10:5).

Hebrajskie słowo gan i greckie képos odnoszą się do terenu zajętego pod uprawę roślin, często także nawadnianego. W czasach biblijnych ogrody zazwyczaj okalano ciernistym żywopłotem albo murkiem (kamiennym bądź glinianym), na którym czasami rosły ciernie (PnP 4:12).

Ogrody wspominane w Biblii na ogół bardzo się różniły od znanych na Zachodzie. Nieraz przypominały raczej parki, w których rosły różne drzewa, również owocowe (np. orzechy) (Kzn 2:5; PnP 6:11; Am 9:14), a także kwiaty i inne wonne rośliny (PnP 6:2). Były dobrze nawodnione strumieniami lub kanałami irygacyjnymi i poprzecinane krętymi ścieżkami. Poszczególne rodziny miewały mniejsze ogrody. Król Achab zapragnął winnicy Nabota, bo chciał w niej urządzić ogród warzywny (1Kl 21:2).

Owe ogrody przypominające parki zazwyczaj znajdowały się poza miastem, chyba że należały do królów lub wielkich bogaczy. Ogród Królewski, obok którego Sedekiasz ze swą świtą próbował uciec z Jerozolimy oblężonej przez Chaldejczyków, prawdopodobnie był usytuowany na pd. wsch. od miasta, tuż za jego murem (2Kl 25:4; Neh 3:15). Józef Flawiusz wspomina też o „pełnym rozkosznych ogrodów i strumieni” miejscu zwanym Etan, odległym o 13—16 km od Jerozolimy. Podobno Salomon często wybierał się tam rydwanem na przejażdżki (Dawne dzieje Izraela, VIII, VII, 3). Król Aswerus w trzecim roku swego panowania urządził w Suzie wielką siedmiodniową ucztę w ogrodzie, który niewątpliwie był piękny i rozległy (Est 1:1-5).

W Babilonie. Wiszące ogrody babilońskie uznawano za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego. Zbudował je król Nebukadneccar dla swej małżonki, medyjskiej księżniczki, która tęskniła za ojczystymi górami, nie mogąc się przyzwyczaić do równinnej Babilonii. Podobno ogrody te utworzono na coraz wyższych tarasach, opartych na arkadach, a całą tę sztuczną górę pokryto taką ilością ziemi, że mogły tam rosnąć nawet największe drzewa. Na szczycie umieszczono zbiornik, zasilany wodami Eufratu.

W Egipcie. Podczas pobytu w Egipcie Izraelici prawdopodobnie uprawiali niewielkie ogrody warzywne. W Powtórzonego Prawa 11:10 powiedziano, że ‛nawadniali je za pomocą nóg’ — być może napędzali czerpadła pojemnikowe lub ubijali muł, otwierając bądź zamykając kanały irygacyjne, które doprowadzały wodę do różnych części ogrodu.

Getsemani. Na Górze Oliwnej, oddzielonej od Jerozolimy doliną Kidron, leżał ogród Getsemani, do którego chętnie zachodził Jezus Chrystus, by tam pobyć z uczniami na osobności. Właśnie do tego ogrodu udał się z apostołami po spożyciu swego ostatniego posiłku paschalnego i ustanowieniu Wieczerzy Pańskiej. Kiedy tam przybyli, oddalił się nieco i żarliwie się modlił, a wtedy go umocnił pewien anioł. Zdrajca Judasz, który znał zwyczaje Jezusa, poprowadził zgraję napastników do ogrodu Getsemani, gdzie pocałunkiem wydał Mistrza (Mt 26:36, 46-49; Łk 22:39-48; Jn 18:1, 2).

Miejsca pochówku. Niekiedy w ogrodach umieszczano groby. Manassesa i jego syna Amona pochowano w ogrodzie Uzzy (2Kl 21:18, 25, 26). Również ciało Jezusa złożono w nowym grobowcu pamięci znajdującym się w ogrodzie (Jn 19:41, 42). Izraelici przyswoili sobie bałwochwalczy zwyczaj składania w ogrodach ofiar pogańskim bogom — przesiadywali wśród grobowców i spożywali odrażające pokarmy. Jehowa zapowiedział, że nie minie ich za to kara (Iz 65:2-5; 66:16, 17).

Ogród Eden. Najsłynniejszy ogród w dziejach ludzkości znajdował się w Edenie. Najprawdopodobniej stanowił zamknięty obszar otoczony naturalnymi granicami. Zasadzony został „w Edenie, od wschodu”, a od swej wschodniej strony miał wejście, gdzie po grzechu Adama Bóg postawił cherubów z płomienistym ostrzem miecza, żeby uniemożliwić ludziom dostęp do drzewa życia rosnącego w środku ogrodu (Rdz 2:8; 3:24). Sam ogród nawadniała wypływająca z niego rzeka, która potem rozdzielała się na cztery duże odnogi. W tym „raju rozkoszy” (Rdz 2:8, przyp. w KUL), przypominającym park, rosły najrozmaitsze rośliny, wśród nich wszelkie drzewa ponętne dla wzroku i nadające się na pokarm. Mieszkały w nim też ptaki i inne zwierzęta. Adam miał go uprawiać