Biblijne wzmianki o wosku najwidoczniej dotyczą wosku pszczelego — ciemnożółtej substancji wykorzystywanej przez pszczoły do budowy komórek plastra, w których przechowują miód i larwy. Po zjedzeniu dużej ilości miodu pszczoły robotnice produkują wosk w specjalnych gruczołach znajdujących się na spodniej stronie odwłoka. Kiedy wosk wydostanie się przez maleńkie pory, zastyga na powierzchni odwłoka w postaci białych łuseczek. Zanim pszczoła zrobi z niego użytek, wkłada go do otworu gębowego i przeżuwa. Pszczoły mogą regulować wytwarzanie wosku — wydzielają go tylko wtedy, gdy jest potrzebny (zob. PSZCZOŁA).

Wosk łatwo się oddziela od miodu po wrzuceniu do gorącej wody. Roztopiony wypływa na powierzchnię, skąd można go zebrać. W poetyckich przykładach biblijnych topnienie wosku unaocznia zgryzotę serca (Ps 22:14), rozpad gór i rozstąpienie się nizin (Ps 97:5; Mi 1:4) oraz zagładę nieprzyjaciół Boga. Psalmista śpiewał: „Jak od ognia topnieje wosk, tak niech sprzed Boga wyginą niegodziwcy” (Ps 68:1, 2).

Określenia „wódz”, „dostojnik” i „książę” są tłumaczeniami kilku wyrazów hebrajskich. Poniżej omówiono te, które występują najczęściej.

Słowa nagíd, czyli „wódz”, użyto w odniesieniu do Saula i Dawida w kontekście wyznaczenia ich na królów nad Izraelem oraz do Ezechiasza jako króla Judy. Nawiązuje ono do obowiązku pasienia ludu Jehowy (1Sm 9:16; 25:30; 2Sm 5:2; 2Kl 20:5). Na „wodza” 12 plemion izraelskich Jehowa wybrał plemię Judy, z którego powołał potem królewską dynastię Dawida (1Kn 28:4; Rdz 49:10; Sdz 1:2).

W Daniela 9:25 Jezusa nazwano „Mesjaszem Wodzem”, a w Izajasza 55:4 „wodzem i rozkazodawcą” grup narodowościowych. Jezus powiedział swoim uczniom: „Nie dajcie się nazywać ‚wodzami’, bo jeden jest wasz Wódz [kathegetés], Chrystus” (Mt 23:10). W zborze chrześcijańskim tylko Jezusowi Chrystusowi przysługuje prawo do tytułu „Wódz”, gdyż żaden niedoskonały człowiek nie jest wodzem ani przywódcą prawdziwych chrześcijan; są oni naśladowcami Chrystusa. Co prawda niektórzy „przewodzą” w służbie Bożej, ale nie są tytułowani „wodzami”, a naśladować należy ich tylko w takim zakresie, w jakim biorą wzór z Chrystusa (1Ko 11:1; Heb 13:7).

Słowo nadíw, oznaczające „dostojnika”, „kogoś chętnego” lub „kogoś hojnego”, występuje w Liczb 21:18 obok określenia „książęta” i odnosi się do ochotników izraelskich, którzy wykopali studnię na pustkowiu. Określono nim również osoby, które dobrowolnie składały dary na budowę przybytku (Wj 35:5). Termin ten występuje także w Hioba 12:21, gdzie wskazuje na wysokie stanowisko i związaną z nim władzę (zob. też Ps 83:9-11).

Hebrajskiego słowa chorím, czyli „dostojnicy”, użyto w odniesieniu do grona wpływowych mężczyzn w jednym z miast dziesięcioplemiennego królestwa Izraela (1Kl 21:8, 11) oraz do Żydów, którzy piastowali pewne stanowiska w czasach imperium perskiego (Neh 5:7; 13:17). Wielu dostojników Judy i Jerozolimy, m.in. Daniel i jego towarzysze, zostało w r. 617 p.n.e. uprowadzonych do niewoli w Babilonie przez króla Nebukadneccara, inni zaś w r. 607 p.n.e. stracili z jego rąk życie (Jer 27:20; 39:6; Dn 1:3, 6).

Słowo sar, oznaczające „księcia” lub „dowódcę”, pochodzi od czasownika „sprawować władzę” (Sdz 9:22, przyp. w NW; BT). Często bywa tłumaczone na „książę”, ale nie zawsze musi się odnosić do syna króla lub do kogoś z rodziny królewskiej. „Książętami” nazywano mężczyzn będących głowami plemion izraelskich (1Kn 27:22). Taki tytuł nosiły również osoby piastujące wysokie stanowiska na dworze faraona w Egipcie i króla Nebukadneccara w Babilonie (Rdz 12:15; Jer 38:17, 18, 22; Est 3:12). Słowem sar określano też dowódców wojskowych (Neh 2:9). W Daniela 8:11, 25 Jehowę nazwano „Księciem zastępu” i „Księciem książąt”. Archanioł Michał jest „wielkim księciem, który stoi dla dobra synów” ludu Daniela (Dn 12:1). W Daniela 10:13, 20 wspomniano też o niewidzialnych, demonicznych książętach sprawujących władzę nad mocarstwami światowymi — Persją i Grecją (por. Ef 6:12).

W Psalmie 45, którego wersety 6 i 7 apostoł Paweł odniósł do Chrystusa Jezusa (Heb 1:8, 9), napisano: „Miejsce twych praojców zajmą twoi synowie, których ustanowisz książętami po całej ziemi” (Ps 45:16). O Abrahamie, Izaaku i Jakubie, przodkach Chrystusa, Biblia mówi: „Wszyscy oni pomarli w wierze, chociaż nie dostąpili spełnienia obietnic, ale je z dala ujrzeli i powitali” (Heb 11:8-10, 13). Chrystus będzie mieć nie tylko podległych sobie królów i kapłanów w niebie (Obj 20:6), ale także swoich przedstawicieli na ziemi, którymi będą „książęta” wykonujący rozkazy Króla (por. Heb 2:5, 8). Ich użyteczną służbę pod rządami Królestwa opisano w proroctwie z Izajasza 32:1, 2, mającym najwyraźniej charakter mesjański (zob. GŁOWA [Władza]; NACZELNIK; WŁADCA).

Określenie „książę” jest też tłumaczeniem hebrajskiego słowa nasích. Gdy Izrael wywierał pomstę na Midianitach za wydarzenia związane z Baalem z Peor, zabito pięciu midianickich naczelników, „książąt Sychona”, nazwanych w Liczb 31:8 „królami Midianu” (Joz 13:21). W Psalmie 83:11 miano „książąt” nadano przywódcom przeciwników ludu Bożego. To samo hebrajskie określenie występuje też w Ezechiela 32:30.

W jednym z proroctw mesjańskich powiedziano, że gdy wrogowie wyruszą przeciw ludowi Bożemu, zostanie wzbudzonych „siedmiu pasterzy, tak, ośmiu książąt spośród ludzi”. Liczba siedem symbolizuje zupełność, a wzmianka o „ośmiu książętach” najwyraźniej wskazuje na to, że ludowi Jehowy będzie przewodzić znaczna liczba zdolnych mężczyzn wybranych pod kierownictwem Mesjasza (Mi 5:5).

Zobacz WOREK, WÓR.

Starożytny wóz był prostym pojazdem, na ogół wykonanym z drewna, na kołach pełnych lub ze szprychami (1Sm 6:14). Niektóre z tych wozów przypominały zwykłą platformę na dwóch kołach z poziomym dyszlem z przodu. Inne miały boki, a niektóre były przykryte, jak np. sześć krytych wozów (każdy ciągnięty przez dwa byki), na których przewożono wyposażenie przybytku (Lb 7:2-9). Określenie „powozy” z Objawienia 18:13 może się odnosić do wozów na czterech kołach.

W Izraelu, zwłaszcza w dawniejszych czasach, wozy na ogół ciągnęło bydło, a nie konie, które zaprzęgano głównie do rydwanów i wykorzystywano w walce (2Sm 6:3, 6; 15:1; 1Kn 13:7, 9; Prz 21:31). Na wozach przewożono ludzi (Rdz 45:19, 21, 27; 46:5), zboże oraz inne ładunki (1Sm 6:7-14; Am 2:13). Wozy wojenne (wspomniane w Ps 46:9) mogą oznaczać pojazdy, którymi przewożono ekwipunek wojskowy. W czasach Izajasza, gdy Izraelici posiadali wiele koni (Iz 2:7), używano ich do ciągnięcia wozów młockarskich (Iz 28:27, 28).

Prorok Izajasz zapowiedział nieszczęście tym, którzy ‛ciągną grzech jakby powrozami wozu’; najprawdopodobniej chciał unaocznić, że są oni przywiązani do grzechu niczym zwierzęta zaprzężone powrozami do ciągniętych wozów (Iz 5:18).

Uroczyste powierzenie kapłanom ich stanowiska. Hebrajskie słowo milluʼím, tłumaczone na „uroczyste wprowadzenie na urząd”, dosłownie znaczy „napełnienie” — w tym wypadku napełnienie ręki mocą, czyli upoważnienie do czegoś (Wj 29:22, przyp. w NW; por. Eze 43:26, przyp. w NW; zob. NAPEŁNIENIE RĘKI MOCĄ). To samo słowo jest używane na określenie „osadzania” kamieni szlachetnych (1Kn 29:2).

Do pełnienia służby kapłańskiej w Izraelu wybrano z rodu Kehata (z plemienia Lewiego) Aarona i jego synów (Wj 6:16, 18, 20; 28:1). Wprowadzenie ich na urząd trwało siedem dni, najwyraźniej od 1 do 7 Nisan 1512 r. p.n.e., gdy Izraelici obozowali u stóp góry Synaj (Wj 40:2, 12, 17). Pierwszego Nisan ukończono i wzniesiono namiot spotkania; Jehowa wybrał rodzinę, która miała pełnić obowiązki kapłańskie, i nakazał Mojżeszowi, bratu Aarona, jako pośrednikowi przymierza Prawa uświęcić kapłanów i wprowadzić ich na urząd. Wskazówki dotyczące tej uroczystości zawiera 29 rozdz. Wyjścia, natomiast 8 rozdz. Kapłańskiej opisuje, jak Mojżesz ją przeprowadził.

Pierwszego dnia, gdy nad przybytkiem pojawił się słup obłoku symbolizujący obecność Jehowy (Wj 40:33-38), Mojżesz wziął wszystko, co było potrzebne do złożenia ofiar: byka, dwa barany, kosz przaśników, olejek do namaszczania i szaty kapłańskie. Zgodnie z poleceniem zebrał zgromadzenie Izraela — najprawdopodobniej reprezentowane przez starszych — u wejścia do namiotu spotkania, przed zasłoną otaczającą dziedziniec. Zapewne obserwowali oni wszystko, co działo się na dziedzińcu, więc musiała zostać zdjęta kotara wisząca w bramie dziedzińca, szeroka na dwadzieścia łokci (8,9 m) (Wj 27:16; Kpł 8:1-5).

Mojżesz obmył Aarona oraz jego synów: Nadaba, Abihu, Eleazara i Itamara (lub kazał im się obmyć) w miedzianym basenie stojącym na dziedzińcu i ubrał Aarona we wspaniałe szaty arcykapłana (Lb 3:2, 3). Piękny strój Aarona wskazywał na charakter urzędu, który pełnił. Potem Mojżesz namaścił olejkiem przybytek i wszystkie jego sprzęty, a także ołtarz całopalny i basen oraz używane przy nich przybory. W ten sposób zostały one uświęcone, oddzielone do wyłącznego użytku w służbie dla Boga. Na koniec Mojżesz namaścił Aarona, wylewając mu na głowę nieco olejku (Wj 30:22-33; Kpł 8:6-12; Ps 133:2).

Byk stanowiący dar ofiarny za grzech. Następnie Mojżesz ubrał synów Aarona i kazał im razem z ojcem położyć ręce na głowie byka stanowiącego dar ofiarny za grzech; w ten sposób przyznali, że ofiara ta zostanie złożona za nich, za ród kapłański. Po zabiciu byka Mojżesz częścią krwi tego zwierzęcia posmarował rogi ołtarza, a resztę wylał u jego podstawy, co symbolizowało oczyszczenie go ze skalania wynikającego z grzesznej natury kapłanów, którzy przy nim usługiwali. Posmarowanie krwią rogów ołtarza najwyraźniej miało wskazywać, że o wartości ofiary decyduje przelanie krwi (Heb 9:22). Pokropienie ołtarza było wymagane także przy innych